Көркемдік шындық және тарихи тұлға
жүктеу/скачать 0,8 Mb.
|
| М. Қозыбаев:— Сіздердің патшаның отарлау саясатын өшкерелейтін деректерді мысалға келтірулеріңіз орынды, Тарихымыздағы аңтаңдақтар әлі де дүрыс көрсетіліп, ез бағасын алмай отыр. Қайта жаңару дэуірінде біз, совет ғалымда-ры, ұлт-азаттық ңозғалысының тарихына, аз ұлттардың Россияға қосылу тарихына диалектикалық түрғыдан қарауды ңалаймыз.
Қазаңстанның Россияға қосылуы сан салалы қүбылыс. Осы тарихи процесс барысында жан-ж^қтан таланған, ңыспаққа түскен халықтың күшті, іргелі елден баспана сүраған кезі де болған, сонымен қатар, европалық шеңберден шығып, азиялық отарлы елге айналған Россия империясы күш көрсетіп, әскери күш жарақтап, сан жорыққа шығып, қазаң елін шауып алған кезі де жоқ емес. Орал тауынан асып, басыбайлықтан, зорлық-зомбыльщтан ңашып, баспана, күн-көріс қаракетін ойлап, босып келген орыс шаруаларының көрші елдерге, оның ішінде, қазақ жеріне қоныс тепкені де рас. Совет тарихшылары бұл процесті халықтық отарлау деп те атайды. Ендеп, бойлап, жаулап алған елдің байлЫғын игеру, халқын орыстандыру, христи-андандыру, тарихи есінен айырып, өзінің үзбей сорып-еміп жатар отарына айналдыру, одан қалды, ен байлықты игеру шын мәнінде сатыланып, қат-қабат болып, бірте-бірте үстемеленіп келетін шытырман астарлы процесс деп тануымыз абзал. Сөз жоқ, шығыстағы қүрттай ңаптаған қытайдан, дамуы азиялық шеңберден шыға алмай қалған деспотиялық Бүхара, Хиуадан, Жақын шығыс арқылы Орта Азия және Қазақстанға енуді арман еткен ағылшын отаршыларынан ежелден көрші, аралас- құралас болған орыс еліне қосылудың ұтымды жа"қтары ерекше екендігін айтпасақ та ^болады. Біз, совет тарихшылары, Азия, Африка, Латын Америкасы халықтарының ұлт-азаттық қозғалысын дәріптеп келеміз, шындығында да қулдар көтерілісі, шаруалар көтерілісі, улт-азаттық көтерілісі, жұмысшы табының социализм үшін күресі — езілген таптың, езілген халықтың бостандың үшін, азаттық үшін, болашақ жарқын өмір үшін күресі емес пе? Ендеше, осы біртекті, біртипті революциялық процестен Россияны бөліп алып, басқаша қарау керек пе деген сауал түрады. Известияның «Неделя» атты қосымша апталығының 1990 ж. 7-санына ңараңыз. Онда «Обозревая прошлое Отечества: к истории Российской империи» дегвн көлемді мақалада (авторлары: тарих ғылымдарының докторы В. Виноградов, СССР Сыртцы істер министрлігінің тарихи-дипломатияльщ басқармасының орыибаса-ры В. Филатов) Россия империясының отарлы ел болғандығына күмән келтірді. «Сказать, что при Петре I Россия прочно встала на путь колониальной экспансии по примеру других колониальных имперйй — Британской, Испанской, Голландской и других — значит упрощать отечественную историю, закреплять в созиании ныне вновь часто повторяемый стереотип о поведении России как типично колониальной, имперской державы. Попробуйте ответить в этом случае на самый, казалось бы, простой вопрос: какие колонии в полном смысле этого слова приобрела и имела Россия тогда и позже? В отношении Британии, Испании, Голландии, Франции и некоторых других ответ труда не составляет. А в отношении России?» (Неделя, 12-18. 11.1990) В. Виноградов, В. Филатов Россияның қурамына кіру барысында ара-гідік «орыс ңаруы» қолданылғанын мойындапты. «Но в объясиениях этого, на наш взгляд,— депті авторлар,— нередко делается капитальная историческая ошибка: Россия, мол, просто расширяла свои колониальные владения, покоряла все окружающие народы силой, порабощала их, несла им гнет крепостничество». Басқаша айтқанда, Бұл, В. Виноградов пен В. Филатовтың сталинизм дәуіріндегі көзқарастан бір тутам да шегінбегенін көрсетеді. Сөйтіп, олар патша өкіметі мен орыс халқының арасына тепе-теңдік белгісін ңояды, баяғы улы державалық шови-нистік позицияда қалып отырғанын танытады. Шын мәнінде Қазақстан Россияға отар болмады ма? В, И. Лении «Империализм капитализмнің жоғарғы сатысы» деген еңбегінде: «колониальная политика и империализм существовала и до новейшей ступени капитализма и даже до капитализма» (ПСС, т. 27, с. 379) деп көрсетеді, Шын мөнінде Россия XVI ғ. екінші жартысында Сібірдің, XVII—XVIII ғ. Қазаңстан мен Кавказдың біраз жерін өзіне ңосып алды. 1876 ж. улы империалистік елдердің (Англия, Россия, Франция) отарлық системасы 273,8 млн. халқы бар 40,4 млн. шаршы км, жерді қамтыды. Осының ішінде Россияның 15,9 млн. халқы бар 17 млн. шаршы км. отарлары болды, Ал В. И. Лениннің есөбі бойынша 1914 ж. қарсаңында Россияның метрополия-сында 5,4 млн. шаршы км жері, 136,2 млн, халқы болды, ал отарларында 17,4 млн. шаршы км., онда 33,2 млн. халық мекендеді, (ПСС. т. 26, с. 314, т. 27, с. 377), Россия-ның отарларына В, И. Ленин Сібірді (оның қурамында Қазақстан), Орта Азияны, Хиуаны, Бухараны, Кавказды жатңызды (В, И. Ленин ПСС, т, 28, с. 518). Бұл отарлар Россия империясы жерінің 76,3 процентін, халңының 19,6 процентін алатын-ды. Кав-каз бен Қазаңстан елі басыбайлыльщ үстем болған кезден отарланды, ал Орта Азия (оның ішінде Улы жүз), Хиуа, Бухара капитализм кезінде сол күйге түскен-ді. Отар-лық ңанау феодалдық, капиталистік қаиаумен қат-ңабат астарласты, В. И, Лениннің айтуы бойынша, отарлау барысында, жуздеген процент үстеме алатын «алғашқы қорлану» (первоначальное накопление), отарланған шаруаларды қанау-талау айтып жеткізгісіз дәрежеде жургізілді. Отарланған елдің дамуы баяулады, тоқырады, «Возможность угнетать и грабить чужие народы укрепляет экономический застой, ибо вместо развития производительных сил источником доходов является нередко полуфеодальная эксплуатация «инородцев» (ПСС, т. 26, с. 318). Мундай ғылыми дәлелдерді көптеп келтіруге болады, Алайда, XIX ғасырдағы қазақ тарихының проблемаларымен тікелей айналысып жургендіктен де, сөзді, Жәке, езің жалғастыр-ғаның дурыс-ақ деймін. жүктеу/скачать 0,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|