Қазақстанның  қоғамдық-саяси

сауатсыздықты  жою  негізінен  аяқталды.  Сауатсыздықты  жою  мен  қатар  оқу-ағарту 

жұмыстары белсене түрде дамыды. 1926 жылдың мамыр айында  республикалық СНК 

"КАССР-де  бірдей  еңбек  мектебінің  уставы"  қабылданды.  1930-1931  жылдары  көшпелі 

және отырықшы  аудандарда жалпыға бірдей білім беру ендірідді. Орта мектептерде жоғарғы 

кластарды  нығайтуға  ерекше  көңіл  бөлінді.  Колхоздар  мен  совхоздардың  қаржысына 

интернаттар  ашу  жүйесі  кеңейтіле  түсті.1940  жылы  Қазақстанда  44  мыңнан  астам 

оқушылар  бодды.  Соғыстың  алдында  20  жоғарғы  оқу  орны,  118  арнаулы  орта  білім 

беретін  орын  жұмыс  істеді.  Оларда  40  мың  адам  оқыды.  Одан  басқа  1940  жылы 

еліміздің әр түрлі аудандарында 20 мыңнан астам қазақстандықтар оқып, білім алды. 

Республиканың  ересек  тұрғындарының  арасындағы  сауатсыздықты  жою,  жалпыға 

бірдей  бастауыш  мектепті  оқуды  ендіру,  халыққа  білім  беруді  дамыту  немесе  жетілдіру, 

профессионалдық  білім  беру,  мектепке  Шығыс  халықтарыньщ  қыздарына  жоғарғы  білім  беру 

осылардың барлығы ұлтгық интелегенцияның қалыптасуына қажетті жағдай туғызды. 

Әлеуметтік  саясатты  іске  асыруда  бірқатар  жетістіктерге  қол  жетті.  1940  жылы 

Қазақстанда 3100  -дей магазин, 600-дей асхана мен ресторандар, 200-дей жана емхана және 

120-дай аурухана салынды. Мәдени-ағарту мекемелерінің жүйесі қалыптасты. 

Сонымен сауатсыздықты жою жалпы білім беретін мектептерді көбейту жөнінде елеулі 

табыстарға  қол  жетті:  жаңа  советтік  интеллигенцияны  қалыптастыру  процесі  жүргізідці. 

Советгік  Қазақстанның  ғылымы  өркендеді,  әдебиет  пен  өнер  дамыды.  1930  жылы  жалпыға 

бірдей  міндетті  бастауыш  білім  беру  тәртібі  енгізідді.  1932  жыддың  аяғында  Қазақстан 

тұрқындарының  42%-і  сауаттанды.  Бастауыш  мектепте  оқитындар  саны  1928  жылғы  305 

мыңнан  540  мыңға  дейін  орта  мектепте  оқитындар  —  23  мыңнан  65  мыңға  дейін  көбейді. 

Жұмысшылар  мен  шаруалар  қатарынан  қазақ  совет  интеллигенциясын  даярлау  кең  көлемде 

жүргі-зідді.  Абай  атындағы  қазақтың  педагогикалық  институты,  С.М.Киров  атындағы 

қазақтың  мемлекеттік  университеті,  кен-металлургия,  медицина,  зоотехникалық-  мал 

дөрігерлік, а.ш. т.б. институттары, ондаған арнаулы орта білім беретін оқу орывдары ашылды. 

Мыңдаған қазақ жігітгері мен қыздары РСФСР, Украина, Белоруссия, Өзбекстан т.б. туысқан 

республикалардың  жоғары  оқу  орындарында  білім  алды.  Республикада  ғылымды 

өркендетуде  1932  жылы  СССР  Ғылым  академиясының  қазақстандық  базасының  ашылуы 

маңызды қадам болды. Ол 1938 жылы СССР Ғылым академиясының филиалына айналды. 

Мәдени  даму  рухани  өмірдің  бүкіл  саласын  қамтыды.  1936  жылы  майда  Москвада  қазақ 

әдебиеті мен өнерінің онкүндігі өтті. 

Совет  ғылымының  көрнекті  өкілдері  —  академиктер:  А.Д.  Архангельский,  И.П.Бардин, 

С.И.Вавилов,  И.М.Губкин,  А.П.Карпинский,  В.Л.  Комаров,  В.А.  Обручевт.б.  респуб-лика 

халық  шаруашылығының  маңызды  проблемаларын  шешуге,  жоғары  мамандығы  бар 

ғылыми ұлт кадрларын даярлауға тікелей араласты. 

Қазақ  Советі  әдебиеті  мен  өнері  гүлденіп  өсті.  С.Сейфуллин, Б.Майлин,  І.Жансүгіров, 

М.Әуезов,  С.Мұканов,  Ғ.Мүсірепов,  Ғ.Мұстафин  т.б.  көрнекті  сөз  шеберлері  осіп  шықты. 

Қазақ  поэзиясының  алыбы  Ж.Жабаевтың  жалынды  жырлары  бүкіл  әлемге  тарады.  Қазақ 

сахнасының  шеберлері  К.Байсеитова,  Ә.Қашаубаев,  Ж.Шанин,  Қ.  Жандарбеков, 

Қ.Байсейітов, Қ.Қуанышбаев, С.Қожамқұлов, Е.Өмірзақов т.б. өнері лайықты бағасын алды. 

Қазақ халқы орыс және дүние жүзі мәдениеті мен ғылымының үздік жетістіктерімен 

танысты.  Қазақтың  әдеби  тілі  жетіле  түсті,  халық  бүқа-расының  тілегіне  сәйкес  орыс 

графикасына көшірілген альфавиті қайта құрыдды. Біздің көп ұлтты еліміздің, оның ішінде 

Қазақстанның экономикасында, саяси және мәдени өмірінде, әлеуметтік қүрылысында түбірлі 

өзгерістер болды. 

Қазақтардың  ұлттық  қауымдастығын  нығайта  түсетін  аса  маңызды  факторлардың  бірі 

казақ  тілі  болып  табылды.  Ол  ұлт  болып  қалыптасуға  дейін-ақ  ортақ  тіл  болып  саналған. 

Жергілікті  алуан  түрлі  диалектілердің  болуына  қарамастан  қазақ  тіліндегі  халық  ауыз 

әдебиетінің  "Алпамыс",  "Қобылаңцы",  "Ер  Тарғын",  "Қозы  Керпеш-Баян  сұлу",  "Қыз 

Жібек"  т.б.  эпостық  поэмалары  Қазақстанның  жер  жеріне  кең  таралып,  халық  арасында 

зор  сүйіспеншілікке  ие  болды.  Көрнекті  халық  ақындары  мен  әншілері  Бүқар  жырау, 

Махамбет Өтемісүлы, Ақан сері, Біржан, Жаяу Мұса, Жамбыл т. б. өлеңцері мен өндері, Абай 

Құнанбаев,  Ыбырай  Алтынсарин,  Сұлтанмахмұт  Торайғыров  және  басқа  да  жазба  әдебиеті 

өкілдерінің шығармалары жайлы да осыны айтуға болады.  Алайда, Қазан революциясына 

дейін  қазақ  тілі  бір  жақты  дамыды.  Ол  негізінен  өлі  де  жете  дами  қоймаған  көркем 

әдебиеттің  поэзия  тілі  болып  қала  берді.  Бұл  тілде  саяси  әдебиеттер  өте  аз,  ал  ғылыми 

әдебиеттер  мүлде  шығарылмады  деуге  болады.  Қазақ  тіліне  Қазақстан  экономикасының 

кенже қалуы: өнеркәсіптің көптеген салаларының болмауы, шаруашылыңтың нашар дамуы 

және баска да жағдайлар сөзсіз әсерін тигізді. Тілдің даму деңгейі қоғамдык өмір салаларында 

қол  жеткен  прогресс  деңгейіне,  ендіргіш  күштердің,  қоғамдық  қатынастардың,  рухани 

мәдениетінің, ғьшым мен техниканың даму дәрежесіне байланысты. Совет өкіметі жылдары 

қазақ  халқының  өмірінде  қазақ  тілі  қазақтардың  және  Қазақстан  халықтарының 

толыққанды,  жан-жақты  дамыған  тілдерінің  біріне  айнала  алмады,  дегенмен  оның  лекциялық 

қоры  байып,  морфологиялық,  синтаксистік  және  стилистикалық  жүйесі  жетіле  түсті,  әдеби 

және сөйлеу нормасы үндесіп, алфавит пен орфография жүйесіне елеулі өзгерістер енгізідді, 

ең бастысы тілдің қоғамдық функциясы анағұрлым кеңіді. 

Коммуникативтік,  яғни  қарым-қатынас  құралы  ролін  атқара  отырып,  қазақ  тілі 

мектептерде,  жоғары  оқу  орындарында  оқу  тілі,  саясат  тілі,  жоғары  дамыған  көркем 

өдебиет  пен  ғылым,  мерзімді  баспасөз,  радио  мен  телевизия  тілі  болып  отыр.  Елімізді 

индустрияландыру,  ұжымдастыру  кезеңі  30-жылдардағы  қоғамымыздың  алдыңғы  қатарлы 

азаматтарының репрессияға ұшырау кезеңіне дәл келді. 

 1920-40 жылдары Қазақстанда  

жүктеу/скачать 0,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: