Қайым Мұхамедханов жолдастың «Дауылдан соң»

Қаюм алған тақырыбын негізгі жақтарынан түгел қамти алған.

Бір жағында соғыс зардабынан еріксіз доғарылған Мақсут аграномның ғылымдық еңбегі қайта жалғанып, аяқталғанын көреміз. Жазушы Еркін соғыс кезінде доғарылған творчестволық еңбегіне бұрын болмаған қызулықпен кірісіп, онда үлкен нәтижелермен аяқтап шығады.

Екінші жағынан, автор, социализм елінде соғыс кезінде де сауса-сандырақтау болмағандығын көрсетеді. Бақтыбала, Айбала, Зурә, Мұрат сияқты бір топ жастар соғыс кезінде өсіп, ғылым-мәдениет майдандарының биік белдеріне шыға бастаған.

Бір жағы майданнан қайтқан, бір тобы елде болған сол екі топ қазір социалистік құрылысты, социалистік мәдениетті қос қолдап көтеріп, жаңа сатыға шығарып жатыр. Пьеса осыны жырлайды.

Жаңа тақырып, жаңа мазмұн өзіне орай жаңа мағынадағы көркемдікті тілейді. Ол совет адамдарының берік сенімді жаны мен жүрегіне тереңдей білу, ол – совет адамдарының сегіз қырлы бір сырлы, ер, тапқыр екендіктерін көрсете білу.

Қаюм геройларын әр түрлі сынды кезеңнен өткізіп, әр қайсысының сезім тереңдігін, табандылығын, адамгершілік қасиеттерін аша алған.

Өзі өте ауыр қалде қайтқан агроном Мақсут, ғылымдық арманына бөгелместен қайта кірісіп кетеді. Оның айыр қалі – сүйген қызы Айбаланың сезімін бір әлсіретпейді: сүю сезімі қандай күшті болса, дәрменсіз күйректік және жоқ.

Пьесаның драматургиялық компазициясы шебер құрылған. Бір жағынан майданнан қайтқан ерлерді қарсыалу қуанышы болса, екінші жағынан қуанышпен күткен Мақсоттың ауыр қалде келуі, әр кезде күдік болып отырады. Оның үстіне Еркін мен Мақсоттың творчестволық іске қайта кірісіп кетулері ылғи «қайтып кетер екен» деген қысым үстінде ұстайды. Істің немен тынарын берік сеніммен күтіп отырсаң да, олардың басындағы драмманың қуанышы мен мұңы уысынан шығармайды.

Пьесаның тілінде де жақсы-әрбір геройдың өзіне лайықты тілі, орны бар. Негізгі геройлары – Еркін, Мақсот, Бақтыбала, Айбала, Мұрат, халық жыршысы Әлімбет- толық жасалған образдар. Бірыңғайлау болғанмен фото-кориспондент пен Тұрдықұл да белгілі бір типтардың, одан-бұдан арылмаған адамдардың бейнесін бере алады /бұл екеуі біраз қырлануы керек/.

Меніңше, Қайымның «Дауылдан соң» /«Маданнан майданға»/ пьесасы қазақ совет драмматургиясының жақсы табыстарының бірі есебінде театр сахнасына ұсынылуы керек.
20/Х-1947 ж. Алматы. Ғабит Мүсрепов.