Лекция:: 15 Лабораториялық: 15 СӨЖ: 60 Барлық сағат саны: 90

МАЗМҰНЫ.

1. 
   Алғы сөз ….…………………………………………............................
   
2. 
   Жалпы мәліметтер………………………….………...........................
   
3. 
   Курстың мақсаты мен міндеті …………………………………….....
   
4. 
   Курстың пререквизиттері, постреквизиттері.………….....................
   
5. 
   Жұмыс оқу жоспарынан көшірме.……...............................................
   
6. 
   Оқу сабақтарының құрылымы………………………..........................
   
7. 
   Студентке арналған ережелер………………….....................................
   
8. 
   Оқу сағаттарының кредитке сәйкес тақырып
   

9. 
   Лекция сабақтары.................................................................
   
10. 
    Семинар сабақтарының жоспары.........................................................
    
11. 
    СӨЖ жоспары және орындау кестесі...................................................
    
12. 
    Пайдаланатын әдебиеттер мен web сайттар тізімі...................................
    
13. 
    Студенттердің білімін бақылау түрлері (тест, бақылау сұрақтары т.б)...........................................
    
14. 
    Студенттердің академиялық білімін рейтингтік бақылау жүйесі..........
    

1. 
   АЛҒЫ СӨЗ
   

Жұмыстық бағдарламада оқу жұмысының түрлері бойынша сағаттар көрсетілген;

ОБСӨЖ –оқытушының басшылығымен студенттің өзіндік жұмысы.

СӨЖ – студенттердің өзіндік жұмысы.

Оқыту бағдарламасы (Syllabus), семестрдің басында әрбір студентке беріліп, студенттің білімін тереңдетуге, пәнге деген ықыласының артуына шығармашылық және зерттеушілік қабылеттері ашылып, одан әрі дамуына себебін тигізеді деп күтілуде.

Дәрістің қысқаша жазбасы студентке қайсы бір тақырыпты қарастыруда неге назар аудару керектігіне бағыт береді, санасына негізгі ұғымдар мен терминдерді енгізеді. Пәнді толықтай меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттің барлығымен дерлік жұмыс өткізіп және өзіндік жұмысының барлық көлемін орындауы қажет. Тапсырмалар мен жағдайлардың жиынтығы студенттерге аудиториялардан тыс өзіндік жұмысты, үй тапсырмасын орындауға арналған.

Тестік тапсырмалар студентке кредиттерді тапсыруда пән бойынша өз білімдерін тексеруге және рейтингтік бақылауды тапсыруға, сынақ/емтиханды алуға арналған.
2. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР.

№	Оқытушының аты-жөні	Сабақты өткізу, орны		Байланыстырушы мәлімет
		Аудиториялық сабақтар	СӨЖ
1		Уақыты ___2-00 Ауд ____25__________	Уақыты__3-30__ Ауд ___202_____	Тел:___________ Каб:__25_________ Корпус:____гл____

3. ПӘННІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТІ, ОНЫҢ ОҚУ

ПРОЦЕСІНДЕГІ РОЛІ

Курстың мақсаты:

Болашақ мұғалімдерде бастауыш мектепте информатиканы оқытуды ұйымдастыру барысында қажет болатын білім, білік және дағдыларды қалыптастыру.

- кіші жастағы мектеп оқушыларына информатиканы оқыту барысын ұйымдастырумен байланысты кәсіби білім мен біліктер қалыптастыру;

- оқушылардың ақпараттық мәдениетін және алгоритмдік ойлауын қалыптастырудың барысы мен оның нәтижелерін зерттеу.

4. КУРСТЫҢ ПОСТРЕКВИЗИТТЕРІ МЕН ПРЕРЕКВИЗИТТЕРІ

5. 
   ЖҰМЫС ОҚУ ЖОСПАРЫНАН КӨШІРМЕ
   
6. 
   
   

Жұмыс бағдарламасында (силлабус) сағаттар оқу жұмыстары түрлеріне қарай бөлінген: лекция, семинар, ОБСӨЖ (оқытушының бақылауындағы студенттің өзіндік жұмысы), СӨЖ (студенттің өзіндік жұмысы), ЛБС-лабораториялық сабақтар.

Лекция – студентке тақырыпты игеруде неге назар аударуына бағыт береді.

Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен жұмыс істеуі қажет

Семинар сабақтарында – студент талдау, салыстыру, тұжырымдау, проблемаларды анықтай білу және шешу жолдарын белсенді ой әрекет талап ететін әдіс-тәсілдерді меңгеруі керек

ОБСӨЖ – оқытушының бақылауындағы студенттің өзіндік жұмысы.

Материалды сабақ үстінде оқытушының көмегімен оқып меңгеру.

Оқытушы тақырыпқа сәйкес студенттің білім деңгейін тексереді, бақылайды.

СӨЖ-студенттің өзіндік жұмысы. Студент СӨЖ тапсырмаларын кестеге сәйкес белгіленген мерзімде оқытушыға тапсыруға міндетті.

Лабораториялық сабақтарда студент теориялық қорытындыларын, яғни, теория мен тәжірибе бірлігін анықтап, құрал-жабдықтарды құрастыруға, пайдалануға дағдыланады, тәжірибе кезінде алынған нәтижелерді талдауды, теориямен сәйкестеліп дәлелдеуді үйренеді.

Сабаққа кешікпеу керек.

Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды өшіріп қою керек.

Сабаққа іскер киіммен келу керек.

Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда деканатқа анықтама әкелу керек.

Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.

Тапсырмаларды орындамаған жағдайда қорытынды баға төмендетіледі.

8. ОҚУ САҒАТТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫП БОЙЫНША БӨЛІНУ КЕСТЕСІ

9. 
   ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
   

1. Курстың пәні, міндеттері және әдіснамасы, оның басқа оқу пәндерімен байланысы.

Курстың пәні, міндеттері және әдіснамасы туралы талдау.

Жалпы білім беретін мекткптіњ буындарына алынѓан информатка пєнінєњ оќу баѓдарламаларын талдау

1. Білім беру технологияларын таңдауда информатиканы оқыту мақсаттары мен міндеттері, оқитын материалдың мазмұны, тиісті материалды игеруге балалардың дайындық денгейі, оқытудың күтілетін нәтижелері ескеріледі.

• 
  Қызметтің әр басқа түрлерін меңгеру кезінде ақпараттық тәсілді қолдануы;
  
• 
  Баланың өзі нәтижеге жетуі және жаңа білім ашу үшін болжам құру;
  
• 
  Оқушы өз бетімен іс әрекет жасау, шығармашылық және күтілетін нәтижеге жету үшін әр-түрлі тәсілдерді қолдану мүмкіншілігі;
  
• 
  оқытудың жоспарланған нәтижелеріне қол жеткізуге «оқушы-мұғалім» өзара іс-қимылдарды бағыттау;
  
• 
  әр-түрлі көздерден ақпаратты іздеу, өңдеу, қолдану тәсілдерін менңгеру;
  
• 
  ойлау әрекеттерін меңгеру: талдау, синтез, абстракциялау, жалпылау, классификациялау;
  
• 
  зерттеу дағдыларын игеру: болжамды ұсыну, мәселені моделдеу, мәселені негіздеу және шешу, жобаны әзірлеу, бақылау және өзін-өзі бағалау;
  
• 
  информатика тілін меңгеру және оны қолдану
  

• 
  ойын;
  
• 
  білімнің дидактикалық бірлігін ұлғайту;
  
• 
  зерттеушілік;
  
• 
  жобалық;
  
• 
  ақпараттық-коммуникациялық;
  
• 
  тұлғалық-бағыталған.
  

Оќыту єдістері дегеніміз - б±л оќыту міндеттерін шешуге баѓытталѓан м±ѓалім мен оќушылардыњ біріккен іс-єрекеттерініњ ж‰зеге асу тєсілдері.

Оќыту єдістерімізге ќолданылатын негізгі техникалыќ ќ±рал- компьютерлік техника болып табылады.

Информатка пєнін оќытуды тµмендегі сыныптарѓа кµшіруде тµменгі факторлар негізге алынады:

• 
  кіші жастан балалардыњ аќпараттыќ ойлау ќабілетін дамыту ‰шін информатика пєнін пєн ретінде енгізу;
  
• 
  кіші жастаѓы балаларды аќпараттыќ мєдениетін ќалыптастыру барысында оларда єлемдік аќпараттыќ білімдік кењістікке даярлау.
  

• 
  тµменгі сыныптарда (2-6 сыныптарда) информатка пєнін оќытудыњ т±жырымдамасыныњ негізін аныќтау.
  
• 
  Тµменгі сыныптарда інформатика пєнін оќытудыњ мазм±нын айќындау.
  
• 
  Інформатика пєнін оќытуда оќу-єдістемелік , программалыќ ќ±ралдарын жасаќтау;
  
• 
  Інформатика пєнін оќыту нєтижелерін аныќтау сыныптарын тањдау;
  

• 
  2-4 сыныптар ‰шін оќушылардыњ логикалыќ танымдыќ жєне алгебралыќ ойлау ќабілетін дамыту маќсатында апарат, компьютер, алгоритм жєне аќпараттыќ техникалар дамытушы компьютерлік ойындар мен алгоритм атќарушылары ортассында ќарастырылады;
  
• 
  5-6 сыныптар ‰шін оќушылардыњ логикалыќ, ќ±рылымдыќ, шыѓармашылыќ жєн алгоритмдік ойлау ќабілетін дамыту маќсатында компьютерлік апарат, алгоритмдеу жєне аќпараттыќ техникаларды ќолдану, ќолдабалы программалыќ ќ±ралдар мен алгоритм атќарушылары жєн стандартты программалады ќолдану арќылы ќарастырылады.
  

2-6 сыныптарѓа арналѓан информатика пєнін оќытудыњ оќу баѓдарламасы бастапќы жалпы білім беру мектептеріне арналѓан;

Курстыњ басты маќсаты - аќпараттыќ єлем туралы т‰сінік ќалыптастыру, компьютерлік ќызметін ќ±рал ретінде сарамандыќ менгеру , есеп шыѓару, алгоритмдік ыќпалды дамыту.

1. Теориялыќ бµлім –м±нда апарат жєне аќпараттыќ ‰рдістер ±ѓымы ќарастырылады.

2. Дамытушы бµлім – курс барысында прграммалау тілне тіліне кіріспе оќылады. Нєтижеде алгоритм оларды тарату мен орындау єдістері туралы ±ѓым ќалып тасады.

3. Сарамалдыќ бµлім – б±л бµлімде компьютерлердіњ ємбебап аќпараттыќ машина екендігі туралы т‰сінік ќалыптасады. ЭЕМ єрт‰рлі маќсатта Алдану ќарастырылады жєне балалар машинасымен ќарым-ќатынас жасау даѓдысын ‰йренеді.Жалпы білім беруде информатика саласын мектепте оќытудыњ негізі тµмнгі маќсаттары туындайды;

- оќушылырѓа алг ±ѓымын т‰сіндіру, алг жазылу т‰рлерін негізгі басќару ќ±ралдары туралы білім менгеру;

-оќушылар оќу процесінде компьютер техникасымен ж±мыс істеу ќабілеттерін ќалып тастырады.

-ќолданбалы жењіл баѓдарламалармен ж±мыс жасау м‰мкіндігін жетілдіру;

Баѓдарламаныњ міндеттеері:

- ѓылымныњ негізгі ќарапайым ‰ш ±ѓымыныњ (зат, энергия жєне апарат) бірі болып есептелінетін ќазіргі тањда єлем бейнесін ќ±райтын, аќпара т ±ѓымын ќалыптастыру.

-ќоршаѓан ортаны жања –аќпараттыќ т±рѓыдан зерттеу кµзќарасын ќалыптастыратын аќпараттыќ ‰рдістерді табиѓат, ќоѓам, техника аймаќтарында ќалып тастыру;

- аќпараттыќ ќ±ралдарды, аќпараттыќ техникалар санасында білім, білік жєне даѓдыларды ќалыптастыру жєне дамыту;
2 – ТАРАУ. БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

2-лекция. Тақырыбы: Бастауыш мектепте информатиканы оқытудың теориялық негізі

Жоспары:

1. Бастауыш мектепте информатика негіздерін енгізудің қажеттілігі.

2. Бастауыш мектепте информатиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері.

3. Информатика курсының жалпы білімдік және жалпы мәдениеттік мағынасы.
Лекцияның мақсаты:

Бастауыш сынып оқушыларына информатика пәніне оқытуды үйрету.

1. Бастауыш мектепте информатика элементтерін пәнаралық байланысы негізінде оқыту әдістемесін теориялық, психологиялық және педагогикалық жағынан негіздеу мен тәжірбиелік эксперимент жүргізу барысында келесі нәтижелер алынады:

• 
  бастауыш мектепте нформатика элементтерін пәнаралық байланыс неігзінде оқытудың мазмұнын анықталады;
  
• 
  бастауыш мектепте информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері, оқу-әдістемелік және бағдарламалық құралдары жасалды;
  
• 
  бастауыш мектепте информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытудың әдістемесі жасалып ұсынылады және оның практикада қолдану тиімділігі тәжірибе жүзінде тексеріледі. Бастауыш сыныпта информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытуды жүзеге асыру, оқушылардың информатика элементтерін оқып үйрену бойынша алған алғашқы білімдерін, іскеліктері мен дағдыларын қалыпттастыруға және олардың сауат ашу, әліппе, ана тілі, қазақ тілі, математика мен бейнелеу өнері пәндерінен алған білімдерін нақтылап бекітуге мүмкіндіктер туғызады. Келешекте информатика элементтерін пәнаралық байланыстар негізінде оқытуды орта мектептің жалпы білім беретін пәндеріне пайдалана отырып, оқушылардың екі жақты пәндерден алатын білімдерін іскерліктерін және дағдыларын жетілдіру бағытында дамытуға болады.
  

- кіші жастағы мектеп оқушыларына информатиканы оқыту барысын ұйымдастырумен байланысты кәсіби білім мен біліктер қалыптастыру;

- оқушылардың ақпараттық мәдениетін және алгоритмдік ойлауын қалыптастырудың барысы мен оның нәтижелерін зерттеу.

Бастауыш мектепте информатиканы оқып – үйретудың негізгі міндеті қоғамның қазіргі даму кезеңінің әлеуметтік сұранысына сай бастауыш сыныптар мұғалімінің кәсіби даярлығының сапалық деңгейін көтеру болып табылады.

Бастауыш мектепте информатиканы оқытудың теориясы мен технологиясы психологиялық-педагогикалық пәндері, информатиканы, сондай-ақ математиканың бастауыш курсының негіздерін оқып-үйренгеннен кейін енгізіледі. Бұл пәнді оқытып – үйрету барысында информатика пәнінің өзіндік ерекшелігін ескере отырып, оның жалпы теориялық қағидаларын нақтылай түсу жүзеге асырылады.

3. Информатика курсының жалпы білімдік және жалпы мәдениеттік мағынасы.

Оқушылардың білімін курстың жеке бөлімдерін яғни әрбір жаңа тақырыпты өткен сайын бақылау және тест жұмыстары арқылы бағалағаны жөн. Бақылау және тест жұмыстары оқушылардың білімнің мөлшерін тез де сапалы бағалауға мүмкіндік береді. Бақылау жұмысы арқылы алған теориялықө білімді де, дамытушы білімді де, жеткілікті тексеруге болады. Бұл тексеру жұмыстарының сұрақтарын оқулықтар мен ғылыми –жалпылық материалдарды пайдалана отырып мұғалімдер өздері құрастырады. Бақылау жұмыстары мен қатар бастауыш сынып оқушылардың білімін бағалауда семинарлар мен конфенренцияларды да қолдануға болады.

1. Информатиканың бастауыш сыныптарда оқытылатын басқа пәндермен байланысы.

2. Бастауыш сыныптарда информатиканы оқытудағы пәнішілік және пәнаралық байланыстар.

3. Оқушылардың информатикадан білім, білік, дағды, компетентілігіне қойылатын бағдарламалық талаптар.

4. Кіші жастағы мектеп оқушыларына информатиканы оқытудағы перспективтік және сабақтастық.

Лекцияның мақсаты:

Бастауыш сыныптардағы информатика курсының базалық мазмұнына жалпы сипаттама туралы.

1. Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау қоғамы эксперттерінің мәліметі бойынша, компьютерде жұмыс істейтін ересек адамдардың 92% жұмыс соңында шаршайтындарын және өздерін ойдағыдай сезінбейтіндерін айтады екен. Осындай жағдайлардың кейіннен келеңсіз жағдайларға душар ететіні белгілі болып отыр. Көбінесе көзге зақым келеді екен: бірнеше сағат компьютер алдында жұмыс істеген адамның көзі қызғандай болып оған құм түскен секілді күйге түсіп , қабағы ауыра бастайтын сияқты.

Компьютерде аз уақыт 1-2 сағаттан аспайтын жұмыс істегеннің өзінде жасөспірімдердің 73%-ының көзі және жалпы өзі шаршайтыны белгілі болып отыр, ал басқа сабақтарда балалардың 54%-ы ғана шаршайлы екен. Компьютерге қызығып эмоционалдық деңгейі көтерілген оқушы шаршағанын байқамай ары қарай жұмыс істей береді.

2. Қазіргі кезде компьютер алдында кішкентайларда отырады. Егер олар мұғалімнің бақылауында болса оларды көп отырғызбайды. Ал үйде оларды онша ешкім де бақылаймайды. Соның нәтижесінде кешкілік бала қызып, ашуланшақ болып оңай айтқанға көнбестей күйге келеді. Ол ұйықтағанда да , жиі оянып ата-анасын мазалай береді. Олар осының бәрі компьютерге байланысты екенін білгенде таң қалады.

Ата-аналар алдымен компьютердің зиянды сәулелері жайлы ойлайды. Компьютердің рентгендік сәулелерін өлшегенде олардың жер бетіндегі табиғи сәуледен аспайтыны белгілі болды. Сапалы компьютердің электромагниттік сәулелері де қалыптан аспайды. Бірақ сапасыз жасалған компьютердің бүйір және артқы қабырғаларынан шығатын төменгі жиліктегі электромагниттік сәулелер деңгейі қалыптан асуы мүмкін емес. Жұмыс істейтін компьютер орналасқан бөлмедегі ауаның физикалық параметрлері өзгереді: температура 26-27 градусқа дейін көтеріліп ауа ылғалдығы да қалыптан төмен түсіп кетеді, яғни 40-60% және көміртегі тотығының да мөлшері көбейеді. Оған қоса ауа иондалады, оң (ауыр) иондар саны артып олар адамның жұмыс қабілетіне кері әсер етеді. Ауа түйіршіктеріне қонған иондар адамның дем алу органдарына барады. Кейбір адамдар, оның ішінде балалар бірінші кезекте, ауа құрамының осындай өзгерістеріне өте сезімтал келеді де, олардың жалпы халі нашарлайды, тамақтары жыбырлап жөтеле бастайды.

Бұдан да басқа......

Біз ойға алмайтын бұдан өзге де келеңсіз факторлар бар. Мысалы 5-6 жастағы бала организмі жаңа дамып келеді емес пе!

Оның сүйек жүйесі дамиды, саусақтары жаңа өсіп келеді. Көздің қалыптағы көру рефракциясы қалыптасады , баланың аккомодациялық көру жүйесі жұмыс істейді , бірақ оны шектен тыс шаршату зиян тигізуі мүмкін. Міне осындай себептермен бастауыш сынптағы балалардың компьютер алдында отыру ұзақтығы қадағалануы тиіс.

Компьютермен қатынасу барысында балаларға бірте-бірте күрделенетін логикалық есептер шығару керек болады. Ол үшін балалардың әжептеуір дамыған абстракты ойлау қабілеті болуы тиіс, салыстыра талдай білуі керек, аз уақыт ішінде өз білімдерін көрсете білуі керек. Бұлардың барлығы біршама ойлау жүйесі мен көру органдарына күш түсіреді, өйткені экранға жақын отырып майда әріптерді, цифрларды оқуға, ойлануғатура келеді.

3. Экраннан пернетақтаға көзін алмастыра қарау барысында бала көзіннің аккомодациялық жүйесін өзгертіп отырады. Осылардың бәрі көз бұлшық еттеріне күш түсіреді, оның үстіне экранның жарықтық тербелістері де оған әсер етеді.

Сонымен компьютермен жұмыс істегенде көздің қызметі басқа жұмыстардан-оқу, теледидар көруден де ауыр болады. Оған организмге статистикалық күш түсіретін және қимылды азайтатын олардың тұрақты отырып істеуін қоссақ , өскелең балаға оның дамуын тежейтін біраз қиындық туындайтыны белгілі шығар.

Және де... тағы бір фактор –нервтік –эмоциональдық жүйеге күш түсуі. Компьютермен қатынасу кезінде, әсіресе ойындар олардың нерв жүйесіне қатты әсер етеді, өйткені жылдам жауап беріп тез қимылдауды талап етеді. Нервтік жүйелердің қысқа уақытта қатты жұмыс істеуі жас баланың шаршауын тездетеді. Компьютермен жұмыс істеп отырып олар ерекше эмоционалдық стресс жағдайында болады. Шаршауды болдырмау үшін баланың компьютерде отыру мерзімін азайту керек және көзге арналған жаттығулар жасау қажет. Оған қоса жұмыс орны ыңғайлы болуы тиіс, баланың жасына қарай реттелген сапалы программаларды қолдануға тырысқан бзал. Бұлардың бәрі маңызды өйткені баланың компьютерде отырған 14-ші минутінде шаршағаны білінеді де , 20 минуттан соң балалардың 25%-ында орталық нерв жүйесі жұмысының ауытқулары сезіліп көру аппараттарының да қатты шаршайтыны белгілі болып отыр.

4. Жақыннан нашар көретін ата-аналардың балалары 10 минуттан соң-ақ сыр бере бастайды. Жас балалар денсаулығына зиян келтірмей компьютерде тек 15 минут отыра алады. Ал жақыннан нашар көретін ата-аналардың балалары тек 10 минут қана отыруы тиіс.

Жоғарыдағы ұсыныстар кейбір ата-аналарға ұнамас олардың үйдегі қалыпты жағдайларын өзгертуге тура келде. Бірақ –компьютерде отыру шектеулі уақытта болуы тиіс.

Кешендік жаттығулар.

1-жаттығу. Көзді жұму. Әрбір қолдың үш саусағының ішкі жағымен көздің жоғарғы жағын уқалау -2-3 секунд. 3-4 рет қайталау.

2-жаттығу. Қолды шытақтап бүгіп жоғары көтеру , буынды бос ұстап төмен түсірілген саусақтар құлақты жанап тұрады. Сонан кейін аздап алға еңкейіп, басты кеудеге қарай төмен түсіру, біртіндеп иықтарды , одан кейін қолды төмен түсіру, денені толық бос ұстау. 2-3 рет қайталау.

3-жаттығу. Қолды төмен түсіріп орындықта тіке отыра. Дененің барлық бұлшық еттерін жылдам қатайтатын артынша оларды бірден толық босату басты кеудеге қарай төмен түсіру көзді жұму. Осылай 10-15 секунд отыру. 2-3 рет қайталау.

4-жаттығу. Екі қолды тік жоғары көтеру барысында денені оң жаққа бұру. Саусақтарды қарама-қарсы жаққа бұрып дененің барлық бұлшық еттерін қатайтып 7-8 секундқа демді тоқтату. Екі қолды төмен түсіріп денені де бұрып бастапқы қалыпқа түсіріп бұлшық еттерді бос ұстап тұру-7-8 секунд. Денені сол жаққа және оң жаққа бұра отырып 3-5 рет қайталау.

5-жаттығу. Екі қолды көкірекке жақындатып саусақтарды саусақтарға тиістіріп бос ұстау керек. Демді ішке тартып сұқ саусақты сонан соң демді шығарып ең кіші саусақты , т.с.с. орта саусақты бас бармақты және аты жоқ саусақты біртіндеп бір-біріне тигізіп сонан соң ажыратып отыру керек. Осыларды кері бағытта тағы да қайталау қажет.

1. Бастауыш сыныптарда информатика пәнін жоспарлау.

Информатика сабағында ынтымақтастықты ұйымдастыруды үйрету.

Жаңа технологиялар - педагогтың мүмкіндігін күшейтетін құрал, бірақ ол мүғалімді алмастыра алмайды. Компьютер мүмкіндіктері психология мен дидактика тұрғысынан талданып, керек кезінде педагогикалык талаптарға сай қолданылуы керек. Сырткы эффектіні қуып кетпей, окыту програм-масының тек сыртқы емес, ішкі тиімділігіне көп көніл бөлген дұрыс. Компьютердің сызбалық мүмкіндігін молдығы дәрістік экспсриментті бояулы суреттермен, сызбалармен, кестелер мен байыта түсуге жол ашады, оларды есеп шарттарына да пайдалануға болады.

• 
  - өз әрекетін саналы түрде жоспарлайды;
  
• 
  - құбылыстарға модельдер кұра біледі.
  

1. Бастауыш мектеп үшін информатикадан оқу құралдарын талдау.

2. Информатиканың бастауыш курсын программамен қамту құралы және сипаттамасы.

3. Бастауыш сыныптарда информатиканы оқытудың әдістері.

Бастауыш сынып оқушыларына компьютер және оны қолдануды үйрету.

Қоғамды ақпараттар жағдайында үздіксіз білім беру жүйесі мыналарға сүйенеді:

- Білім берудің сапасын арттыру, даму қарқынын күшейту және дербестендіру есебінен қоғам мүшелерінің ой-өрісінің даму деңгейін көтеру;

- өз бетінше білім алу мүмкіндіктерін кеңейту және міндетті емес білім беру жүйесінде қоғам мүшелерінің өз мамандықтарын қайта өзгерте алатындай жағдай туғызу.

Бағыт беруді ақпараттандырудың негізгі бағыттары:

1. 
             методологиясын жетілдірумен стратегиялық мазмұнын таңдау;
   
2. 
             әдістерімен формаларын ұйымдастыру;
   
3. 
             қоғамды ақпараттандырудың қазіргі жағдайында тұлғаны тәрбиелеу мен дамыту;
   
4. 
             оқытудың әдістемелік жүйесін жасау;
   
5. 
             педагог мамандардың инттелектуалдық потенциялын дамытуға бағыттау;
   
6. 
             өз бетімен білім алу біліктілігін қалыптастыру;
   
7. 
             информациялық-оқу, эксперименттік-зерттеу қызметінің өз бетімен түрлі іс-әрекеттерін жүзеге асыру;
   
8. 
             тестілік, диагностикалық бақылау әдістерімен білім деңгейін бағалау.
   

2. Қазіргі кездегі қолданыстағы компьютерлердің көпшілігі бұқаралық дербес компьютерлер тобына жатады. Іс дербес компьютерлерінің графиктік бейнелеу құралдарына қойылатын талаптар шағын болады. Ықшам компьютерлердің құрамына байланыс құралдары болуы міндетті түрде талап етіледі. Жұмыс бекетіне жататын компьютерлердің мәліметтерді сақтау құрылғыларына жоғары талаптар қойылады. Компьютерлерді өлшемдері бойынша үстелдік (desktop), ықшам (notebook), қалталық (palmtop), деп бөлуге болады.

Компьютерлік (есептеу) жүйелер төрт негізгі құрамнан тұрады:

1. 
   шығарылатын есепті, орындалатын жұмысты мәселе ретінде қойып, соның нәтижесін алатын адам;
   
2. 
   аппараттық жасақтама (Hardware);
   
3. 
   мәліметтер файлы;
   
4. 
   компьютердің программалық жасақтамасы. (Software).
   

Жартылай өткізгішті кристал көбінесе өте таза кремнийден жасалады, оны жасауда вакуумдық бүрку, тырналау, қоспаларды иондық түрде енгізу, дәлме – дәл фотолитография тәрізді және де басқа жоғары сапалы технологиялар қолданылады.

Осындай күрделі технологиялар нәтижесінде кристалда электр схемасы біріктірілген “электрондық молекулалар” жасалады. Олар бір кристалл көлемінде (5х5 мм) жүз мыңнан аса бір – бірімен байланысқан “электрондық молекулаларды” құрастырып, өте күрделі ақпаратты түрлендіру жұмыстарын атқара алады.

Интегралдық схемаларды жасау, тексеру, олардың сапаларын бақылау – барлығы да автоматтандырылған, оның үстіне оларды сериялық түрде шығару да меңгерілген. Интегралдық схемаларды шығаруды баспаханалардағы кітапты көбейтіп шығарумен салыстыруға болады. Олар өздерінің атқаратын функцияларына қарай ЭЕМ – нің әртүрлі тетіктерінің – шифраторлардың, сумматорлардың, күшейткіштердің түрлеріне байланысты бөлек – бөлек топтарға жіктеліп, серияларға бөлініп шығарылады.

Бұл схемалардың интералдық (біріктірілген) деп аталу себебі, олардың бір кристалды күрделі логикалық функциялардың белгілі біреуін орындай алады, сосын олардан транзисторлар мен диодтардан құрастырылатын сияқты машина қондырғылары оңай жасалады.

ДЭЕМ біріңғай аппараттық жүйеге біріктірілген техникалық электрондық құрылғылар жиынынан тұрады. ДЭЕМ құрамына кіретін барлық құрылғыларды олардың функционалдық белгілеріне қарай екіге бөлу қалыптасқан, олар: жүйелік блок және сыртқы құрылғылар.

Жүйелік блок мыналардан тұрады:

• 
  микропроцессор;
  
• 
  оперативті есте сақтау құрылғы немесе жады;
  
• 
  тұрақты есте сақтау құрылғы;
  
• 
  қоректендіру блогы мен мәлімет енгізу – шығару порттары.
  

• 
  ақпарат енгізу құрылғылары;
  
• 
  ақпарат шығару құрылғылары;
  
• 
  ақпарат жинақтауыштар.
  

1. Бастауыш мектепте информатиканы оқытудың жетістіктерін бағалау жүйесі.

2. Информатикадан факультативтік курстар, ЭЕМ базасындағы пәнаралық факультативтік курстар.

3. Информатикадан сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру.

Бастауыш сынып оқушыларына ақапарат және информатика түсінгін үйрету.

1. Бастауыш мектептерде компьютерлік технологияны қолданудың негізгі жолдарына баға бере отырып, "Жас балаларға компьютердің қанша қажеті бар?" деген сұрақты айналып өту еш мүмкін емес.

Осы мәселе бойынша пікірлер алуан түрлі. Бірқатар педагогтер кіші сыныптардағы компьютер тек балалардың назарын басқаға аударады деп санайды. Ал екіншілері компьютерді тұрақты пайдалану бара-бара оқушылардың, егер компьютер қастарында болмаса, екі санды қоса алмайтын, қарапайым мәтінді оқи алмайтын жағдайға жеткізеді деп негізі бар қауіп білдіреді. Компьютер мектептегі лингафон кабинеттері немесе сыныптағы теледидар сияқты дүниелер, сондықтан да білім беру мен оқу үрдісіне айтарлықтай зияны жоқ деген пікірлер де бар. Компьютерлерді мектептің оқыту мазмұнына енгізуге қарсы салмақты аргументтің бірі - ақпараттық технологияның екпіндеп дамуы мектеп бағдарламасының үнемі жаңартылып отырғанына қарамастан, оның созылмалы аурудай артта қалуына әкеп соқтырады деп санайды.

Мына бір қауіп пен алаңдаушылыққа да назар аударған жөн: тек компьютермен қарым-қатынаста болған балалар гуманитарлық қызмет түрлеріне аса қажет сезімталдық пен мейірбандылықты жоғалтып алып, дәлдік пен қырағылыққа ғана құрылған қарым-қатынасқа бас ұрулары әбден мүмкін.

Біз мектептің ақпараттық ғасырға бейімделуден басқа жолы жоқ, ал есептегіш техникалармен танысу соның бір ғана бөлігі деушілерге толық қосыламыз. А.Ершова және басқа авторлардың еңбектерінде көрсетілгеніндей, информатиканың мынадай: процедура, функция, рекурсия, тармақталу, цикл, мәліметтер құрылымы деген сияқты негізгі ұғымдарды меңгеруі операциялық деп аталатын қазіргі ойлау стилін қалыптастыруға ықпал етеді. Осының өзі-ақ оқу пәні ретінде информатиканы мектепке енгізудің алғышарттарын жасады. Сонымен қатар, оқытылатындардың жас кезеңі жөніндегі мәселелер де көтерілді.

2. Ойлау стилі балаларда кіші сыныптарда басталатыны белгілі. Бұл балалардың ойлау қабілетіне ықпал ететін іргелі бірқатар математикалық ұғымдарды бастауыш мектепте меңгертумен түсіндіріледі. Базалық сапа ретінде қарастырылуы тиіс оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыруды сөз етсек, информатиканың негізгі ұғымдарының артықшылығына тағы да көз жеткіземіз. Информатиканың негізгі ұғымдарын ерте бастан оқытудың қажеттігін мынадан-ақ көруге болады: білім берудің алғашқы кезеңінде информатиканың әдістерін меңгерген оқушы мектептің қалған сатыларындағы білім алуда (атап айтқанда, түрлі пәндердегі сабақтарда) адам қызметінің түрлі салаларында компьютерді пайдалану дағдысын меңгереді.

С.Пейперт, Ю.Первиннің еңбектеріндегі "информатика курсы" түсінігі аясында "Информатика" деп аталатын пән жайында емес, мектептің барлық пәндеріне кіріп кеткен информатика ұғымдары мен тұжырымды құрылымдары, әдіс-тәсілдері жайында айтылатындығын байқау қиынға соқпайды. Ю.Первин және оның әріптестерінің жеткіншектерге ерте жастан информатикадан дәріс беру жөніндегі тұжырымдарын қорыта келіп, мынадай пайымдаулар жасауға болады.

3. Информатиканы ерте жастан оқытудың мүмкіндігі мен мақсаткерлігі әлемдік эксперимент, зерттеу нәтижелерімен де нақтылана түседі. Осыны назарға алған В.Буциктің зерттеулерінде ерте жас кезеңіндегі оқушыларға компьютерлік сауаттың алғашқы элементтерін беріп қана қою жеткіліксіз, оларға компьютер негізінен бастауыш білім және түбірлі түсініктер, іс-әрекет әдіс-тәсілдері жөнінде нақты сауат беру жайы айтылады. Атап айтқанда, В.Буцик кіші мектеп жасындағыларға бастауыш компьютерлік сауат берудің мынадай әдістемесін ұсынады: бірінші және төртінші сынып аралығында сызбалық және мәтіндік редакторлардың көмектері арқылы орындалатын тапсырмаларды біртіндеп күрделендіріп беру, яғни, ақпаратты өңдеу (компьютер сурет салады, есептейді, жазады); ақпаратты сақтау (компьютер суретті, сандарды, мәтінді есте ұстайды); ақпаратты беру (адамнан компьютерге, компьютерден адамға) салаларынан компьютердің мүмкіндіктері жөнінде түсінік пен сауат қалыптастыру.

Сонымен қатар Е.Смирнов та өзінің тұжырымдамасына мынадай негіздерді енгізе отырып, әдістемелік жүйе ұсынады.

1. Бастауыш сыныптарда компьютерді қолданудағы басты мақсат дүниетанымдық және жалпы мәденилік сипатта болуы, баланың тулғасы мен ойлауын дамытуға бағытталуы тиіс.

2. Оқытудың мазмұны мен әдістемесі оқушылардың теориялық ойлауын дамытуы қажет. Дәстүрлік әдістеме эмпирикалық ойлауды ғана дамытуға бағытталған.

3. Оқыту үрдісі өзара байланысты және бірін-бірі толықтыратын компьютердің екі қызметін: өлшеу аспабы және пәндік әлемге ықпал етуші пәндік әлемнің белсенді элементі ретінде пәндік және компьютерлік әлем женіндегі білім қалыптастыруды үйлестіруі қажет.

Е.Смирнов пікірінің В.Буцик пайымынан айырмашылығы мынаны аңдатады: "информатика" шеңбері аясында барлық пәндерді оқыта отырып, соңында информатиканы белек курс ретінде бөліп алу қажеттігін дәлелдейді. Тәжірибелік тұрғыдан Қарағанда, кіші мектеп жасындағыларға түрлі пәндерді оқытуда компьютерді оқыту құралы ретінде қосалқы көмек үшін қолданудың мүмкіндіктері қарастырылғаны жөн.

Қазіргі уақытта кіші мектеп жасындағыларды оқыту үшін компьютерді пайдалану жөнінде бірнеше бағытты айтуға болады:

- информатика элементтерін оқыту;

- нақты пәнді оқытуда әдістемелік жүйені түбегейлі өзгеріске ұшыратуға соқтырмай, ЭЕМ-сын бесаспап оқу құралы ретінде пайдалану;

- кіші мектеп жасындағыларда компьютерлік сауаттың жекелеме элементтерін ғана емес, информатиканың бастауыш білімін, іс-әрекетіндегі әдіс-тәсілдері жөніндегі негізгі түсініктерді қалыптастыру (компьютер құрал емес, оқытылу арқылы меңгерілетін пән).
9 лекция. Тақырыбы: Бастауыш мектепте информатиканы оқытудың әртүрлі жолдары.
Жоспары:

1. Негізгі бағыттар мен даму перспективасы.

2. Шетел мектептерінің бастауыш сыныптарында информатиканы оқыту.
Лекцияның мақсаты:

Бастауыш сынып оқушыларына ақапарат және информатика түсінгін үйрету.

Мұғалiм – ақпараттанушы емес, оқушының жекетұлғалық және интеллектуальды дамуын жобалаушы. Ал бұл мұғалiмнен жоғары құзырлылықты, ұйымдастырушылық қабiлеттiлiктi, оқушыларды қазiргi қоғамның түбегейлi өзгерiстерiне лайық бейiмдеу, олардың зерттеушiлiк дағдыларын дамыту бағыттарын талап етедi.

Мұғалiмнiң бiлiмi бiлiктiлiктi көтеру курстарымен шектелiп қалмауы керек. Олар үшiн оқыту мен тәрбиелеудiң тұлғалық-бағдарлық мәселелерi, оқушы деңгейiндегi ғылыми жобаларды жасақтап, оны жүзеге асыру әдiстерi, оқушының жеке тұлғасын дамытуға бағытталған жаңа педагогикалық технологияларды таңдау тәсiлдерi, мұғалiмнiң кәсiби шеберлiгiн дамытуға бағытталған теориялық-методологиялық және әдiстемелiк проблемалар, психологиялық-педагогикалық мәселелер курстың негiзгi бөлiмдерi ретiнде қарастырылуы керек.

2. Шет елдiк және отандық тәжiрибелерге талдау жасау барысында педагог кадрлардың мамандық құзырлығының дамуына әсер ететiн оқу қызметтерiнде қолданылатын әдiстер мен тәсiлдердi дамыту қажеттiгi анықталынды. Сондықтан дәстүрлi сабақтарды (лекция, семинарлар) қолданумен қатар дөңгелек үстел, тренингiлер, iскерлiк ойындар, тақырыптық пiкiрталастар, практикалық жағдаяттарды талқылау және т.б. дәстүрлi емес әдiстердi кеңiнен қолдану қажет. Мұндай әдiсте сабақтарды өткiзу тыңдаушылардың өздiгiнен жұмыс жасауына, қабiлетiнiң дамуына және жекелей жұмыс жасау iс-әрекетiнiң қалыптасуына мүмкiндiк бередi.

Әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінде жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесінің дамуын талдау онда кредиттік білім беру жүйесіне негізделген, кадрлар даярлаудың үш сатылы моделінің кең тарағанын көрсетеді: бакалавриат-магистратура- Ph.D докторантурасы. Бұл модель АҚШ университеттерінде және Еуропаның көптеген елдерінде қолданылады. Ол неғұрлым икемді де тиімді болып табылады, академиялық ұтқырлықты және еңбек нарығының тез өзгеріп тұрған шағында түлектерге деген сұранысты қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасының жоғары білім беру жүйесінде 180 жоғары оқу орны және ЖОО-ның 86 филиалы бар. 9 жетекші университеттің ерекше мәртебесі бар. Педагог кадрларды даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесін жетілдіру мақсатында 2004 жылы 5 мемлекеттік педагогикалық ЖОО-ы ашылды.

Курс мазмұнын құрастырудағы модульдiк принцип түрлi бiлiм беру бағдарламаларын модульдеп сабақтастыруға мүмкiндiк бередi. Модульдiк мазмұнды игеру барысында тыңдаушының кәсiби шеберлiгiнiң өсуiне және өз қызметiн жан-жақты бағалап, талқылаудан өткiзуге әсерiн тигiзедi.

Курстың моделiн жасақтау барысында бiз келесi мақсаттарды негiзге алдық:

- бiлiктiлiктi көтерудi түрлi деңгейлермен қамсыздандыру;

- тыңдаушылардың мамандық құзырлылығын қалыптастыру;

- тыңдаушылардың өзiн-өзi дамуы мен жетiлу жағдайларын қалыптастыру.

10 лекция. Тақырыбы: Ақпараттық технологиялар

Жоспары:

1. Ақпараттық технологиялар курсына оқытудың технологиясы:

2. Ақпараттармен жұмыс:

3. Ақпараттарды іздеу және ұйымдастыру:

Бастауыш сынып оқушыларына ақапарат және информатика түсінгін үйрету.

1. Ақпарат – белгілі бір нәрсе (адам, жануар, зат, құбылыс) туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін мағлұматтар, ақпараттық процесс барысында түзілетін қозғалыстағы объект. Ақпараттың қасиеттері мәліметтердің қасиеттеріне де, әдістердің қасиеттеріне де тікелей тәуелді.

Мысалы, біз бәріміз бала кезімізден ақпарат алмасу процесіне қатысамыз. Кітап, газет және журнал оқығанда, радио тыңдап, теледидар көргенде, мұғаліммен, ата-аналармен, достарымызбен әңгімелескенде әртүрлі ақпарат аламыз. Адамдардың үйде, мектепте, жұмыста және көшеде бір – бірімен сөйлесуі де ақпарат түрлерінің: сөздердің, ойлардың, хабарлардың, мәліметтердің алмасуына мысал бола алады. Адамдардың – араласуы мен бірге жүруі – жұмыс істеу, оқу және ойнау – ақпарат алмасуынсыз жүзеге аса алмайды. Берілген ақпараттар өзімізге, заттарымызға қатысты айтылып, айнала ортамызда болып жатқан оқиғалармен тығыз байланыста болады.

2. Ақпаратты жазу мүмкіндігі пайда болғаннан бастап, ақпарат алмасу тек ауызба – ауыз айтумен немесе әртүрлі қимылдармен ғана емес, оқу – жазу арқылы да беріле бастады. Оқи білу және ойын жазып жеткізе білу – адамзаттың сауаттылығының белгісі бола бастады. Ойда жазып қалдыру тек мағлұмат пен хабар алмасу ғана емес, адамзаттың негізгі қазыналарын ұрпақтан ұрпаққа жеткізу мүмкіндігін берді.

Ақпаратты шындығында да ғылыми ұғым ретінде қарастыруға болады. Өйткені бұған дейін ақпараттың құрылымы мен қасиеттері барлық ғылым салаларында зерттелінді. Мысалы, физика – ақпарат таситын сигналдардың қасиеттерін зерттейді. Табиғаттағы көптеген құбылыстардың сигнал шығаратыны белгілі. Ал тіркелінген сигналдар белгілі бір мәліметтерді құрайды. Мәліметтер түрленіп, тасымалданып, әдістердің көмегімен қолданыс табады. Мәліметтер мен әдістердің өзара әсерлесуінен ақпарат түзіледі. Өлі табиғаттағы процестер үздіксіз энергия алмасу түрінде өтеді. Энергия алмасумен қатар тірі табиғатта бағытталған зат алмасу процесі жүреді. Зат алмасу мен энергия алмасу процестерінің арасындағы өзара байланыс ақпарат алмасу түрінде өтеді немесе оны ақпараттық процесс деп атайды.

Ақпарат түрлері: мәтін, сурет, фотобейне, дыбыстық сигналдар, электр сигналдары, магниттік жазба т.б.

Сонымен компьютер сандық түрде ғана берілген ақпаратты ғана өңдей алады. Кез келген ақпаратты компьютерде өңдеу үшін сандық түрге келтіруі керек. Текстік ақпаратты компьютерде өңдеу үшін әрбір әріп қандай да бір санмен кодталады. Экранға немесе принтерге шығарылғанда адамның қабылдауы үшін кодталған сандарға сәйкес әріптер шығарады. Берілген сандар мен әріптер арасындағы сәйкестік символдарды кодтау деп аталады.

Компьютер үшін пайдаланатын код 0 мен 1 цифрларынан тұратын тізбек. 0 мен 1 екілік санау жүйесінің цифрлары. Сандарды компьютерге енгізу және шығару өзімізге үйреншікті ондық санау жүйесінде орындалады. Қажетті басқа өңдеулердің барлығын компьютердегі программа орындайды. Есептеу техникасында ақпараттың өлшем бірлігі ретінде бит және байт алынған. Бір байтта бір символды кодтауға болады. Іс жүзінде байттан үлкен килобайт (Кбайт), мегабайт (Мбайт), гигабайт (Гбайт) өлшемдері де пайдаланылады.

1 байт = 8 бит

1 Кбайт = 1024 байт

1 Мбайт = 1024 Кбайт

1 Гбайт = 1024 Мбайт

3. Информатика- ЭЕМ арқылы информацияны жинау, сақтау түрлендіру, жеткізу және оны пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін зерттейтін жаңа ғылыми пән. Информатиканы оқытудың маңыздылығы бұл ғылымның тек ЭЕМ –дерді пайдалану мүмкіндіктері мен олардың жұмыс істеу принциптерін түсіндіріп қана қоймай қоғамдық өмірде және адамдар арасында информацияны кеңінен тарату заңдары мен тәсілдері туралы түсініктер береді.

Қазіргі кезде жаңа ЭЕМ-дер күнбе-күн пайда болып олардың даму процесі үздіксіз ғылыми-техникалық процеске айналып отыр. Сонымен қатар информацияны өңдеу, жинау және беру тәсілдері де күннен күнге дамып келеді. Осы себептерге байланысты информатика жиі өзгеріске ұшырайтын ғылыми пән болып саналады да, оны оқып үйрену күнге күрделеіленіп барады.

1. Қолданушылық курсына оқытудың технологиясы:

1.1 Компьютер сыныбындағы жұмыс ерекшеліктері

1.2 Компьютер және оның бөліктері.

1.3 Компьютерге ақпаратты енгізу. Компьютерден ақпаратты алу. Компьютерде ақпаратты сақтау.

2. Программаларды жұмысқа қосу

2.1 “Paint” графикалық редакторында жұмыс жасау.

2.2 “WordPad” мәтіндік редакторында жұмыс жасау

2.3 Калькулятормен жұмыс жасау.
Лекцияның мақсаты:

Бастауыш сынып оқушыларына компьютер ќ±рылѓыларымен таныстыру және үйрету.

1. Дербес компьютерлердің негізгі құрылғылары.

Дербес компьютерлер құрамына кіретін жабдықтарды қажетіне қарай өзгертіп отырады. Оның құрамына кіретін құрылғыларды компьютердің конфигурациясы деп атайды. Компьютерді сатып алғанда оның құрамына енетін жабдықтарды негізгі конфигурация деп атайды. Негізгі конфигурация үнемі өзгеріп отырады. Қазіргі кезде келесі төрт құрылғы негізгі конфигурация ретінде қарастырылады:

• 
  жүйелік блок;
  
• 
  дисплей немесе монитор;
  
• 
  пернетақта;
  
• 
  тышқан.
  

1.2 Дербес компьютерлердің ішкі құрылғылары

Аналық тақша дербес компьютердің негізгі тақшасы болып табылады. Онда мынадай құрылғылар орналасады:

• 
  процессор;
  
• 
  шина;
  
• 
  жедел жад;
  
• 
  тұрақты жад;
  
• 
  слоттар (қосымша құрылғыларды қосуға арналған қосқыш тарақшалары).
  

Процессор – көптеген жартылай өткізгішті элементтерден тұратын және компьютерде барлық есептеулер мен ақпарат өңдеу жұмыстарын орындайтын электрондық микросхема. Қазіргі компьютерлерде бір немесе бірнеше процессорлар жұмыс істейді.

Процессордың бір – бірінен өзгешелігі олардың типтері (моделдеріне) мен ырғақтық жиіліктерінде. Ырғақтық жиілік – олардың жұмыс жылдамдығының көрсеткіші. Ол мегагерцпен өлшенеді. Мысалы, Intel Pentium типтегі процессорлар 75, 90, 100, 133, 150, 166, 200 және 233 Мгц жиілікпен жұмыс істейді.

Шина

Процессор компьютердің басқа құрылғыларымен, соның ішінде ең алдымен жедел жадпен шина деп аталатын өткізгіштер тобы арқылы байланысқан. Шиналардың негізгі үш түрі бар: мәліметтер шинасы, адрестік шина және командалық шина.

Компьютердің жады оның құрамына міндетті түрде енетін элементтердің бірі. Ол бірнеше түрге бөлінеді және бір – бірінен өлшеміне, ақпаратты сақтау мерзіміне және т.б. параметрлеріне қарай ажыратылады.

Жадтың көлемі байтпен өлшенеді. Қазіргі кездегі компьютерлердің жадының көлемі миллиондаған байтқа жетеді.

Жедел жад (ОЗУ) немесе жедел есте сақтау құрылғысы ақпараттың кез – келген бөлігіне лезде қатынауды қамтамасыз етеді. Бірақ компьютерді өшірген кезде жедел жадтағы барлық ақпарат бірден жойылады. Дербес компьютерлердің жедел жадының өлшемі жылдан жылға өсіп келеді. Компьютердің жедел жадының көлемі өскен сайын оның есептеу жылдамдығы артады.

Тұрақты жад (ПЗУ) – стандартты программаларды, өзгермейтін мәліметтерді және жүйелік ақпаратты (BIOS, таңбагенераторларының кестесін және т.б.) энергиядан тәуелсіз сақтауға арналған жад.

Қатқыл диск

Қатқыл диск үлкен көлемдегі мәліметтер мен программаларды ұзақ уақытқа сақтауға арналған негізгі құрылғы. Шындығына келгенде ол бір диск емес бірнеше дисклердің жинағынан тұрады. Қатқыл дискінің негізгі параметрлеріне оның сыйымдылығы мен жұмыс өнімділігі жатады. Қазіргі кезде қатқыл дискінің 80 Гбайтқа жетті және ол одан әрі ұлғайтылуда.

Иілгіш дискілерге арналған дискжетек

Иілгіш дискілер бір компьютерден екінші компьютерге ақпарат алмастыру үшін, әзір жұмысқа қажет емес ақпаратты сақтап қою үшін қажет. Иілгіш магниттік дискілер (дискет) арнаулы дискжетек деп аталатын тасуышқа салынады. Дискжетек жүйелік блокта орналасқан.

Қазіргі дербес компьютерлерде 3,5 диюмдік дискеттер қолданылады. Оған 1,44 байт көлемінде ақпарат жазылады.

Бейнекарта

Монитормен бірігіп бейнекарта дербес компьютердің ішкі бейнежүйесін құрайды. Бейнені даярлаумен тығыз байланысты амалдардың барлығын бейнекарта (бейнеадаптер) деп аталатын басқару блогы атқарады.

Дербес компьютерлердің сыртқы құрылғылары

Компьютерлердің сыртқы құрылғылары оның жүйелік блогына қосылып, көмекші қызмет атқарады.

Сыртқы құрылғыларды келесідей төрт топқа бөлуге болады;

• 
  мәліметтерді енгізу құрылғылары;
  
• 
  мәліметтерді баспаға шығару құрылғылары;
  
• 
  мәліметтерді сақтау құрылғылары;
  
• 
  мәліметтермен алмасу құрылғылары.
  

Мәліметтерді енгізудің ең негізгі құрылғысы пернетақта болып табылады. Одан басқа да енгізу құрылғыларына тышқан, джойстик, трекбол және т.б. жатады. Джойстик – компьютерлік ойындарда қолданылатын қолмен басқарылатын құрылғы. Трекболдың тышқаннан айырмашылығы оның қорапқа орнатылған кішкене шары алақанмен қозғалысқа келтіріледі және ол жазық бетті қажет етпейді, сондықтан ол ықшам компьютерлерде қолданылады.

Графиктік мәліметтерді енгізуге арналған құрылғылар

Графиктік мәліметтерді енгізу үшін сканерлер, графиктік планшеттер (дигитайзерлер) және цифрлы фотокамералар қолданылады. Сканерлердің көмегімен символдардан тұратын мәліметтерді де енгізуге болады. Сканерлер парақ бетіндегі мәліметтерді оқып, оны компьютерге енгізеді.

1.3 Мәліметтерді баспаға шығару құрылғылары

Мәліметтерді баспаға шықару үшін мониторға қосымша принтер деп аталатын баспаға шығару құралы қолданылады.

Мәліметтерді сақтау құрылғылары.

Магниттік дискілер мен лазерлік дискілерге қосымша мәліметтерді сақтаудың сыртқы құрылғыларына стримерлер, Zip – тастауыштар және HiFd – тасуыштары жатады.

Стримерлер- мәліметтерді магниттік таспада сақтауға арналған құрылғылар. Стримерлерге арналған магиттік таспалардың (картридж) көлемі жүздеген мегабайтқа жетеді.

Zip – тастауыштарды мәліметтерді сақтаудың сыртқы құрылғыларын жасауға негізделген Iomage компаниясы шығарады. Бұл құрылғы өлшемдерді стандарттық иілгіш дискіден сәл ғана үлкен және сыйымдылығы 100-ден 250 Мбайт болатын дискілермен жұмыс жасайды.

Мәліметтермен алмасу құрылғысы

Модемдер (модулятор + ДЕМмодулятор) алыс қашықтықтағы компьютерлер арасында байланыс арналары бойынша мәліметтер алмасу үшін қолданылатын құрылғы. Мұндағы байланыс арналары деп кабельдік, радиожиіліктік және сымдық байланыстарды түсінеміз.

Компьютердің ең негізгі құрылғысы – жүйелік блок. Оның ішінде дербес компьютердің түйіндері орналасқан, сонымен катар жүйені электр тоғына қосатын батырма қойылған. Оның ішіндегілерінің түрін көру үшін артқы қақпағын ашу керек. Бірақ корпусы әр түрлі болуы мүмкін. Жүйелік блоктың алдыңғы тақтасында: компъютерді қосу/өшіру батырмасы, дискжетек, компакт дискіден оқитын (CD-ROM) орналастырылған. Кейбір компьютерлердің жүйелік блогында компьютерді қайта жүктеу батырмасы болады.

Жүйелік блоктың ішіне аналық тақша (материнская плата) - дербес компьютердің негізгі тақшасы орналасқан. Оның үстіне процессор, жедел жад, шиналар және басқа да құрылғылар орналасқан. Сонымен бірге жүйелік блоктың ішінде қоректендіру блогі, қатты диск, дискжетек, CD-ROM, дыбыс тақшасы, көрініс тақшасы орналасқан.

  Жүйелі блоктың артқы тақтасында енетін желілерді және порттарды (монитор, порты, тышқан, пернетақта), қосымша құрылғыларды (принтер порты, модем, сканер, микрофон) қосатын қосқыштар орналасқан.

Жүйелік блоктың ішінде жатқан құрылғылар ішкі құрылғылар, ал сыртына қосылатын құрылғылар сыртқы құрылғылар деп аталады