«Көркем аударма шеберлігі» пәні Көркем аударма шығармасы
«Қыз Жібек» лироэпосының аудармадағы
жүктеу/скачать 0,96 Mb.
|
Аударма алеми
Аударма алеми
| «Қыз Жібек» лироэпосының аудармадағы
көркемдік эстетикасы «Қыз Жібек» – сюжет құрылысы, көркемдік шеберлігі жағынан да көрнекті жырдың бірі, ақындық тіл жағынан да әдемі жырдың бірі. Неше түрлі әсірелеу, көріктеу, кейіптеулер, әдемі теңеулер, сөз айшықтары жиі ұшырайды” деп лироэпостың басты құндылықтарын көрнекті ғалым профессор М.Ғабдуллин осылай бағалайды. «Қыз Жібек» жыры – адамның жандүниесінің ақыл-ой сұлулығымен әдемі астасуын айғақ еткен құнды қазына. Осынау ғажайып тілмен жырлаған ежелгі әдеби мұраны басқа тілге ақындық талантпен жеткізе білуден бұрын, көркем тілмен табиғи қалпында аудара білу үшін де керемет сөз байлығы, танымдылық, құштарлық керек. «Әдемілік қашанда ұлттық бояуға толы» — дейді Е.Чичигина. Жырдың сюжеттік желісінің, тілінің әдемілігін, бейнелілігінің ұлттық бояуын солғындатпай аудару жауапты әрі күрделі шығармашылық өнер. Арабтың атақты ақыны Абу Нувастың «Сұрашы: — Қандай тіл маңызды? – жауабым мынау болады, “Ғашықтардың тілі бүкіл жер бетінде бәрінен де жоғары” деп жырлағанындай, қай елдің ғашықтық дастанын, лироэпосы, сүйіспеншілік тақырыбындағы қай жанрдағы туындысы болсын ұлттың тілдің бар көркемдігінің үлгісі болса, “Қыз Жібек” лироэпосы ұлтымыздың мәдениетінің жоғары сипаты – тіл байлығы мен сұлулығының асқақ көрінісі. «Қыз Жібек» лироэпосын да ерекше мәнерде. Қазақтың басқа да батырлық жырлары, эпостарына тән бейнелі тіл. Мұнда ол арулар сәні мен сымбатын суреттеуде бөлектене, бедерлене көрінеді. Жырдың эстетикалық рухани ләззаты да – табиғатпен, қоршаған әлеммен ару сұлулығының салыстырыла суреттелуі. Сұлулықты асқақ сипаттау теңеулер мен эпитеттерден, метафоралардан, ұлғайтып, үдету тәсілдерін молынан қолданудан байқалады. Мұны тап басып танып, сезімталдықпен айқын аңғармай аудармасын жасау оңайға соқпайды. Фольклор тілінің табиғаты да бөлек. Бейнелілігі де өзгеше. Оны аудару үшін ұлттық тіл байлығын, оның ежелгі түп негізін жете меңгеру қажет. «Қыз Жібекті» орысшаға Л.Пеньковский аударған. Аудармадағы еркіндік салдарынан кейде түпнұсқаның ырқынан шығып кету байқалады. Дегенмен, аудармашының фольклор аудармасындағы тәжірибесі де көзге түседі. Орысшасы: Жениться желая Тулеген, Сын Базарбая – Тулеген. Восемдесять взяв дружков, Пятнадцать взяв проводников, Снарядился на Ак-Жайык. Қазақшасы: Базарбайдан Төлеген, Ерте туған көбеген. Сексен жігіт қосшы алып, Он бес жігіт басшы алып, Ақжайыққа жөнеген. Мұнда аудармашы көбегеннің мағынасын түсінбеген, оны басқа синонимдес сөзбен аударуды ескермеген, Төлегенді екі рет қайталаған. Сонан кейін 15 жігіттің басшылығын проводник деп берген, яғни жолсерік деген ұғымды аңғартады. Түпнұсқадағы діни, ұлттық колоритті сөздер мүлде алынып тасталған. Мәселен Алла сөзі бірнеше рет тіркесте, өлең жолында кездескенімен, аудармашы көбінесе құдай, тәңір сөзімен алмастырған. Анасының сапарға аттанардағы Төлегенге жауабы: «Өлкенің көркі тал болар, Өзеннің көркі жар болар, Жігіттің көркі мал болар, Малың болса, қарағым, Қара басың хан болар, Алуа асап, іштің бал, Жая шайнап, жедің жал». Түпнұсқада халықтың даналығы, тағам түрлері, әдеп әлемі, сыпайылық, қатынасы, ілтипатты лебізі, қысқаша айтқанда ұлттық этнографиялық, этикалық реалийлері, бәрі орын алған. Әр тармақтың ерекшелігіне сай етістіктер қолданылған — асау, ішу, жеу, шайнау. Тіл байлығы осыдан-ақ аңғарылады. Аудармада қалай? Тал на бережке хорош, Парус на реке хорош. Старец дорожит скотом, Крепок и джигит скотом! По ее ты мед, халву вкушал, Макоовал и джай и джал. Аудармашы жал мен жаяға сілтеме жасап, түсінік берген. Алайда талды орысша берген де жөн еді. Алуа халва емес қой. Аудармашы мағынасына мән бермей, дыбыстық ұйқастықпен ала салған. «Қыз Жібек» лироэпосның аса бір әдемі, оқырманға эстетикалық ләззат дарытатын құндылықтарының бірі Төлегеннің Жібекке жолыққанға дейінгі көштегі арулардың бірінен соң бірімен жүздесуі және олардың сұлулығының бір-бірінен асырыла сипатталуы. М.Ғабдуллин жырдың осы құндылығын “Әрбір кейіпкердің мінезі, іс-әрекеттері бір-біріне ұқсастығы жоқ бояулармен безенеді, әр түстес әдемі портреттер жасалады. Бұған мысал етіп көш бастап келе жатқан қыздарды алайық. Олардың бейнесін сипаттағанда жыршы ақын бірінен-бірін асыра, әдемілей түседі”, — деп тұжырымдайды. Шын мәнінде көшті бастап бара жатқан арулардың келбет-көркінің суретелуі – әдемілік әлемінің жырдағы жарқын үлгісі. Алғашқы жолыққан жасар ару келбеті түпнұсқада. жүктеу/скачать 0,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|