7- Лекция. ХҮІІ ғасырлардағы қазақ хандығы. Жоспары: 1. ХҮІІ ғ Қазақ хандығының әлеуметтік- экономикалық және саяси жағдайы.
2. Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығы. «Жеті жарғы».
3. Қазақ хандығының күшеюі мен нығаюы.
4. ХҮІ-ХҮІІ ғ.ғ Қалалар мәдениеті.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1. Аяған Б.Ғ, Әбжанов Х.М, Махат Д.А. Қазіргі Қазақстан тарихы: Жоғары оқу орындарының тарихшы емес мамандықтарына (бакалавриат) арналған оқулық.- Алматы: «Раритет» ,2010.-448б.
2. Кан Г.В, Шаяхметов Н.У. Қазақстан тарихы. Оқулық.-Алматы: «Кітап»,2012.-312б.
3.Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін: очерк.-Алматы : «Дәуір».1994.-446б.
4.Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. 5 томдық. – Алматы: «Атамұра», 1996-2010ж.
5. Қазақ мемлекеттілігінің тарихы ( ежелгі және ортағасырлық кезең)/ ҚР Білім және ғылым министрлігі: Ш.Уәлиханов атындағы тарих және этнология институты.-Алматы: «Адамдар» ЖШС, 2007.-431 б.
6.Омарбеков Т. Қазақстан тарихының ХХ ғасырдағы өзекті мәселелері: Көмекші оқу құралы.-Алматы: «Өнер», 2003.-551б.
ХVII ғ. аяғында Қазақстан аймағында бiрнеше феодалдық мемлекет, яғни хандықтар құрылды. Олардың әрқайсысы сұлтандардың, жеке iрi феодалдардың иелiктерiне бөлiндi. Қазақ хандықтарының күрделi мемлекеттік аппараты болған емес. Басқару мақсатында феодалдық қатынастарға бейiмделген патриархалдық институттар пайдаланылды.
Хан шексiз билiк жүргiздi. Хан мемлекет басқарушысы, қарулы күштердiң басшысы және жоғарғы төре саналды. Сұлтандар мен билер ханға жүгiндi.
Қазақ хандықтарында әскери ұйым күрделi емес едi. Тұрақты әскер болған жоқ. Оған әрбiр азамат-жауынгер өз атымен, қару-жарағымен келуге тиiс болды.
Қазақ қоғамында да материалдық байлықты өндiрушiлер халықтың көпшiлiгiн құраған қазақ шаруалары едi. Шаруалардың экономикалық жағдайы бiрдей болған жоқ, сондықтан феодалға тәуелдiлiк дәрежесi де әр түрлi болды (жай шаруа, кедей шаруа, жатақтар). Iшiнара құлдар да кездестi.
Феодалдық қанау көптеген салық салуды әдетке енгiздi. Олардың негiзгiлерi: малшылардан зекет, егiншiлерден – ұшыр жинау, бұған қосымша шаруалар үстем таптың пайдасына жұмыс iстеуге және борышын еңбекпен өтеуге тиiстi болды.
ХV-ХVII ғасырлардағы қазақтардың қоғамдық қатынасын зерттеушiлердiң көпшiлiгi оны патриархалдық қарым-қатынас деп санайды. Әсiресе, ол көшпелi және жартылай көшпелi мал шаруашылығы аймақтарында басым болған. Ал, экономикалық жағынан неғұрлым дамыған Қазақстанның Оңтүстiк аудандарында феодалдық қарым-қатынастардың көбiрек қанат жайғандығы атап көрсетiледi.
Қазақ жерлерiнiң жоғарғы басқарушысы хандар болатын. Олар тек Шыңғыс хан ұрпақтарынан шыққан, өздерiнiң сұлтандарымен бiрiгiп билiк жүргiздi. Демек, көшпелi халық бұқарасына малдарын жайып бағуға берiлетiн жерлер билеушi әулеттiң меншiгi болып саналды. Қазақ қоғамын әлеуметтiк-таптық топтарға бөлу негiзiне әл-ауқаттылық жағдайынан гөрi, әлеуметтiк шығу тегi алынды. Жоғары аристократтық топ-ақсүйектерге Шыңғыс әулеттерi: хандар, сұлтандар, оғландар немесе төрелер, билер, бектер сондай-ақ, қожалар жатты. Шыңғыс әулеттерi қазақ рулары мен тайпаларының ешқайсысына жатпайтын, олар қоғамның басқарушы тобын құрады. Ал бүкiл өзге халық әл-ауқаттылық жағдайына қарамастан төменгi топқа-қара сүйекке жатқызылды. Қарапайым халық қатарына - шаруалар, малшылар, егiншiлер мен қолөнершiлер, жатақтар мен қала халықтары, ұсақ саудагерлер мен ауыл адамдары, т. б. кiрдi.
Мал шаруашылығы. Қазақтардың XVIXVII ғасырлардағы шаруашылығының басты саласы, бұрынғысынша, көшпелі және жәртылай көшпелі қой, жылқы және түйе өсіру болды. Қазақтардың шаруашылық қызметінде аң аулау мен балық аулаудың біршама маңызы болды.
Егиншілік. Бірқатар аймақтарда қазақтар егіншілікпен де шұғылданған. Егіншілік мәдениетінің дәстүрлі ошақтары Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанда, әсіресе Сырдария, Арыс, Шу, Талас өзендері аудандарында, Қаратаудан басталатын өзендердің аңғарларында, сол сияқты Ұлытау төңірегінде, Атбасар даласында шоғырланды.
