Тақырып бойынша білімін тексеру

1. Жарақаттан естен тану

2. Дененің сыдырылуы

3. Дененің тілінуі

4. Соғып алу

5. Буынның таюы

6 Сіңірдің созылуы

7. Буынның таюя кезіндегі алғашқы медициналық көмек

8. Буынның шығу белгілері
9. Жаңа сабақты түсіндіру: 7 мин (20%)

10. Ақпараттық материалмен жұмыс
Жарақаттан естен тану туралы түсінік

Жарақаттың, күйіктің,үсіктің ауыр салдары естен тану болып табылады.

Естен тану – орталық нерв жүйесі қызметінің күрт нашарлауы нәтижесінде дамып, организмнің барлық жүйесі қызметінің тоқтауына алып келетін ауыр жағдай.

Естен тану қатты ауру кезіндегі тітіркеністен пайда болады: сүйектің зақымдануынан болған жұмсақ ұлпалардың үлкен көлемде мылжалануынан, жаншылуынан, күюден болған қатты жарақат. Әсіресе, қан көп кеткен кезде, дене суынғанда, қорыққанда, шектен тыс ойға шомғанда, сәулеге ұшырағанда, жұқпалы ауруларда жиі кездеседі.

Екі кезеңнен тұрады:

1. 
   Бастапқы кезең. Өте қысқа мерзімде өтеді, мазасыздық жағдайы тән, сырқат бір орында тұрмайды, айғайлайды, бұл жағдайда сырқаттың бет әлпеті өзгереді, ерін көгереді тамыр соғысы жиілейді. Бұл кезең жедел екінші сатыға көшеді.
   
2. 
   Екінші кезең. Орталық нерв жүйесі қызметінің әлсіреуі басталады, көмек сұрамайды, есі толық болсада ол төңірегіндегілерге селсоқ, оның денесі суық, беті ағарған, тамыр соғысы әлсіз, дем алысы білінеді, сұрақтарға жауап бермейді.
   

1. 
   Дәреже – жәй естен тану. Жағдай ауыр. Ес сақталады, сырқат сұрақтарға дұрыс жауап береді, алайда әңгімеге құлқы жоқ. Тері мен көрінетін кілегейлі қабықтар бозарады. Дене температурасы қалыпты немесе сәл төмендейді. Көздің қарашығы үлкеймейді, жарықтан тітіркемейді.
   

2. 
   Дәреже – қатты естен тану. Жағдай ауыр. Ес сақталады, алайда зардап шегушінің қоршаған ортаға құлқы жоқ. Сыртқы әлем әсерін әлсіз сезінеді. Көздің қарашығы тарылған, жарықтан әлсіз тітіркенеді. Рефлекстердің барлық түрлері төмендетілген. Тері сұрғылт түске еніп бозарып ақшылданады, ұстаған кезде салқын, дене температурасы төмендеген. Тамыр соғысы жиі, жүректің ырғағы баяу естіледі. Күре тамырлық қысым сынап бағанасы бойынша 70/40мм. Тыныс алу күшейіп, жиілей түседі.
   
3. 
   Дәреже – өте ауыр жағдай. Зардап шегушінің мүлдем есі жоқ. Тері бозарады, суық, салқын тері шып – шып шығады. Көздің қарашығы үлкейеді, жарықтан мүлдем тітіркенбейд. Күре тамырлық қан қысымы анықталмайды, тамырдың соғысы байқалмайды, тыныс алу бір қалыпты емес. Дененің құрысуы мүмкін.
   

Есінен айырылған адамдар алғашқы медициналық көмекті қажетсінеді. Зардап шегушіні ауыратын жерлері бөгде затқа тимейтіндей етіп жатқызады. Оларға мүмкіндік болса, ауыртпайтын дәрі – дәрмек: промедол, морфин, аналгин 5% - 2мл ерітінді, олар болмаса 0,5г аналгин, 0,1г кофеин, кордиамин егеді, есінен тануға әсер еткен себепті жояды, үстіне жылы киім жабады. Егер зардап шегушінің ішінде жарақат жоқ болса, оған ыстық шәй ішкізеді, арақ немесе басқа да спирт ішімдігін береді.

Зардап шегушіні өте мұқият және кешіетірмей медицина мекемесіне жеткізеді.

Оны апаратын жерге аса сақтықпен, басқа жерлерін ауыртып алмай, ыңғайлы көлікпен жеткізеді.

Терінің айтарлықтай беріктік қасиеті бар және жарақат кезінде оның тұтастығы бұзылмайды, ал осы уақытта жұмсақ ұлпалар мен сүйектер зақымдалуы мүмкін.

Егер дене тілінген немесе сыдырлаған жерлер ластанбаса, оны адамның өзінің емдеуіне болады. егер жара үлкен болса, ең жақсысы дәрігерге барып, ауруға қарсы ектіру керек.

Жұмсақ ұлпалар зақымдануының аса көп тараған түрі дененің сыдырылуы болып табылады, ол қатты заттың соққы салдарынан пайда болады, соққы жер бірден үлбірейді, көбінесе көгереді олардың пайда болуы зақымдалған тамырлардан қанның ағуымен түсіндіріледі.

Тарамыстың созылуы секірген, құлаған, ауыр затты көтерген кездегі ебдейсіз әрекеттерден туындайды. Созылу белгілері – буынның сырқырауы, терінің үлбіреуі, қозғалудың қиындығы.
Алғашқы медициналық көмек

Жараға тиіспей, оның айналасын суланған мақтамен сүртіңіз, жараға йод жағып, оны таза дәкемен таңыңыз, үлкен жараны ең жақсысы алғашқы көмектің жеке пакетіндегі дәкілі – мақталы жастықшасы бар таңғышпен байлаған жақсы (мұндай пакеттер дәріханада сатылады), таңғыш материалды алған кезде ешбір жағдайда жараның үстіне жабылатын жастықшаға тиіспеңіз, егер қолыңызда дәкі жоқ болса, таза бет орамалды пайдаланыңыз, жараны толық жабу керек, таңғыш денені қатты ауыртпау үшін оны аса қатты тартпау қажет, егер бір – екі күннен кейін тілінген немесе сыдырлаған жер іріңдеп, ал оның төңірегі ісіп кетсе дәрігерге барыңыз. Сырқатты басу үшін зардап шегушіге 0,25-0,5г анальгин беруге, ал жарақаттанған жерге мұзды қағанақ қоюға болады.

Буынның шығуы – бұл буындағы сүйектерді ажырататын буынның үстіңгі жағының анатомиялық өзара қарым – қатынасының өзгерісі. Буын шыққан кезде оның қызметі бұзылады. Буынның шығуы толық және жартылай шығуы (таю) болып бөлінеді. Буынның таюы әдетте сіңірдің созылуына немесе буынды бекітетін байламды үзуге, кейде буын қоржынын зақымдауға, яғни буынның үстіңгі жағын жабатып қабатты зақымдауға алып келеді.
Буынның шығу белгілері

Домбығу, буынның табиғи емес пішіні, өзгеруі, буын төңірегінің қатты сырқырауы, әсіресе сәл қозғалғанда, буын төңігеріндегі тері түсінің өзгерісі, жарақаттанған буындағы қозғалыстың шектелуі, бір затқа тисе қатты сырқырайды.

Буынның шығуы да сүйектің сынғаны сияқты елеулі жарақат, арнайы медициналық көмекті қажет етеді. Дененің жарақаттанған бөлігін түзетуге тырыспаңыз. Тақтаның немесе шинаның көмегімен зақымданған буынды қозғалтпаңыз, мүмкіндігінше сол жерге тиіспеуге тырысыңыз. Буын шыққан жерге суық компрес қойыңыз. Сирақ немесе жіліншік жарақаттанған жағдайда аяқты көтеріп ұстауға тырысыңыз, бұл буынныңдомбығу деңгейін азайтады. Зардап шегушіге жағдай жасап, жатқызуға тырысыңыз.
11. Жаңа тақырыпты бекіту. 15 мин (25%)

Бақылау жұмысы

1. Жарақаттан естен тану туралы түсінік

2. Буынның шығу белгілері

3. Сыдырылу кезіндегі алғашқы медициналық көмек

1. Естен тануға қарсы шаралар

2. Буынның шығуы кезіндегі алғашқы медициналық көмек

3. Сіңірдің созылуы және алғашқы медициналық көмек

Н15, 21-30беттер 2 мин (5%)

(сағат саны: 8сағ -360мин; тәжірибе 8сағ-360мин)

№7 Сабақ: Сынық кезіндегі алғашқы медициналық көмек

1. Сағат саны: 45 мин (100%)

2. Сабақ түрі: тәжірибелік

3. Сабақтың мақсаты:

• 
  оқыту:
  

- сынықтар кезіндегі алғашқы медициналық көмек көрсету мен оның ерекшеліктерін оқып үйрену.

• 
  тәрбиелік:
  

- алғашқы медициналық көмекті көрсете алу

• 
  дамыту:
  

-оқылатын тақырыпқа қызығушылығын ояту;

- топ және топтар арасындағы қарым-қатынасты дамыту.
4. Оқыту әдісі:сұрақ-жауап, рөлдік ойын, кіші топта жұмыс істеу, тест тапсырмаларын орындау.

5. Материалды-техникалық жабдықталуы:

а)техникалық құралдар: компьютер,мультимедиялық құрылғы.

ә)көрнекі және дидактикалық құралдар: бейне фильмдер,презентация, кестелер, суреттер, кеспе қағаздары

б) оқыту орны: 116 аудитория.

6.Әдебиеттер:

Негізгі:(Н)

1. Баубеков С. Ж. Өмір қауіпсіздігі негіздерін оқытудың әдістемесі : оқу құралы: 0109000 - Тіршілік қауіпсіздік негіздері және валеология. - Алматы : Эверо, 2013.

2. Нәбиев Е. Н. Тіршілік қауіпсіздігі негіздері: оқу құралы. - Астана:Б.ж 2012.

3. Немеребаев М. Н. Тіршілік қауіпсіздігі: оқу құралы. - Алматы : Эверо, 2012.

4. Тайжанов С. Өмір қауіпсіздігі негіздері: оқу-әдістемелік құрал / С. Тайжанов. - Алматы : Эверо, 2010

5. Төтеншежағдайлардазардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 1 бөлім. Болуы ықтимал апат оқиғалары (Жер сілкінісі). Бір демалыс күнінің оқиғалары(Сәтсіз сапар) = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 1 : жаднама. - Алматы : Б. ж., 2006.

6. Төтенше жағдайлардан зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 2-бөлім = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 2 : жаднама . - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Төтенше жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсетудi ұйымдастыру : оқулық / О. Д. Дайырбеков [ ж. б.]. - Шымкент : ОөмМА баспаханасы, 2000.

8. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности". Кн. 1: учеб.пособие / сост. А. А. Суровцев. - Алматы : Б. ж., 2005.

9. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности.Кн. 2; учеб. пособие. - Алматы : Б. ж., 2005.

10. Фефилова, Л. К. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учебник для студентов средних мед.учеб. заведений. - М. : Медицина, 2005.

11. АлдешевА. А. Введение в сестринское дело. Безопасная больничная среда. Инфекционная безопасность и контроль:учебное пособие / А. А. Алдешев. - Шымкент : Б. и., 2005.

12. Саудабеков К. Е. Безопасность жизнедеятельности и формирование здорового образа жизни: учебное пособие. - Алматы :КазГЮУ, 1999.

13. ҚР АҚ ұйымдастыру және жүргізу жөніндегі нұсқаулық – Алматы: 2000ж., 196 бет.

14. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, І кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

15. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, ІІ кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

16. Нәбиев Е. Н.Апат медицинасы: оқу құралы. - Астана : Б. ж., 2012.

17. ҚР Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы, Алматы: 2009ж.

1. ҚР ТЖМ Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

2. Ұйымдардағы төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс бойынша сабақтарға арналған оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

3. Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс : энциклопедиялық анықтамалық / бас ред. Б. Ө. Жақып. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2011.

4.ТЖ және Ақ саласындағы басшылық құрамының біліктілігін арттырудың Республикалық курстарының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылған оқулық: оқулық. - Алматы : Б. ж., 2008.

5.ТЖ-да зардапшеккендерге психологиялық көмек көрсету бойынша жаднама. 3-бөлім = Памятка населению по оказанию психологической помощи пострадавшим в ЧС. Ч. 3-і:жаднама. - Алматы : Б. ж., 2008.

6. Төтенше жағдайлар жүйесінде қолданылатын орысша - қазақша терминдер сөздігі = Русско - казахский словарь терминов, применяемых в системе чрезвычайных ситуаций : сөздік. - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар саласындағы заңдары : заңдар. - Астана : Б. ж., 2005.

8.Эвакуациялық шараларын ұйымдастыру және өткізу жөніндегі нұсқаулық : нұсқаулық. - Алматы : Б. ж., 2003

9.Пособие в помощь слушателям Республиканских курсов повышения квалифиации руководящего состава в области ЧС и ГО : учеб.пособие. - Алматы : Б. ж., 2008

10.Вандышев, А. Р. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учеб. пособие . - Ростов н/Д : Изд. центр " Март", 2006.

11.А.Жаханов, С.Садықов, Медициналық радиобиология негізі, оқулық; -Алматы; «Эворо», 2011ж. -276б.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Сынық дегеніміз және оның белгілері.

2. Сынық сызығының бағытына байланысты сынықтардың түрлері.

3. Серінің зақымдануына байланысты сынықтың қанша түрі бар және олардың айырмашылығы.

4. Сынықтарды анықтау, балалардағы сынықтар және олардың ерекшеліктері.

6. Бинтті таңғыш және шинаның түрлері.

7. Асептика және антисептика дегеніміз не, жараның инфекциялық зақымдануымен күресте қолданылатын әдіс-тәсілдері.

8. Жарақаттанғандар мен ауруларды тасымалдаудың тәсілдері, күре тамырды саусақпен қысу.

9. Сынықтар кезіндегі алғашқы медициналық қызмет көрсетуді;

9. Жаңа сабақты түсіндіру: 7 мин (20%)

10. Ақпараттық материалмен жұмыс

Сыртқы механикалық күштің салдарынан сүйектің бүтіндігінің бұзылуын сынық деп атайды.

Сынықтың нақты белгілері:

• 
  сүйек крепитациясы (сықырлауы);
  
• 
  патологиялық қозғалыс;
  
• 
  сүйектің қысқаруы;
  
• 
  сүйектің деформациясы.
  

• 
  жергілікті ауырсыну;
  
• 
  ісіну және гематома;
  
• 
  тіндердің көгеруі, қанталауы;
  
• 
  мүше қызметінің бұзылысы;
  
• 
  аяқ-қолдың еріксіз қалпы.
  

Терінің зақымдануына байланысты сынықтар ашық және жабық сынық болып бөлінеді.

Жабық сынықтар деп тері мен кілегей қабатының зақымдануынсыз жүретін және сүйектер бастарының сыртқы ортамен қатынасы болмайтын сынықтарды атайды.

Ашық сынық деп бұл тері мен кілегей қабатының зақымдануымен болған сынықтар. Осы кезде сынық аймағында жара орналасады, алайда ол сынықпен жалғасы болсын, болмасын ашық сыныққа жатады.

Жабық сынық пен ашық сынықтың айырмашылығы ашық сынық кезінде сүйек бастарының инфекцияға шалдығу қауіптілігінде.

Алғашқы диагноз клиникалық көрінісі және шағымдары негізінде қойылады. Содан кейін рентгенологиялық зерттеу жасау керек. Егер сынық аймағында қозғалыс болса, мүшенің деформациясы, сүйек сықыры орын алса, онда сүйек сынығы деген диагнозды сенімді түрде қоюға болады.

Балалардың сүйектерінің сынуының біраз айырмашылықтары бар. Балалардың сүйектері ересектердікіне қарағанда жіңішке әрі кішкене, оның үстіне майысқақ келеді. Сондықтан балалар ересектерден гөрі жиі құласа да сүйектері сирек сынады. Балаларда сүйектердің үстіңгі қабатынның сынатыны жиі байқалады. Балалардың, сүйек сынықтарының болмау себебі, сүйектердің жұмсақтығы, ұсақ ұлпалардың өте жақсы дамығанынан және де минералды тұздардың аздығынан, органикалық заттардың көптігінен, балаларда сүйек құрылымы, сүйек асты құрылымы тығыз құрылған.

Жарақаттық шок дегеніміз - орталық жүйке жүйесінің, қан айналымының, зат алмасудың және басқа да өмір үшін маңызды функциялардың жұмыс істеу қабілетінің нашарлауымен сипатталатын және өмір үшін қауіпті ауыр зақымдардың асқынуы.

Қан кету капиллярлық, көк тамырлық, артериялық, парентиматоздық және аралас деп ажыратылады.

• 
  Капиллярлық қан кету – қан тамшы түрінде ағады.
  
• 
  Көк тамырлық қан кету – жарақаттан қан қошқыл қызыл түсті дүмпусіз үздіксіз ағыспен шығады.
  
• 
  Артериялық қан кету – зақымдалған тамырдан дүмпумен фонтан тәрізді атқылап ағады.
  
• 
  Паренхиматоздық қан кету - ішкі ағзалардың (бауыр, бүйрек және т.б.) зақымдалуы кезіндегі капиллярлық қан ағуын айтады.
  
• 
  Аралас қан кету – бір мезеттегі капиллярлық, көк тамырлық, артериялық қан кетуді айтады.
  

• 
  шеңберлік (айналмалы) таңғыш бинттің айналмалы орамынан тұрады, маңдайға, тізенің төменгі жағына, білекке қойылады;
  
• 
  өкшеге, сирақ-табан буынының төңірегіне сегіз тәріздес таңғыш, ал сирақ пен санға спиральды таңғыш қойылады;
  
• 
  крест тәріздес және сегіз тәріздес таңғыш басты, кеудені ораған кезде қолданылады;
  
• 
  масақ тәріздес таңғыш, крест тәріздес таңғыштың бір түрі болып табылады, иық буынына қойылады;
  
• 
  тасбақалық таңғыш жартылай бүгілген буындар төңірегіне қойылады.
  

Емдік иммобилизациясы (гипстік таңғыштар) емдік-сауықтыру мекемелерінде қолданылады.

Тасымалдау иммобилизациясының мынадай түрлері бар:

• 
  Аутоиммобилизациясы зардап шегушінің сау денесін өзіне қолданады.
  
• 
  Қолда бар құралдар көмегімен иммобилизациялау. Ондай құралдар ретінде ағаш, тақта бөлігі және т.б.
  
• 
  Тасымалдау шиналарымен иммобилизациялау. Мысалы: Еланский шинасы, Дитерихс шинасы, Крамер шинасы, вакуумды шина және т.б.
  

Антисептика-жараға түскен бактерияларды, микроорганизмдерді өлтіретін немесе олардың тіршілігін әлсірететін антибиотиктерді химиялық және биологиялық заттарды қолдану жолымен жою. Антисептиктер ретінде хлорамин ертіндісі, йод тұнбасы, спирт, сутегі қолданылады.

Жараға топырақпен бірге сіреспені тудыратын анаэротоптық микробтардың түрлері енуі мүмкін.

Механикалық антисептика жараны алғашқы хиругиялық емдеу кезінде жүргізіледі.

Физикалық антисептика жарадағы микробтар үшін қолайсыз жағдайлар жасап, жараны құрғатып, жарадан сұйық суды сартқа шығарады. Күн сәулесі мен күннің ультракүлгін сәулелері пайдаланады.

Химиялық антисептика микробқа қарсы қаблетке ие әр түрлі дәрі –дәрмекті қолдануға енгізілген.Бұлар антисептикалық заттар деп аталынады. Йод тұнбасы, этил сприті, хлорамин, реванол, калий перманганаты сияқты антисептиктер жиі қолданылады.

Биологиялық антисептиктер жара инфекциясынан сақтандыру мен емдеу үшін пайдаланатын антибиотиктер жатады. Мысалы: пенициллин, тетрациклин, гентомицин және т.б.

Жарақаттанғандар мен ауруларды тасымалдаудың тәсілдері: иықтап, арқалап, қолмен, екі құтқарушымен, сүйемелдеу арқылы, зембілмен.

Күре тамырды саусақпен қысу: ұйқы күре тамыры, шықшыт күре тамыры, самай күре тамыры, тақымдық күре тамыр, иық күре тамыры, қолтық күре тамыры, санның күре тамыры.

• 
  Рольдік ойын
  

• 
  І топ – Жамбас сүйектері сынған кездегі алғашқы көмек көрсету.
  
• 
  ІІ топ – Иық буыны мен білек сүйегі сынған кездегі алғашқы көмек көрсету.
  
• 
  ІІІ топ – Сирақ сүйегі және сирақ-табан буындары сынған кездегі алғашқы көмек көрсету.
  
• 
  ІV топ – Мойын, омыртқа сүйектері сынған кездегі алғашқы көмек көрсету.
  

Тест

1. 
   20 минутқа дейін
   
2. 
   1 сағатқа дейін
   
3. 
   30 минутқа дейін
   
4. 
   25 минутқа дейін
   
5. 
   40 минутқа дейін
   

2. Алғашқы медициналық көмек көрсетудің мақсаты - ... .

1. 
   адамның өмірін сақтау
   
2. 
   шөлін басу
   
3. 
   тамақ беру
   
4. 
   құжаттарын сақтау
   
5. 
   туысқандарының өмірін сақтау
   

1. 
   артериальді
   
2. 
   ішке қан ағу
   
3. 
   венозды
   
4. 
   капиллярлы
   
5. 
   аралас
   

1. 
   венозды
   
2. 
   ішке қан ағу
   
3. 
   капиллярлы
   
4. 
   аралас
   
5. 
   артериальді
   

1. 
   Аралас
   
2. 
   Ішке қан ағу
   
3. 
   Венозды
   
4. 
   Капиллярлы
   
5. 
   Артериальді
   

1. 
   венозды
   
2. 
   артериальді
   
3. 
   капиллярлы
   
4. 
   паренхиматозды
   
5. 
   лимфатикалық
   

1. 
   тынысты шығарған
   
2. 
   терең тыныс алған
   
3. 
   тыныштық
   
4. 
   денені бос ұстаған
   
5. 
   қауіпсіз
   

1. 
   іш-қуысы органдарының зақымдануы
   
2. 
   буын таюы
   
3. 
   сүйек сынуы
   
4. 
   сіңір созылуы
   
5. 
   соққы алуы
   

1. 
   қатты тақтай үстіне ішімен (етпетінен) жатқызу
   
2. 
   қатты тақтай үстіне шалқасынан жатқызу
   
3. 
   қатты тақтай үстіне оң жағымен жатқызу
   
4. 
   қатты тақтай үстіне сол жағымен жатқызу
   
5. 
   қатты тақтай үстіне отырғызу
   

1. 
   1,5-2 сағат
   
2. 
   1 сағат
   
3. 
   30 мин
   
4. 
   2 сағ 30 мин
   
5. 
   3 сағат
   

Н16, 125-140 беттер 2 мин (5%)

(сағат саны: 8сағ -360мин; тәжірибе 8сағ-360мин)

№8 Сабақ: Жарақаттың жұқпалы асқынулары

1. Сағат саны: 45 мин (100%)

2. Сабақ түрі: тәжірибелік

3. Сабақтың мақсаты:

• 
  оқыту:
  

- төтенше жағдайда кездесетін жаралы инфекцияларды талдау;

- жарақаттық инфекциялардың түрлерін жіктеу

• 
  тәрбиелік:
  

- құрастырылған оқу жағдайларын бағдарлау және тиімді шешімді таба білу;

- алғашқы медициналық көмекті абдыраусыз көрсете алу

• 
  дамыту:
  

-оқылатын тақырыпқа қызығушылығын ояту.

- топ және топтар арасындағы қарым-қатынасты дамыту.

4. Оқыту әдісі:топтармен жұптасып жұмыс істеу,оқу, консультация, бақылау жұмысы.

5. Материалды-техникалық жабдықталуы:

а)техникалық құралдар: компьютер,мультимедиялық құрылғы.

ә)көрнекі және дидактикалық құралдар: презентация, кестелер, суреттер, кеспе қағаздары

б) оқыту орны: 116 аудитория.

6.Әдебиеттер:

Негізгі:(Н)

1. Баубеков С. Ж. Өмір қауіпсіздігі негіздерін оқытудың әдістемесі : оқу құралы: 0109000 - Тіршілік қауіпсіздік негіздері және валеология. - Алматы : Эверо, 2013.

2. Нәбиев Е. Н. Тіршілік қауіпсіздігі негіздері: оқу құралы. - Астана:Б.ж 2012.

3. Немеребаев М. Н. Тіршілік қауіпсіздігі: оқу құралы. - Алматы : Эверо, 2012.

4. Тайжанов С. Өмір қауіпсіздігі негіздері: оқу-әдістемелік құрал / С. Тайжанов. - Алматы : Эверо, 2010

5. Төтеншежағдайлардазардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 1 бөлім. Болуы ықтимал апат оқиғалары (Жер сілкінісі). Бір демалыс күнінің оқиғалары(Сәтсіз сапар) = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 1 : жаднама. - Алматы : Б. ж., 2006.

6. Төтенше жағдайлардан зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 2-бөлім = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 2 : жаднама . - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Төтенше жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсетудi ұйымдастыру : оқулық / О. Д. Дайырбеков [ ж. б.]. - Шымкент : ОөмМА баспаханасы, 2000.

8. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности". Кн. 1: учеб.пособие / сост. А. А. Суровцев. - Алматы : Б. ж., 2005.

9. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности.Кн. 2; учеб. пособие. - Алматы : Б. ж., 2005.

10. Фефилова, Л. К. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учебник для студентов средних мед.учеб. заведений. - М. : Медицина, 2005.

11. АлдешевА. А. Введение в сестринское дело. Безопасная больничная среда. Инфекционная безопасность и контроль:учебное пособие / А. А. Алдешев. - Шымкент : Б. и., 2005.

12. Саудабеков К. Е. Безопасность жизнедеятельности и формирование здорового образа жизни: учебное пособие. - Алматы :КазГЮУ, 1999.

13. ҚР АҚ ұйымдастыру және жүргізу жөніндегі нұсқаулық – Алматы: 2000ж., 196 бет.

14. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, І кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

15. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, ІІ кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

16. Нәбиев Е. Н.Апат медицинасы: оқу құралы. - Астана : Б. ж., 2012.

17. ҚР Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы, Алматы: 2009ж.

1. ҚР ТЖМ Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

2. Ұйымдардағы төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс бойынша сабақтарға арналған оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

3. Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс : энциклопедиялық анықтамалық / бас ред. Б. Ө. Жақып. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2011.

4.ТЖ және Ақ саласындағы басшылық құрамының біліктілігін арттырудың Республикалық курстарының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылған оқулық: оқулық. - Алматы : Б. ж., 2008.

5.ТЖ-да зардапшеккендерге психологиялық көмек көрсету бойынша жаднама. 3-бөлім = Памятка населению по оказанию психологической помощи пострадавшим в ЧС. Ч. 3-і:жаднама. - Алматы : Б. ж., 2008.

6. Төтенше жағдайлар жүйесінде қолданылатын орысша - қазақша терминдер сөздігі = Русско - казахский словарь терминов, применяемых в системе чрезвычайных ситуаций : сөздік. - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар саласындағы заңдары : заңдар. - Астана : Б. ж., 2005.

8.Эвакуациялық шараларын ұйымдастыру және өткізу жөніндегі нұсқаулық : нұсқаулық. - Алматы : Б. ж., 2003

9.Пособие в помощь слушателям Республиканских курсов повышения квалифиации руководящего состава в области ЧС и ГО : учеб.пособие. - Алматы : Б. ж., 2008

10.Вандышев, А. Р. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учеб. пособие . - Ростов н/Д : Изд. центр " Март", 2006.

11.А.Жаханов, С.Садықов, Медициналық радиобиология негізі, оқулық; -Алматы; «Эворо», 2011ж. -276б.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Төтенше жағдайларда кездесетін жаралыинфекция

2. Жаралы инфекцияға организмнің жалпы реакциясы

3. Жергілікті іріңді инфекция

4. Жалпы іріңді инфекция

5. Анаэробты инфекцияның жіктелуі

6. Анаэробты инфекцияның формалары

7. Инфекцияныңнегізгібелгілері:

Жаралы инфекция тереңде орналасқан тіндер мен жара өзегінен алшақ жердегі тіндерде қоздырғыштың көбею және таралуымен сипатталады. Сондай-ақ ол ағзаға енген микроорганизмге ағзаның жалпы жауап реакциясы ретінде жергілікті қабынудың пайда болуымен жүретін макро және микроорганизмнің арасындағы патологиялық процессболып табылады.

Организм қабыну процесіне жалпы реакциямен жауап береді. Науқастың температурасы көтеріледі, жалпы әлсіздік дамиды, тамаққа тәбеті бұзылады, сонымен қатар тахикардия, ентігу, қалтырау, терлеу, бастың ауыруы, тамыр соғысының жиілеуі, қан құрамындағы өзгерістер, токсемия және бактериемия пайда болады. Бауыр мен көкбауыр үлкейеді, терісі сарғаяды.

Лабораторлық көрсеткіштер солға қарай лейкоцитарлы ығысумсн, ЭТЖ (СОЭ) жоғарылауымен сипатталады. Лимфоциттер мен моноциттердің саны күрт төмендейді, ол организмнің қорғаныш күшінің тозғандығының куәсі және қолайсыз болжам факторы болып саналады. Созылмалы іріңді-қабыну процесінде анемия дамиды. Зәр анализіне іріңді интоксикацияның белгілері пайда болады: протеинурия, цилиндрурия, лейкоцитуриялар.

Микроорганизмдердің барлығы жіті іріңдіинфекциялық ауруларды туындатпайды. Организмніңжауап реакциясы оны қабыну процесінің өршуіненсақтайды. Осы реакцияда спецификалық жәнебейспецификалық қорғану механизмдерін бөледі.

Жаралы инфекцияға организмнің жергілікті реакциясыІріңді процестің жергілікті көрінісі қабыну ошағының орналасуына байланысты. Мысалы, ішперде қабынуының белгілері жұмсақ тіндердегі абсцестен айырмашылығы үлкен.

Организмнің жергілікті реакциясы қабыну процесімен көрініс береді, ал инфекцияның одан әрі өршуінде барьерлік қорған дамиды: грануляциялық вал, абсцестің қабықшасы, лейкоцитарлық барьер, лимфатикалық тамырлар және түйіндер.

Қабынудың жергілікті симптомдары: қызару,ісіну, ауыру, температураның көтерілуі, функцияның бұзылуы.

Жергілікті іріңді инфекция

Жергілікті іріңді инфекция жаралы инфекцияның жиі кездесетін түріне жатады (1-ші кесте).

Іріңдеу - өлі тіндердің іріңнен ыдырауы салдарынан жараның екіншілікті жазылуының заңды процесі.

Егер инфекция тереңдегі тіндерге тараса, қабынудан болған ісікті, ауырсынуды өршітіп, тіндердің гиперемиясын туындатады және температура мен лейкоцитозды жоғарылатады. Осындай жараның іріңдеуін жаралы инфекция деп қарастырады.

Іріңді процесс жараны қоршаған тіндерге, тері асты және бұлшықеттің арасындағы тіндерге, шелмайға (клетчаткаға) жайылса жара аймағындағы флегмона пайда болады. Флегмона - тері және тері асты қабатының, шелмайдың шектелмеген, жайылған қабынуы. Флегмона беткей (эпифасциальды) және терең (субфасциальды) болуы мүмкін. Олар өз алдына келесідей топталады: серозды, некрозды, шіріген және т.б. қоздырғыштың түріне байланысты. Іріңді процестің орналасуына қарай олардың келесі түрлерін ажыратады: тері асты қабатының, вубфасциалды аймақтың, бұлшықеттер аралығының, мүшенің, шырышты қабат астының, ішперде артының, диафрагма астының, жамбас қуысының флегмоналары.

Флегмона негізгі белгілері: тіндердегі ісіну мен ауырсынудың үдеуі, терінің гиперемиясы, дене температурасы көтерілуі, науқастың қалтырауы, қатты терлеуі, мүшелер функциясының бұзылуы. Пальпация жсағанда инфильтрат анықталады. Іріңді ыдырау процесі басталғанда флюктуация симптомы анықталуы мүмкін. Қанда лсйкоцитоз, қанның лекоцитарлық формуласы солға қарай ығысады.

Флегмона тереңдегі тіндерде орналасса, оның қлиникалық белгілері флегмонаға жақын тұрған немесе флегмона жаралаған мүшенің жарақаттану көрінісіне сәйкесболады. Тері және шелмай флегмонасында қабынудың классикалық симптомдары байқалады: терінің қызаруы жергілікті ісіну, ауырсыну, ошақта температураның көтерілуі, мүше функциясының бұзылуы.

Шіріген флегмона белгілі іріңдеуге қарағанда жылдам және ауыр дамиды. Осы флегмонаға температураның көтерілуі, артериялық қан қысымының төмендеуі және қалтырау тән.

Флегмонаға диагноз клиникалық белгілеріне негізделіп қойылады.

Абсцесс бұл пиогенді қабықшасы бар, іші іріңге толған қуыстың түзілуімен жүретін қабынудың шектелген түрі Барлық абсцестерде пиогенді қабықша болады, ол ішінен грануляциямен қапталған және абсцесс қуысына үнемі экссудатты бөліп отырады. Пиогенді қабықшамен абсцесс қоршаған тіндерден бөлінеді, осылайша организм өзін іріңді ыдырау өнімдерінің әсерінен қорғауға тырысады, токсиндердің ағзаға сіңуі төмендейді, соның арқасында организмнің интоксикациясы қарқынды болмайды. Абсцесс аймағындағы тіндер инфильтрацияға ұшырайды.

Абсцестің клиникалық белгілері іріңді процестің орналасуына, науқастың бастапқы қалпына және қоздырғыштың түріне байланысты. Абсцесс беткей тіндерде орналасса, теріде қабынудың классикалық симптомдары анықталады: қызару, ісіну, температураның көтерілуі, ауырсыну, ағза функциясының бұзылуы. Абсцестің басты белгісі іріңді ошақтың үстінде флюктуацияның болуы.

Қабыну процесі терең тіндерде орналасқанда, жоғарыдағы айтылған классикалық симптомдар болмауы да мүмкін, алайда қалтырау, температураның көтерілуі, тіндер үстінің қатаюы, ісіну, ауырсыну сақталады. Абсцеске күмән туғанда жағдайда пункция жасалады.

Іріңнің жайылуында іріңді бөліністер жара аймағындағы қалталар мен қуыстарға тарайды. Ол пункциякезінде анықталады.

Іріңді процесс сүйекті жарақаттаса, остеомиелит дамиды. Бұл қуыс сүйектің кемік затын, содан кейін компакты затын зақымдайтын сүйек миының іріңді-қабыну ауруы.

Остеомиелиттің негізгі белгілері: Остеомиелит созылмалы сырқатқа жатады. Сүйек көп бөлшектеніп сынғанда сүйектің қан айналымы өрескел бұзылады, сүйек қабығы қатты зақымданады, соның нәтижесінде сүйек тіні қабынады және ол некрозға ұшырайды. Іріңді процесс сүйек қабығынан өтіп, сүйек миына таралады. Сау тіндер мен қабынған тіндердің арасында қабыну ошағын шектейтін демаркациялық грануляциялық қорған (вал) пайда болады. Іріңді ошақтың ішінде сүйек бөлшектері (секвестр), іріңді сұйықтар, тіндердің қалдықтары орналасады. Грануляциялық корғанға біртіндеп кальцийдің сіңуінен остеокласты процесс белсенді, нәтижесінде грануляциялық қорған қалың секвестральды қабыққа (капсула) айналады. Іріңді бөлініс остеомиелиттік «жылан көзі» арқылы сыртқа шығады. Осы процесс біртіндеп, айлап және жылдап жүреді.

Сырқаттың жіті кезеңінде клиникалық көрінісі іріңді-қабыну процестері тәрізді дамиды. Осы кезеңде диагнозқоюда бірқатар қателіктер орын алуы мүмкін, себебі қабынупроцесі қайта бастағанда, остеомиелиттің симптомдарыөршиді. Жарада некроз дамиды, жарадан біртіндеп іріңдібөлініс ағады. Науқаста анемия, жүдеу байқалады.Созылмалы остеомиелитке әрдайым іріңді серозды сұйықбөлетін «жылан көз» тән.

Сырқаттың диагнозы бірқатар қиындық туындатады және созылмалы остеомиелитте міндетті түрде рентгенография жасауды талап етеді. Жарақаттан болған остеомиелиттің диагностикасы аса қиындық тудырмайды.

Іріңді процесс плевра қуысына өтіп, плевра эмпиемасын туындатуы мүмкін. Сонымен қатар іріңді артрит, перикардит, перитониттер де эмпиема болып саналады. Осындай қуыстарда микробтардың өсіп жетілуі қолайлы жағдай туындайды, атап айтқанда, ақуыз экссудатқа бай қоректену ортасы және қолайлы температура. Сондықтан эмпиемалар қарқынды сипат алып, емі қиындықтар туғызады.

Жалпы іріңді инфекция

Іріңді резорбтивті қызба.

Жарадан бөлінген уытты заттардың денеге сіңуінен организмнің жалпы реакциясы дамиды. Басқа сөзбеи айтсақ, іріңді жара токсикозды және лихорадканы туындатады. Алайда жалпы инфекцияның белгілері ағзаның жалпы реакциясы жергілікті іріңді процестен басым болса анықталады.

Іріңді резорбтивті қызба организмге бактериялық токсиндер және тіндердің патологиялық шіруінен пайда болған өнімдердің әсерінен дамыған симптомдар кешені, сонымен қатар ол іріңмен бірге ақуыздың жоғалуымен сипатталады.

Іріңді резорбтивті қызбаның клиникалық белгілері тіндердің жарақаттану көлеміне, жараның жағдайына және жергілікті іріңді инфекцияның таралу деңгейіне тәуелді.

Іріңді резорбтивті қызба кезінде науқастың жалпы жағдайы күрт нашарлайды, температурасы қарқынды өршіп, гипертермия пайда болады. Бұл іріңнің жайылу белгісі. Қанда лейкоцитарлық формуланың солға қарай ығысуымен болатын қарқынды нейтрофильды лейкоцитоз, ЭТЖ шапшаңдайды, анемия өршиді, гипопротеинемия дамиды. Іріңді резорбтивті қызба ұзаққа созылса, науқастың қатты жүдеуі орын алады.

Іріңді резорбтивті қызбаның клиникалық көрінісі жергілікті іріңді процестен тәуелді болғандықтан, жарағақайталап хирургиялық өңдеу жасалады (ірінді қалталарды ру, ірін ошақтарын дренаждау). Ем барысында плазма, ақуыз алмастырғыштар, жоғарыкалориялық тағамдар, дәрумендер кең қолданылады.Біріншілік ірің ошағын залалсыздандыру іріңді резорбтивтіқызбаның дамуын шектейді.

Анаэробты кластридальды инфекция

Этиологиясы. Бұл жаралы инфекцияның ең ауыр түрі және 1-2%-да өлім-жітім жағдайын туғызады. Оның дамуына бірқатар факторлар әсер етеді: жарада көлемді жарақаттанған және некрозға ұшыраған тіндердің болуы; жара детриті, бөгде заттармен толған терең қалталары және қуыстары бар; жараның топырақпен ластануы; қосымша қантамырларының жарақаттары; аяқ-қолда байламды (жгутты) ұзақ ұстау; қан кету және хирургиялық өңдеудің толық жасалмауы; жараға көрсетілімсіз алғашқы тігістің салынуы.

Анаэробты инфекцияның негізгі төрт қоздырғышы белгілі. Газды гангренаның клостридиясы белсенді газ түзегіш некротикалық, нейротоксикалық және гемотоксикалық қасиеті бар күшті токсиндерді бөледі. Қауіпті ісіктің клостридиясы лезде таралатын ісік түзеді. Тін ыдыратушы клостридия айналысындағы тіндерді ыдырататын протеолитикалық фермент бөледі. Септикалық клостридия газ түзейді, ісік, тіндердің ыдырауын тудырады.

Анаэробты инфекция көбінесе бөксе, сан және сирақ бұлшықеттері жарақаттанғанда дамиды. Бұлшықеттердін қалыңдығынан басқа жараның микробпен ластану дәрежесі аса маңызды болып саналады. Аяқта анаэробты инфекция қолға қарағанда 5 есе жиі дамиды.

Анаэробты инфекцияның жіктелуі 2-ші кестеде көрсетілген.

2-кесте. Анаэробты инфекцияның жіктелуі

3-кесте. Анаэробты инфекцияның формалары

Инфекцияның негізгі белгілері: 1)жара аймағында ісіктің қарқындауы. Аяқ-қолға айнала байланған жіп 1-2 сағаттан соң ісіктің қарқындауына байланысты теріге батуы (Мельников белгісі);

2) жара аймағында ауырсыну сезімінің өршуі;

3) пальпация кезінде жара аймағында крепитацияны (қарды басқандай белгі) анықталуы. Перкуссия жасағанда тимпаниторын алады. Жара аймағын саусақпен басқан жарадан газ көпіршіктері бөлінуі;

4) «піскен» ет тәрізді жарадан бұлшық еттердің көрінуі

5) ашыған капустаның иісі сияқты жарадан жағымсыз иіс шығуы (жарадан іріңді иіс байқалса шіріген инфекцияның дамығанын көрсетеді);

6) терідегеморрагиялықсұйықпентолғанкөпіршіктерпайдаболуы;

7) жаралының жағдайы күрт нашарлауы (қантамыр соғысы жиілеген, ол дене температурасынан асып түседі).

Рентгенографиядан тері астында және терең тіндерде«араның» ұяшығына ұқсас жиналған газдың бейнесі көрінеді (эпифасциальды түрі). «Шыршаға» ұқсаған суреттер газдың бұлшықетке таралғанын көрсетеді.

Емі. Науқастың жарасына шұғыл түрде біріншілік хирургиялық өңдеу жасау. Ол үшін жараны кеңтіледі, жаңа некрозо шақтары пайда болғанда іріңді ошақты тазалап, жараның барлық қуыстары мен қалталарын кең дренаждау арқылы жараға екіншілік хирургиялық өңдеу жасалады.

Тіндерді өршіп бара жатқан ісіктен сақтау үшін, жарадан бөлінген экесудатты ағызу мақсатында тіндерге сегменттің білігі бойымен, ұзыннан жолақ тіліктер салады. Осындай іс-шаралар инфекцияның одан әрі дамуына тосқауыл болады. Тілік аяқ-қолдың фасция футлярын кесу арқылы жүзеге асырылады (анаэробты инфекцияның субфасциялы формасында). Хирургиялық өңдеу жасалғаннан кейін жараны тігуге тиым салынады. Жараны сутегінің шала тотығымен жуады, жарақалталарын гипертоникалық 10% физиологиялық немесе фурациллин ерітінділері сіңірілген дәкемен толтырады.

Тампонды күнделікті ауыстырады, жараға және жара аймағына көп мөлшерде антибиотиктер қосылған ерітінділерді жібереді. Жарақаттанған аяқ-қолға міндетті түрде иммобилизация жасалады.

Бактериалды токсиннің уытын қайтару үшін гангренаға қарсы поливалентті сары су жіберіледі. 50 000 АЕ сарысуды (антиперфрингенс, антиэдематиенс және антисептикус (барлығы 150 000 АЕ)) бес есе физиологиялық ерітіндімен араластырылады да тамыр ішіне жіберіледі. Бұлшық етке жіберілгенде оны физиологиялық ерітіндімен араластырмайды. Бактериологиялық зерттеудің нәтижелері арқылы микробтың түрі белгілі болғанда, сол микробқа қарсы моноваленттің сарысуды анаэробты инфекция жойылғанша қолданады.

Инфекцияның жылдам тараушы және «жіті - найзағай» тәрізді түрлерінде ем нәтижесіз болса, науқастың өмірін сақтап қалу үшін аяқ немесе қолға ампутация жасалады. Егер ампутация жасалған деңгейден жоғары инфекцияның таралуы байқалса, онда тұқылға жолақ (лампас) тіліктер салынады.

Қантамыр ішіне көлемді антибиотиктер жіберіледі, пенициллин, морфоциклин тәулігіне 3 рет енгізеді. Кандидоздың алдын алу мақсатында бір мезгілде нистатин дәрісі тағайындалады.

Анаэробты инфекциясы бар науқастар қарқынды трансфузиялық және инфузиялық емді талап етеді. Тәулігіне 3-4 литр натрий хлордың изотоникалық ерігіндісі қан алмастырғыш ерітінділер, плазма, ақуыз препараттары, қан құю тағайындалады. Гипербариялық оксигенация емдеу барокамерасында емдеу жақсы нәтиже береді.

Анаэробты инфекциясы бар науқастарды жедел процесс жойылмайынша тасымалдауға тиым салынадь Қолайлы жағдай туғанда 7-10 күннен кейін тасымалдау мүмкіндігі туындайды.
11. Жаңа тақырыпты бекіту. 15 мин (25%)

№1 билет

1. Төтенше жағдайларда кездесетін жаралы инфекция

2. Анаэробты инфекцияның формалары

№2 билет

1. Жаралы инфекцияға организмнің жалпы реакциясы

2. Жергілікті іріңді инфекция

№3 билет

1. Анаэробты инфекцияның жіктелуі

2. Іріңді резорбтивті қызба.

1. Іріңдеу туралы түсінік

2. Анаэробты инфекцияның клиникалық белгілері
№5 билет

1. Іріңді резорбтивті қызба.

2.Жаралы инфекцияға организмнің жалпы реакциясы

№6 билет

1.Инфекцияның негізгі белгілері:

2.Жалпы іріңді инфекция

№7 билет

1.Анаэробты кластридальды инфекция

2.Остеомиелиттің негізгі белгілері

№8 билет

1.Төтенше жағдайларда кездесетін жаралы инфекция

2. Жаралы инфекция

№9 билет

1. Флегмона туралы ұғым

2. Абсцесс дегеніміз не?

№10 билет

1. Остеомилит дегеніміз не?

2. Іріңді резорбтивті қызба

№11 билет

1. Сепсис ұғымы

2.Жаралы инфекцияны емдеу принциптері

№12 билет

1.Сепсистің емі

2.Сіреспе туралы ұғым

№13 билет

1.Флегмонаның негізгі белгілері

2. Сепсистің даму факторлары

12. Сабақты қорытындылау. 3 мин (10%)

13. Үйге тапсырма беру. Қан кетудің түрлері және қан кетуді тоқтатудың әдістеріН15, 42-49 беттер 2 мин (5%)

Сабақтың тақырыбы: ТЖ ошағында хирургиялық профильде зақымданғандарды емдеу мен диагностикасының ерекшеліктері

(сағат саны: 8сағ -360мин; тәжірибе 8сағ-360мин)

№9 Сабақ: Қан кетудің түрлері және қан кетуді тоқтатудың әдістері

1. Сағат саны: 45 мин (100%)

2. Сабақ түрі: тәжірибелік

3. Сабақтың мақсаты:

• 
  оқыту:
  

- қан кетуді тоқтатудың әдістерін меңгеру.

• 
  тәрбиелік:
  

- алғашқы медициналық көмекті абдыраусыз көрсете алу

• 
  дамыту:
  

-оқылатын тақырыпқа қызығушылығын ояту.

- топ және топтар арасындағы қарым-қатынасты дамыту.
4. Оқыту әдісі:топтармен жұптасып жұмыс істеу,оқу, консультация, бақылау жұмысы.

5. Материалды-техникалық жабдықталуы:

а)техникалық құралдар: компьютер,мультимедиялық құрылғы.

ә)көрнекі және дидактикалық құралдар: презентация, кестелер, суреттер, кеспе қағаздары

б) оқыту орны: 116 аудитория.

6.Әдебиеттер:

Негізгі:(Н)

1. Баубеков С. Ж. Өмір қауіпсіздігі негіздерін оқытудың әдістемесі : оқу құралы: 0109000 - Тіршілік қауіпсіздік негіздері және валеология. - Алматы : Эверо, 2013.

2. Нәбиев Е. Н. Тіршілік қауіпсіздігі негіздері: оқу құралы. - Астана:Б.ж 2012.

3. Немеребаев М. Н. Тіршілік қауіпсіздігі: оқу құралы. - Алматы : Эверо, 2012.

4. Тайжанов С. Өмір қауіпсіздігі негіздері: оқу-әдістемелік құрал / С. Тайжанов. - Алматы : Эверо, 2010

5. Төтеншежағдайлардазардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 1 бөлім. Болуы ықтимал апат оқиғалары (Жер сілкінісі). Бір демалыс күнінің оқиғалары(Сәтсіз сапар) = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 1 : жаднама. - Алматы : Б. ж., 2006.

6. Төтенше жағдайлардан зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 2-бөлім = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 2 : жаднама . - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Төтенше жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсетудi ұйымдастыру : оқулық / О. Д. Дайырбеков [ ж. б.]. - Шымкент : ОөмМА баспаханасы, 2000.

8. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности". Кн. 1: учеб.пособие / сост. А. А. Суровцев. - Алматы : Б. ж., 2005.

9. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности.Кн. 2; учеб. пособие. - Алматы : Б. ж., 2005.

10. Фефилова, Л. К. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учебник для студентов средних мед.учеб. заведений. - М. : Медицина, 2005.

11. АлдешевА. А. Введение в сестринское дело. Безопасная больничная среда. Инфекционная безопасность и контроль:учебное пособие / А. А. Алдешев. - Шымкент : Б. и., 2005.

12. Саудабеков К. Е. Безопасность жизнедеятельности и формирование здорового образа жизни: учебное пособие. - Алматы :КазГЮУ, 1999.

13. ҚР АҚ ұйымдастыру және жүргізу жөніндегі нұсқаулық – Алматы: 2000ж., 196 бет.

14. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, І кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

15. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, ІІ кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

16. Нәбиев Е. Н.Апат медицинасы: оқу құралы. - Астана : Б. ж., 2012.

17. ҚР Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы, Алматы: 2009ж.

1. ҚР ТЖМ Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

2. Ұйымдардағы төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс бойынша сабақтарға арналған оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

3. Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс : энциклопедиялық анықтамалық / бас ред. Б. Ө. Жақып. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2011.

4.ТЖ және Ақ саласындағы басшылық құрамының біліктілігін арттырудың Республикалық курстарының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылған оқулық: оқулық. - Алматы : Б. ж., 2008.

5.ТЖ-да зардапшеккендерге психологиялық көмек көрсету бойынша жаднама. 3-бөлім = Памятка населению по оказанию психологической помощи пострадавшим в ЧС. Ч. 3-і:жаднама. - Алматы : Б. ж., 2008.

6. Төтенше жағдайлар жүйесінде қолданылатын орысша - қазақша терминдер сөздігі = Русско - казахский словарь терминов, применяемых в системе чрезвычайных ситуаций : сөздік. - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар саласындағы заңдары : заңдар. - Астана : Б. ж., 2005.

8.Эвакуациялық шараларын ұйымдастыру және өткізу жөніндегі нұсқаулық : нұсқаулық. - Алматы : Б. ж., 2003

9.Пособие в помощь слушателям Республиканских курсов повышения квалифиации руководящего состава в области ЧС и ГО : учеб.пособие. - Алматы : Б. ж., 2008

10.Вандышев, А. Р. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учеб. пособие . - Ростов н/Д : Изд. центр " Март", 2006.

11.А.Жаханов, С.Садықов, Медициналық радиобиология негізі, оқулық; -Алматы; «Эворо», 2011ж. -276б.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Қанның ағуы

2. Қанның ағуының жіктелуі

3. Қанның күре тамырдан ағуы

4.Қанның көк тамырдан ағуының ерекшелігі

5. Күре тамырдан қысатын дағдылы жерлер

6. Күре тамырды саусақпен қысу

7. Қанның ағуын уақытша тоқтату

8. Күйдіргі қою тәртібі
9. Жаңа сабақты түсіндіру: 7 мин (20%)

10. Ақпараттық материалмен жұмыс

ҚАННЫҢ АҒУЫ

Қанның ағуы жарақаттың ушығуы, адам өмірі үшін аса қауіпті болып табылады. Зақымдалған тамырдың сипатына байланысты қанның ағуы күре тамырлық, ұсақ тамырлық және үлпершектік болып бөлінеді.

Көктамырданқанолзақымдалғанкездеағады. Қандүмпусізүздіксізағыспенбаяушығады, түсіқошқылқызылнемесешиедейқызыл (2 сурет).

Ұсақтамырларданқанағудененіңжұмсақұлпаларыныңұсақтамырларызақымданғандабайқалады. Зақымданғанішкіоргандардағыұсаққантамырларыныңқанныңағуы (бүйрек, көкбауыр, бауыр) үлпершектідепаталады.

-ұйқыкүретамырынонызақымдалғанжердентөмен (жүреккежақын) мойынныңжұлынынақысады. Бұданкейінжарағатазартылғантаңғыштықаттырақбайлайды, содансоңжарағатазартылған, қысатынтаңғышқойып, оныңүстінебинттің, салфетканың, мақтаныңнемесеқолдабарзаттыңқалың, нығызкесіндісінсалыпорайды (4 асурет).

Шықшыткүретамырынбеттегіжараданқанаққанкездесұқсаусақпен шықшыттыңбұрышынақысады (4 бсурет).

Самайкүретамырынбастақанауғабейімжараболғандабасбармақпенқұлаққалқаныныңалдынансамайсүйегінеқысады.

Саусақтыодан1—1,5 смқашықтықтаұстаукерек (4 всурет).

Тақымдықкүретамырдыбуғананыңастындағышұңқырдабіріншіқабырғағақысады, бұлқанағуғабейімжарақат. Иықта, иықбуыныныңмаңайынданемесеқолтықтыңастындаболғандақолданылады (4 гсурет).

Иықкүретамырын, егерқанағуғабейімжаранықтыңтөменгібөлігінденемесебілектеболса, екібастыбұлшықеттіңбүйіржағынанортанжілікке қысады (4 дсурет).

Қолтықкүретамырыиықтыңортажәнетөменгібөлігінде. Жараданқанаққанкездеортанжіліктің. Шығыңқыбасынақысады (иықбуынныңжоғарыжағындасұқсаусақтытіренішетеотыра қалғансаусақпенкүретамырдықысады), (4 есурет).

Шаптыңтөңірегіндегісанныңкүретамырынортажәнетөмегітұстағысанкүретамырызақымданғанкездетүйілгенжұдырықпенбасаотырып, маңдайсүйегідеқысады (4 жсурет).
4 сурет. Күре тамырды саусақпен қысу:

а) ұйқы күре тамыры; 6) шықшыт күре тамыры; в) самай күре тамыры,

Кәріжіліктіңкүретамырынұшызақымданғанбасбармақтыңбілезігініңжанындағысүйеккеқысады.

Қанныңаққанжерібойыншаолсыртқыжәнеішкіболыпбөлінеді. Сыртқықанағуаяқ-қол, бастыңмаңайыжарақаттанғандажиікездеседі, ішкіқанағу, жүрек, өкпе, бауыр, көкбауыр, ішек-қарынтамырларызақымданғандапайдаболады. Ішкіқанағуқанкеуде, іш, басқуысынансыртқаағыпшыққандаанықбайқалады, алқанжабыққуыстарғажиналса, көпкедейінбілінбейді.

Сирақнемесетабантөңірегіндеорналасқанжараданқанаққанкездетізешұңқырындағыкүретамырдықысады, солүшінүлкенсаусақтардытізебуынныңалдыңғыжағыныңүстінеқояды, алқалғандарыментамырдысүйеккеқысады.

Қантамырынсаусақпенбасуедәуіркүш-жігердіқажететедіжәнеоныкүштіжақсыәзірленгенадамжасағанныңөзінде 15—20 минуттанартықұстаптұраалмайды. Сондықтандатамырдысаусақпенбірденбасып, мүмкінболатынболсакүйдіргінемесебұраудыжылдамқоюқажет.

Тамшылайаққанқандытоқтатуүшінкәдімгітазартылатынтаңғышты, мүмкінболсақысатынтаңғышты, қоюжеткілікті. Таңғышқақанкөбірексіңсе, қайтаданорауқажет. Шынтақбуынытөңірегіндегіиықкүретамырыншынтақбуынындақолдыақырынадейінбүгуарқылыжабуғаболады (5 сурет).

а) тақымдықкүретамырдан; б) санкүретамырынан;

күретамырынан.

Көктамырданжәнеұсақтамырларданқанаққанкездеәдеттеқаттытазартылғантаңғыштықолданады, зақымдалғанжердіқаттыбайлаптастайды, аяқ-қолдыкөтеріпқояды.

Барлықжағдайлардадененіңсыртқыжағынанқанаққанкездеденемүшелерінеқантоқтататынкүйдіргіні, басқақаттытаңғышорауарқылықандыуақытшатоқтатуғаболады.

Қантоқтататынкүйдіргіені(1,5 -2 см) жалпақиілмелірезинакесіндісі. Оныңбіршетідеілгек, екіншішетінеілмегібаржүзікшебекітілген (6 сурет).

7 суретҚантоқтататынкүйдіргіқоютәртібі:

Күйдіргіқоютәртібі

1. Күйдіргіаяқ-қолдыңкез-келгенжерінеқойылуымүмкін.

2. Күйдіргіқоярданбұрыноныңастынажаралыныңкиімінтөсейдінемесебинттіңбірнешеқабатынорайды.

3. Күйдіргінісаларалдындатартады, сонанкейінтартудыәлсіретпейаяқ-қолғасалады, бұлжағдайдакүйдіргіқабатыныңәрбірорамыналдыналасалады.

4. Қысудыңжеткіліктілігінбақылаукүретамырдыңсезімталжерлеріндетамырсоғысыныңжоғалуыжәнеқанныңтоқтауыболыптабылады. Әлсізқойылғанкүйдіргіқанағуынкүшейтумүмкін, алқаттытартылғанкүйдіргіжүйкенізақымдаумүмкін.

5. Күйдіргініжазда 2 сағаттанартық, алсуықуақытта 0,5-1 сағаттанартыққоймайды, әйтпесекүйдіргіқойылғанжердіңжоғарыжағындағыаяқ-қолдыңбөлігіжансыздануымүмкін.

6. Суықуақыттакүйдіргіқойылғанаяқ-қолжылытылуғатиіс (мақта, жылытқықойылады).

7. Күйдіргіқоюуақытықағазпарағындакөрсетілугетиіс, алқағаздыңөзікүйдіргініңастынақойылуынемесжаралыныңкиіміндегікөрмекжерлерітүйреуішпенбекітілуқажет. Күйдіргіқойғанжаралытөтеншежағдайаймағынанбіріншікезектеәкетілуітиіс.

Қантоқтататынкүйдіргіқойылатынжер 8 суреттекөрсетілген.

Күйдіргіқоюкезіндегіқателер: айғақтыңжоқтығы, яғнионыкөктамырменұсақтамырларданқанаққанкездеқою, жараданқашықдененіңашықжерінеқою, әлсізнемесешеттентысқаттытарту, күйдіргініңұшынбосбекіту. Күйдіргіқоюғажатырқауышылықкүйдіргіқоятынжердіңісінуіболыптабылады.

Күйдіргініңүстінетаңғыш, орамалқоюғаболмайды. Күйдіргікөзгетүсетіндейболыпжатуғатиіс.

Күйдіргіретіндешалбарбелбеуіндепайдалануғаболады, онықосілмектүріндеаяқ-қолғакигізіптартады.

Күйдіргіболмағанжағдайдатамырданқанныңағуынбұрауқоюарқылынемесеаяқ-қолдықаттыбүгіп, осыкүйдеұстайтұружолыментоқтатуғаболады. Бұрауүшінарқан, ширатылғанорамал, матакесіндісіпайдаланылуымүмкін. Дөрекіқаттызаттаржүйенітеззақымдауымүмкін. Бұрауүшінқолдынылғанзаттықажеттідеңгейіндебайлайды. Жасалынғанілмеккетаяқөткізедіжәне оныайналдыраотыраілмектіқантолықтоқтағанғадейінбұрайды, одансоңтаяқтыаяқ-қолғамықтапбайлаптастайды (9 сурет).

9 сурет. Күретамырданқанныңағуынтоқтату: а-в) операциялардыңкезектілігі

Бұрауқоюсай-сүйектісырқырататынрәсім, сондықтантүйінніңастынақандай-даболсабірзатқоюкерек. Күйдіргіқоюкезіндебайқалатынбарлыққателер, қауіппенасқынубұрауғақатысты.

• 
  Рольдік ойын
  

• 
  І топ –Күре тамырдан қанның ағуын тоқтату әдісі мен ережелерін көрсету.
  
• 
  ІІ топ –Күйдіргі кою тәртібін көрсету.
  
• 
  ІІІ топ –Күре тамырды саусақпен қысу жолдары.
  
• 
  ІV топ –Қан ағудың уақытша тоқтату әдістерін көрсету.
  

Тест

1. 
   Артериялық
   
2. 
   Көктамырдан
   
3. 
   Капилллярлық
   
4. 
   Аралас
   
5. 
   Комбинацияланған
   

1. 
   Көктамырдан
   
2. 
   Артериялық
   
3. 
   Капилллярлық
   
4. 
   Аралас
   
5. 
   Комбинацияланған
   

1. 
   Капилллярлық
   
2. 
   Артенриялық
   
3. 
   Көктамырдан
   
4. 
   Аралас
   
5. 
   Комбинацияланған
   

1. 
   Біріншілік
   
2. 
   Біріншілік ерте
   
3. 
   Екіншілік
   
4. 
   Екіншілік кеш
   
5. 
   Комбинацияланған
   

1. 
   Екіншілік ерте
   
2. 
   Біріншілік ерте
   
3. 
   Екінішілік
   
4. 
   Екіншілік кеш
   
5. 
   Комбинацияланған
   

1. 
   Комбинацияланған
   
2. 
   Екіншілік ерте
   
3. 
   Біріншілік ерте
   
4. 
   Екінішілік
   
5. 
   Екіншілік кеш
   

1. 
   Байлам
   
2. 
   Қатты таңып байлау
   
3. 
   Суық басу
   
4. 
   Асептикалық таңғыш
   
5. 
   Аяқ-қолды жоғары көтерген қалыпта ұстау
   

1. 
   Қатты таңып байлау
   
2. 
   Байлам
   
3. 
   Суық басу
   
4. 
   Асептикалық таңғыш
   
5. 
   Аяқ-қолды жоғары көтерген қалыпта ұстау
   

Н16, 176-180 беттер 2 мин (5%)

(сағат саны: 8сағ -360мин; тәжірибе 8сағ-360мин)

№10 Сабақ: Үсік кезіндегі алғашқы медициналық көмек

1. Сағат саны: 45 мин (100%)

2. Сабақ түрі: тәжірибелік

3. Сабақтың мақсаты:

• 
  оқыту:
  

- үсіктің дәрежелерін анықтай білу;

- үсік кезінде алғашқы медициналық көмек көрсете алу.

• 
  тәрбиелік:
  

- алғашқы медициналық көмекті абдыраусыз көрсете алу

• 
  дамыту:
  

-оқылатын тақырыпқа қызығушылығын ояту.

- топ және топтар арасындағы қарым-қатынасты дамыту.

4. Оқыту әдісі:пікірталас,топтармен жұптасып жұмыс істеу,оқу, консультация, бақылау жұмысы, көзбен шолуға арналған тапсырмалар

5. Материалды-техникалық жабдықталуы:

а)техникалық құралдар: компьютер,мультимедиялық құрылғы.

ә)көрнекі және дидактикалық құралдар: презентация, кестелер, суреттер, кеспе қағаздары

б) оқыту орны: 116 аудитория.

6.Әдебиеттер:

Негізгі:(Н)

1. Баубеков С. Ж. Өмір қауіпсіздігі негіздерін оқытудың әдістемесі : оқу құралы: 0109000 - Тіршілік қауіпсіздік негіздері және валеология. - Алматы : Эверо, 2013.

2. Нәбиев Е. Н. Тіршілік қауіпсіздігі негіздері: оқу құралы. - Астана:Б.ж 2012.

3. Немеребаев М. Н. Тіршілік қауіпсіздігі: оқу құралы. - Алматы : Эверо, 2012.

4. Тайжанов С. Өмір қауіпсіздігі негіздері: оқу-әдістемелік құрал / С. Тайжанов. - Алматы : Эверо, 2010

5. Төтеншежағдайлардазардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 1 бөлім. Болуы ықтимал апат оқиғалары (Жер сілкінісі). Бір демалыс күнінің оқиғалары(Сәтсіз сапар) = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 1 : жаднама. - Алматы : Б. ж., 2006.

6. Төтенше жағдайлардан зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету жөніндегі халыққа арналған жаднама. 2-бөлім = Памятка населению по оказанию первой помощи пострадавшим в чрезвычайных ситуациях. Ч. 2 : жаднама . - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Төтенше жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсетудi ұйымдастыру : оқулық / О. Д. Дайырбеков [ ж. б.]. - Шымкент : ОөмМА баспаханасы, 2000.

8. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности". Кн. 1: учеб.пособие / сост. А. А. Суровцев. - Алматы : Б. ж., 2005.

9. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений по курсу "Безопасность жизнедеятельности.Кн. 2; учеб. пособие. - Алматы : Б. ж., 2005.

10. Фефилова, Л. К. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учебник для студентов средних мед.учеб. заведений. - М. : Медицина, 2005.

11. АлдешевА. А. Введение в сестринское дело. Безопасная больничная среда. Инфекционная безопасность и контроль:учебное пособие / А. А. Алдешев. - Шымкент : Б. и., 2005.

12. Саудабеков К. Е. Безопасность жизнедеятельности и формирование здорового образа жизни: учебное пособие. - Алматы :КазГЮУ, 1999.

13. ҚР АҚ ұйымдастыру және жүргізу жөніндегі нұсқаулық – Алматы: 2000ж., 196 бет.

14. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, І кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

15. «Тіршілік қауіпсіздігі» курсы бойынша жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы, ІІ кітап, Алматы: 2003ж. 240бет

16. Нәбиев Е. Н.Апат медицинасы: оқу құралы. - Астана : Б. ж., 2012.

17. ҚР Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы, Алматы: 2009ж.

1. ҚР ТЖМ Азаматтық қорғау республикалық оқу-әдістемелік орталығының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылатын оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

2. Ұйымдардағы төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс бойынша сабақтарға арналған оқу құралы: оқу құралы. - Алматы : Б. ж., 2012.

3. Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс : энциклопедиялық анықтамалық / бас ред. Б. Ө. Жақып. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2011.

4.ТЖ және Ақ саласындағы басшылық құрамының біліктілігін арттырудың Республикалық курстарының тыңдаушыларына көмек ретінде ұсынылған оқулық: оқулық. - Алматы : Б. ж., 2008.

5.ТЖ-да зардапшеккендерге психологиялық көмек көрсету бойынша жаднама. 3-бөлім = Памятка населению по оказанию психологической помощи пострадавшим в ЧС. Ч. 3-і:жаднама. - Алматы : Б. ж., 2008.

6. Төтенше жағдайлар жүйесінде қолданылатын орысша - қазақша терминдер сөздігі = Русско - казахский словарь терминов, применяемых в системе чрезвычайных ситуаций : сөздік. - Алматы : Б. ж., 2006.

7. Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар саласындағы заңдары : заңдар. - Астана : Б. ж., 2005.

8.Эвакуациялық шараларын ұйымдастыру және өткізу жөніндегі нұсқаулық : нұсқаулық. - Алматы : Б. ж., 2003

9.Пособие в помощь слушателям Республиканских курсов повышения квалифиации руководящего состава в области ЧС и ГО : учеб.пособие. - Алматы : Б. ж., 2008

10.Вандышев, А. Р. Безопасность жизнедеятельности и медицина катастроф : учеб. пособие . - Ростов н/Д : Изд. центр " Март", 2006.

11.А.Жаханов, С.Садықов, Медициналық радиобиология негізі, оқулық; -Алматы; «Эворо», 2011ж. -276б.

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Үсік туралы түсінік

2.Үсік шалу себептері

3. Үсіктің дәрежелері

4. Үсік шалудың алдын алу

5. Үсік шалғандағы алғашқы медициналық көмек

6. Үсік шалу кезіндегі алғашқы көмек алгоритмі
9. Жаңа сабақты түсіндіру: 7 мин (20%)

10. Ақпараттық материалмен жұмыс

Үсік шалу

Төменгі температураның ықпалынан ұлпалар мен органдардың зақымдалуы үсік шалу деп аталады.

Үсік шалу себептері: суықтың, желдің ұзақ ықпалы, жоғары ылғалдылық, тар киім, тар немесе су аяқ киім, ұзақ уақыт қозғалмау, шаршау, зардап шегушінің жалпы күйі – сырқаттануы, мас болуы, қанның кетуі және т.б.

Үсікке аяқ қолдың, құлақтың, мұрынның үш жақтары жылдам ұшырайды.

• 
  I дәрежеде тері ағарып, сезгіштігін жоғалтады бұдан кейін ісініп қызарады.
  
• 
  II дәрежеде теріде бозамық немесе қан тәріздес сұйық пайда болады.
  
• 
  III дәрежеде негізгі тамырлар соқпайды, зақымдану тереңдігі біртіндеп анықталады.
  
• 
  IV дәреже өте ауыр. Ұлпалардың барлық қабаттарының оның ішінде сүйектің жансыздануымен сипатталады.
  

Алғашқы медициналық көмек кезінде зардап шегушіні, әсіресе дененің үсінген бөлігін жедел жылыту болып табылады

• 
  аязда көп жүрмеу;
  
• 
  тар киім кимеу;
  
• 
  алкоголь қолданбау;
  
• 
  бет пен қолға дымқылдандыратын  крем жақпау қажет!
  

Алғашқы көмек көрсеткенде үсіген адамды бірден жылы жерге кіргізіп, жылытып, ыстық шай не кофе беру керек. Жансызданған жерін жылы суға (температура 37 — 40°C) малып, денесі қызарып, жылынып, сырттан тиген қолды сезетін болғанша жайлап ысқылайды, содан соң таңып тастайды. ҚҚ — ҚV дәрежелі үсікке шалдыққан адамды алғашқы көмек көрсетіліп болғаннан кейін жылы орап, ауруханаға апару қажет. Үсік шалған жерді суық жерде тұрып қармен ысқылауға және суық суға түсіруге болмайды. Үсіген организм көп уақытқа дейін суыққа сезімтал келеді.

• 
  үсік шалған адамды жылы жайға кіргізу;
  
• 
  ыстық су беру (тәтті шәй, кофе);
  

2-4 сатыдағы үсік шалған адамға жылы таңғыш таңып, үсіген жерін орап, сосын мақтамен қалың ғып жауып, оның үстінен екі-үш қабат полиэтиленді пакет немесе клеенкамен орап, сосын оның үстінен жүн матамен орап тастау керек. Осылайша табиғи жолмен жылып, қан айналымы орнына келеді.

2-4 сатыдағы үсік шалу кезінде терінің зақымдалған жерін уқалап, суға жылытуға болмайды, өйткені некроз болып кетуі мүмкін (тіндер жансыздануы) немесе гангрена болып кетуі мүмкін.

Үсік шалған адамды міндетті түрде стационарға жатқызу қажет.

Зардап шегушіні жылы бөлмеге орналастыру керек. От немесе ыстық пеш жанында жылытуға болмайды. Жылыта отырып, ауруға ыстьщ шай, кофе, шарап немесе арақ беруге болады. Жалпы қату кезінде зардап шегушіш шешіндіріп, денесін спирт немесе арақпен сылайды, есін жинаткызып, сусын береді, жылы етіп кымтайды. Егер зардап шегуші дем алмаса, онда жасанды тыныс алдырады, тері астына камфора немесе кофеин, кажет болса, эфедрин, кордиамин енгізеді. Содан кейін ауруды жібереді. Клиникалық өлім белгілері байқалғанда, реанимация іс-шараларын жүргізеді.

Жергілікті үсу кезінде жалпы жылыту, үсіген бөлікті жеңіл түрде уқалау ұсынылады. Бұл кезде суыктан ағарып кеткен бөлікті таза жуылған ылгал қолмен сылап ыскылайды, жылытатын таңғыш кояды. Ең жақсысы, үсіген жер кызарып, жылынғанша спирт немесе арақпен ысқылау кажет. Үсіген жерді қармен ысқылауға болмайды.

Жалпы қату (жедел) жөне жергілікті үсу (бірінші дережелі үсуден баскасы) кезінде госпитализациялау ұсынылады. Үсуді емдеу антибиотиктер, өр түрлі жақпа-майлар (мазь) сіңдірілген таңғыш салу, физиотерапевтік процедура (кұрғақ) ауа ванналары, кварц колдану, ал қажет болса, оперативтік емдеу (еліеттенген тіндерді алып тасту) жүргізіледі. 2,3,4 дөрежелі үсулер кезівде сіреспеге қарсы сарысу мен анатоксиннің профилактикалық дозасы енгізіледі. Қан айналымының жақсаруы үсуге кедергі келтіретінін атап өту керек. Мысалы, үсу немесе кату пайда болғанға дейін суықтағы қозғалыс (тез) жүру, жүгіру кан айналымды жаксартады, денені жылытады, сөйтіп, суыктьщ зиянды өсеріне карсы түрады, мұның профилактикалық мөні зор.
Үсік шалу кезіндегі алғашқы көмек алгоритімі