Ашық құндызшөп (Прострел раскрытый)

Ашық құндызшөпті орыс тілінде “сон трава” (ұйқы шөп) деп те атайды,ол халық арасында :ашық құндызшөптің тамырын жалаған жануарлар ұйқыға кетеді мыс деген ұғымға байланысты болса керек. Кейде мұны срытқы ұқсастығына қарап “жабайы қызғалдақ” деп те атайды. Өсімдіктің құрамына протоанемин, анемонин, антониндер бар.

Ашық құндызшөптің тұнабсы микробтарды, грибоктарды жояды. Сондықтан оны іріңді жараларды және терінің грибоктармен зақаымданған жерлерін емдеу үшін пайдаланады.Өсімдіктің тұнбасы туберкулез, жөтелді,бронх қабынуын,әйелдердің жыныстық ауруларын емдеу үшін қолданылады. Халық медицинасында ашық құндызшөпті ұйықтататын және жүйкені тыныштандыратын дәрі ретінде пайдаланылады. Ревматизмге ұшырағанда буындары осы өсімдіктің спиртті ерітінділері жағып емдейді.

Дәріні дайындау және қолдану тәсілі: Өсімдіктің 1 шай қасығын 1стакан салқын суға салып, 1 тәулік қояды да сүзіп салады.Осы тұнбаны тері тері ауруларын емдеу үшін дене сыртына жағады. Өсімдікті өте аз мөлшермен ішеді, себебі ашық құндызшөп улы, сондықтан оны дәрігердің бақылауынсыз пайдалануға болмайды.

Лекция №7

Тақырыбы: Қазақстандағы болашағы бар дәрілік өсімдіктер.

Жоспары:

1.Дәрілік түймедақ- Ромашка аптечная.

2. Дәрілік шүйгіншөп – Валериана лекарственная.

3. Өзекті жөке – Липа сердцевидная

4.Сары раушан – Золотая розга. Сүйекті аққурай – Псоралея костянковая.

Қолданылатын әдебиеттер тізімі

а) негізгі:

1.Растительное сырье СССР. тт.1-5, 1949 –1956.

2.Павлов.Н.В.Дикие полезные и технические растения СССР. 1942.

3.Павлов.Н.В.Растительное сырье Казахстана .1948.

4.Кукенов. М.К. Ботаническое ресурсоведение Казахстана. Алматы. Ғылым. 1999.

5.Методы полевых исследования сырьевых растений 1946.

6.Бекенов.А, Есжанов.Б, Махмұтов.С. Қазақстан сүтқоректілері.- Алматы “Ғылым”. 1995 –380С.

7.Гаврилов.Э.И. Фауна и распространение птиц Казахстана. – Алматы 1999-198С.

8.Методы учета основных охотничье –промысловых и редких видов животных Казахстана –Алматы.2000. 172С.

ә) қосымша

9.Станков.С.С. Дикорастущие полезные растения. 1955.

10.Лекарственные растения Казахстана. Алма – ата, 1966.

11.Середин.Р.М,Соколов.С.Д. Лекарственные растения и их применение. 1969.

12.Худайбергено.Э.Б. Солодки Казахстана. Алма –Ата.1987.127с.

13.Кукенов.М.К. и др. Лекарственные растения Казахстана и их использование. Алматы.1997.

14.Книга генетического фонда фауны Казахской СССР.Алма – Ата “Наука” –1989. –215С.

Лекция мақсаты: Болашағы бар дәрілік өсімдіктер мен таныстыру.

Лекция мәтіні: Дәрілік түймедақтар - биіктігі 35 сантиметрге дейін жететін бір жылдық , шөп тектес өсімдік. Тамаыр тік, жіңішке , ашық қоңыр түсті. Сабағы түзу, бұтақтары көп. Жапырақтары кезектесіп жарыса орналасқан, отырмалы, қауырсын тәрізденіп жіңішке жапырақшаларға тілімделген. Гүл сабағы ұзын, тостағаншасының шеті ақ түсті, ортасындағыларыда түтік тәрізді, сары түсті. Гүл тәжі 5 жапырақшадан тұрады. Жемісі- қоңыр түсті тұқымдар. Май айынан октябрь акйына дейін гүлдейді.

Дәрілік түймедақ шабындықтарда, далалы аймақтарда, егістік араларындағы бос жерлерде өседі. Дәрі үшін өсімдіктің гүлдерін сабағынан үзіп, жинап алды. Құрамында эфир майлары, гликозидтер, никотин қышқылы, қоймалжың , ащы заттар, каротин және С витамині бар. Түймедақтың гүлінен жасалған дәрілердің жел шығаратын, қабынуға қарсы әсер ететін, тер шығаратын , ауырған жерлерді тыныштандыратын , денедегі бұлшық еттердің тырысуына қарсы әсер ететін қасиеттері бар. Сонымен қатар түймедақты қан тоқтатын, микробты жоятын , өт айдайтын, етеккірдің келуін реттейтін дәрі ретінде де қолданады.Халық медицинасында өсімдік гүлдерінің тұнбасынан жасалған дәрілерді асқазанның, тоқ ішектің қабынуын, бауырдың, бүйректің , қуықтың ауруларын емдеу үшін пайдаланады. Дене сыртындағы іріңді жараларды, ванна жасау арқылы подаграны,ревматизм ауруына байланысты буындардың сыңқырағанын емдейді.тамқ бездері мен тістің түбіндегі еттер қабынғанда ауызды және тамақты шаяды.Түймедақты шаштың қайызғағын кетіру үшын де пайдаланады. Ол үшін гүлдерінің 4 ас қасығын 1,5 л суға салып 5 минут қайнатып, сүзіп алады. Әуелі шашты жақсылап сабындап жуады да, артынша әлігі тұнбамен шаяды. Содан кейін шаштың әрі қайызғағы кетеді, әрі алтын түстес сары түске боялады.