Лекциялар жинағы кредит саны 5 Шымкент-2019 Құрастырған: аға оқытушы Балгимбекова У. Б
жүктеу/скачать 256,67 Kb.
|
Комп жели лекция
- Бұл бет үшін навигация:
- 3. Tolken Bus және Local Talk стандарттары.
- ЛЕКЦИЯ 11 Тақырып:Глобальды тораптардың құрылымы
- 1.Глобальды тораптарды құру функциялары мен құралдарының жалпы сипаттамалары.
- 2.Глобальды тораптардың түрлері: бөлініп алынған каналдар, каналдары коммутацияланған глобальды тораптар, пакеттері коммутацияланған глобальды тораптар
- ЛЕКЦИЯ 12 Тақырып:Телефондық тораптар және оларды тасымалдау үшін қолдану.
- 1.Телефондық тораптар және оларды тасымалдау үшін қолдану.
- 2. Телефондық тораптар және оларды тасымалдау үшін қолдану. Бөлініп алынған цифрлық желілер SONET/SDH технологиялары.
- 4. Frame Relay тораптары.
- ЛЕКЦИЯ 13 Тақырып: TDM технологиясы.
- 3.АТМ тораптарының негізгі принциптері.
- ЛЕКЦИЯ 14,15 Тақырып: Аналогтық коммутацияланған және бөлініп алынған желілер.
- 1. Аналогтық коммутацияланған және бөлініп алынған желілер.
- 3.Тораптық технологиялардың даму тенденциялары мен перспективалары.
- Әдебиеттер тізімі: Негізгі әдебиеттер
2.ARChet және TCNS стандарттары. ArcNet (IEEE 802.4 стандарты) желілері. Ең бірінші локальді маркерлік тәсіл еркіндігімен ARC Net желісі болып табылады. Ақпараттарды жіберу жылдамдығы қазіргі уақыттың түсінігі бойынша жоғары емес 2,5 мбит-с, бірақ ARC Net Plus-тің шығарылуы бойынша 20 мбит-с. ARCNet –тің бастамасы бойынша IEEE 8027.4 стандартты шығарылған, бірақ олардың арасында көптеген айырмашылықтар бар. Ол желілер, ARCNet сияқты, пернелік тәсіл еркіндігін шындық топология аймағын да қолданады. Еркіндік жіберіліп жатқан белгілі бір форматта іске асады. Маркердің жіберу бір станциядан келесіге логикалық адрестің ретімен кетуімен байланысты. Адресі аз станция цикл арқылы кадр маркерлік станциясы аздау адресімен жіберіледі. Станция басқа станциядан маркер алғанда, онда оны қабылдаушы деп атаймыз. Назарға алсақ, станциялардың ретімен орналасуы логикалық сақинада шинадағы физикалық орналасуының ретіне сәйкес келуі міндет емес. Кейбір станциялар логикалық сақинаға қосылмауы да мүмкін. Олардың ең бастысы айырмашылығы, станция логикалық сақинаға кірмеген, кадр маркерін алмайды, содан кадр ақпараттарын жібере алмайды. Ондай станция пассивті болып саналады және өзіне адрестелінген кадр ақпараттарын қабылдай алады. Хаттамамен желінің істеуі пассивті станциялардың логикалық сақинада қосылуы қаралған,содан кейін кадр ақпараттарын жіберуге рұқсат алады. Желіні басқару, логикалық сақинаны өзгерту орталықтандырылған тәсілмен істеледі. Әр сәт сайын функцияларды басқару станция өзіне алады. Сонымен қатар: - Логикалық сақинаны генерациялайды. - Маркерді жіберді бастайды - Алгоритмді басқару параметрлерін өзгерту - Қабылдау және сұрауларды қарастыру пассивтік станциялардың логикалық сақинаға қосылуына Ақпараттарды жіберу үшін және желіні басқару кадры анықталған. Ақпараттар, басқару және үзілу, кадр ақпарттары және басқару бір құрылыста болады және құрамы әр түрлі болады. Әр кадрға прембла болады, ол бірден бірнешеге дейін толтыру символдарын қосады – жіберу жылдамдығына байланысты және сигнал табуляция тәсіліне преамбуладан кейін бастапқы шектеуші кадр бір байт ұзындығымен жүреді. Алаңнан кейін кадрды басқару 2 немесе 6 байттық алаң адресін қабылдаушысы және жіберушісі. Кейінгі алаң ақпараттарында мәліметтер бар, логикалық каналдарда басқару диспетчермен қалыптасады. Бақылалық мәндік ретімен келесі 6 байт бөлінген. Кадр соңғы шектелген 1 байттың алаңмен аяқталады. 2 кішкентай разряд басқару кадрының алаңы тип кадрын көрсетеді. Сонымен қатар басқарудың 7 типі бар. Компьютерлік желінің жұмыс істеу процесінде логикалық сақинасы динамикалыққа ауысады, яғни станциялар оған қосыла алады және өшіріле алады. Қолданыстағы желі қорына қарай әр түрлі топологиялық желі қолдануы мүмкін: сызықтық, жұлдыз тәрізді және ағаш тәрізді. IEEE 802.4 стандартты. TCNS желісі Оптикалық орта ARS Net желісі Tomas-Corad TCNS фирмасының қолдануы үшін жаралған. Топологияжұлдыз белсенді қабымен, ST коннекторы, көп модалық талшық 900м ұзындығымен. Виталық пар мен оптоталшыққа 100 мбит-с жіберу жылдамдығы бекітілген, ал коаксальды кабельге-20 мбит/с аз кездеседі, бірақ қолданылады, мысалы, сервердің байланысу құралы ретінде аймалануында Novell Netwaree SFT-III 3. Tolken Bus және Local Talk стандарттары. Token Bus-желілі архитектураның белгілі спецификасы IEEE802.4. Жіберу ортасы кокси 75 Ом немесе оптоталшықты, жылдамдығы 1-20 мбит/с ортаға байланысты. Физикалық тополгия – шина, логикалық топология сақина, доступ тәсілі-маркердің жіберілуі. Приортеттер жүйесі қолданады, әртүрлі сатыдағы уақыт шақырылуын қамтамасыз етеді. Өндірісте қолданады, оның басында әртүлі автоматты өндіріс протокол типі болады, мысалы, MAP (Monusacturing Automation Protocol). Бақылау сұрақтары: 1. FDDI-тің негізгі параметрлері қандай? 2. CDDI/TPDDI-тің негізгі параметрлері қандай? 3. ArcNet (стандарт IEEE 802,4) -тің негізгі параметрлері қандай? 4. TCNS-тің негізгі параметрлері қандай?
1.Глобальды тораптарды құру функциялары мен құралдарының жалпы сипаттамалары. 2.Глобальды тораптардың түрлері: бөлініп алынған каналдар, каналдары коммутацияланған глобальды тораптар, пакеттері коммутацияланған глобальды тораптар. 3. ISDN тораптары
ISDN тораптары. ISDN (Integrated Services Digital Network-интегралды қызмет атқаратын сандық желілер) негізгі коммутация режимі каналдарды коммутациялау тәртібі болып табылатын, ал мәліметтері сандық түрде ізделетін желілерге жатады. Жалпы пайдаланудағы телефон желілерінің мәліметтерді толығымен сандық іздеуге көшіру идеясы ертеректе талқыланған болатын, бұл кезде ақырғы абонент мәліметтерді тікелей сандық түрде алып отырады. Алдымен, аталмыш желі абонеттері тек дыбыстық хабарламаларды ғана жөнелте алады деп топшыланған болатын. Осындай желілерге IDN атауы берілді - Integrated Digital Network. "Интеграцияланған желі" термині абонент дауысымен сандық берілісті желімен ақпаратты сандық іздеу интеграциясына қатысты. Осы желі жөніндегі идея 1959 жылы айтылған болатын. Содан кейін айқындалғандай, мұндай желі өз абоненттеріне тек өзара сөйлесіп қана қоймай, сонымен қатар компьютерлік мәліметтерді тарату секілді басқа дак қызметтерді пайдалануға мүмкіндік береді. Соған қоса, желі абоненттер үшін қолданбалы деңгейдегі әралуан қызметтерді - факсимильді байланыс, телемәтін (қостерминал арасынды мәліметтер тарату), бейнемәтін (мәліметтер желісінде сақтаулы ақпаратты өз терминалына қабылдау), дыбыстық пошта мен бірқатар басқа да қызметтерді қамтуы тиіс болатын. ISDN желілерін енгізу айтарлықтай ертеректе басталды- 80-ші жылдардың соңында, алайда тұтынушылық интерфейстің жоғары техникалық күрделілігі, көптеген өмірлік маңызды қызметтерге арналған біртұтас стандарттардың жоқтығы, сонымен қатар телефондық АТС мен байланыс каналдарын қайта жабдықтау үшін қомақты капитал салымдарының қажеттілігі инкубациялы қезеңнің ұзақ жылдарға созылуына әкеп соқтырды, ал қазіргі таңда, яғни бірнеше ондаған жылдар өткеннен соң ISDN желілерінің таралу ауқымы кеңеюде. АҚШ-да ISDN желілерін енгізу үрдісі Еуропадан әлдеқайда артта қалып қойды, сондықтан желілік индустрия аталмыш желілердің бар екендігін күні кеше аңғарды. Егер коммуникациялы құрал-жабдықтар бойынша жапондық желілерді қарастырсақ, онда жалған қорытынды тууы мүмкін, ISDN технологиясы шамамен 1994-1995 жылдарда пайда болды деген секілді, себебі дәл осы жылдарда ISDN интерфейстеріне қызмет көрсететін маршрутизаторлар пайда бола бастаған болатын. Бұл жағдай келесі тұжырымды дәлелдейді, дәл осы жылдары ISDN желісі АҚШ-та корпоротивті желілерге арналған желілік құралжабдықтар өндірісі бойынша көшбастап келе жатқан компанияларды қамтитын елде барынша кең тарады. 2.Глобальды тораптардың түрлері: бөлініп алынған каналдар, каналдары коммутацияланған глобальды тораптар, пакеттері коммутацияланған глобальды тораптар. ISDN базалық қағидаларының бірі тұтынушыға стандартты интерфейсті жеткізу болып табылады, оның көмегімен тұтынушы желіге сұраныс жасай алады. Әралуан қызметтер аталмыш интерфейс тұтынушы ғимаратта қондырылатын құрал-жабдықтардың екі түрі арасында түзеледі. (Customer Premises Equipment, CPE): ТЕ тұтынушыларының терминалды құрал-жабдығымен (сәйкесінше адптері бар компьютер, маршрутизатор, телефон аппраты) және NT желілік тәмамадағышы. Тұтынушы интерфейсі үш түрлі каналға негізделген: 1. В- мәліметтерді тарату жылдамдығы 64 Кбит/с; 2. D- мәліметтерді тарату жылдамдығы 16 немесе 64 Кбит/с; 3. Н-мәліметтерді тарату жылдамдығы 384 Кбит/с (Н0), 1536 Кбит/с (H11); В типті арналар тұтынушы мәліметтері (сандық дыбыс, компьютерлік мәліметтер немесе дыбыс пен мәліметтердің қосындысын) мен жылдамдығы 64 Кбит/с шамасынан аспайтын мәліметтерді тарату ісін қамтамасыз етеді. Мәліметтер бөлінісі ТДМ техникасының көмегімен орындалады. В арнасын қосалқы арналарға бөлу ісімен бұл жағдайда тұтынушы құрал жабдығы айналысуы қажет. В типті арна тұтынушыны сондай-ақ Х.25 желісінің коммутаторына да қоса алады. D типті арна екі негізгі қызметті атқарады. Алғашқысы және негізгісі мекен-жай ақпараттарын тарату болып табылады, аталғандар негізінде желі коммутаторындағы В типті арналардың коммутациясы жүзеге асырылады. Екінші қызметі тұтынушылар мәліметтері үшін пакеттер коммутациясымен төмен жылдамдықты желілер қызметіне қолдау көрсету болып табылады. Н типті арналар тұтынушыларға мәліметтерді жоғары жылдамдықпен тарату мүмкіндігін береді. Оларға факстарды, бейне ақпараттарды жоғары жылдамдықпен жөнелту, дыбысты сапалы түрде ойнату қызметтері жұмыс атқара алады. ISDN желісі тұтынушы интерфейсінің екі түрін қолдау көрсетеді–бастапқы (Basic Rate Interfase, BRI) және негізгі (Primay Rate Interfase, PRI). BRI бастапқы интерфейсі мәліметтерді тарату үшін тұтынушыға 64 Кбит/с көрсеткіштегі екі арнаны және басқарушы ақпараттарды тарату үшін өткізгіштік қабілеті 16 Кбит/с болатын бір арнаны ұсынады (D түріндегі арна). Бүкіл арна толық дуплексті тәртіппен жұмыс жасайды. Нәтижесінде BRI интерфейсінің жылдамдықтар қосындысы тұтынушы мәліметтері үшін әрбір бағыт бойынша 144 Кбит/с шамасын құрайды, ал қызметтік ақпараттарды ескерсек -192 Кбит/с. BRI интерфейсі 2B+D сұлбасына ғана емес, сонымен қатар B+D және қарапайым D сұлбаларына да қолдау көрсете алады. Бастапқы интерфейс 1.430 нұсқамасымен стандартталған. PRI негізгі интерфейсі желінің өткізгіштік қабілетіне жоғары талаптар қоятын тұтынушылар үшін арналған. PRI интерфейсі 30B+D сұлбасын ба, әлде 23B-D сұлбасын қолдайды ма екен. Қос сұлбада да D арналы 64 Кбит/с жылдамдықты қамтамасыз етеді. Алғашқы нұсқасы Еуропаға тән, екіншісі Солтүстік Америка мен Жапония үшін. Еуропада сандық арналардың әйгілі жылдамдығы 2.048 Мбит/с, ал қалған аймақтарда 1.544 Мбит/с жылдамдық шамасында екенін назарда ұстап, PRI интерфейсінің стандартқа келтірудің ортақ нұсқасын ойлап табу қиынға соғады. Негізгі интерфейс Н түріндегі арналарға негізделуі мүмкін. Бұл жағдайда интерфейстің жалпы өткізгіштік қабілеті 2.048 немесе 1.544 Мбит/с шамаларынан аспауға тиіс. Н0 арналары үшін американдық нұсқада 3H0- D интерфейсіне, ал Еуропалық нұсқада 5H0-D интерфейсіне тиесілі болуы мүмкін. H1 арналары үшін американдық нұсқада тек бір Н11 арнасынан (1.536 Мбит/с) немесе еуропалық нұсқада бір Н12 арнасынан (1.920 Мбит/с) және бір D арнасынан тұратын интерфейс мүмкін болады. 3. ISDN тораптары B-ISDN (Broadband-ISDN) желісіндегі жоғарғы деңгей қызметтері шамамен ISDN желісіне ұқсас болуы қажет- бұл фактор тарату, телевизиялық көріністерді үлестіру, даустық пошта, электронды пошта, әралуан интерактивті қызметтер, мәселен бейнеконференцияларды өткізу. ATM технологияларының жоғары жылдамдықтары ISDN желілері арқылы жүзеге асырылуына мүмкіндігі жоқ жоғары деңгей қызметтері үшін айтарлықтай кең ауқымды мүмкіндіктерді тудырады - мысалы, түсті телевизиялық көріністерді тарату үшін 30 Мбит/с шамасындағы өткізу жолағы қажет. ISDN технологиясы аталмыш жылдамдыққа қолдау көрсете алмайды, ал ATM үшін ол мәселе тудырмайды. Бақылау сұрақтары 1. ISDN желісі нені білдіреді? 2. B-ISDN желісі нені білдіреді?
1.Телефондық тораптар және оларды тасымалдау үшін қолдану. 2. Телефондық тораптар және оларды тасымалдау үшін қолдану. Бөлініп алынған цифрлық желілер SONET/SDH технологиялары. 3. X.25 тораптары. 4. Frame Relay тораптары.
Сандық алғашқы желілерде арна жылдамдығының иерархиясы рұқсат арналардың және магистралды арналардың құрылуының көмегімен қолданылады. PDH технологиясы арналар иерархиясының деңгейін құрайды: абоненттік арна (DS-0) 64кбит/с, Т1/Е1 (DS-1) арналары,Т2/Е2 (DS-2) арналары (жалға сирек берілетіндер) және Т3/Е3 (DS-3) арналары. DS-4 жылдамдығы ITU-T стандарттарында анықталады,бірақ тәжірибеде қолданылмайды. PDH технологиясы асинхронды болып өңделеді, сондықтан әртүрлі жылдамдықтағы кадрлар арнайы синхронизация биттерімен бөлінеді. Мұнда осы технологияның негізгі жетіспейтін арнаның себебі бір жылдамдығы төмен абоненттік арнаның мәліметтеріне рұқсат алу үшін жылдамдығы үлкен арналарға толық демультиплексиациялау жасау қажет, мысалы Е3, сосын қайтадан 480 абоненттік арнаны Е3 арнаға мультиплексиациялауды орындау. Сонымен қатар PDH технологиясы арнаның немесе порттың қарсылығына алғашқы желінің автоматты реакциясын қамтамасыз етпейді. 2. Телефондық тораптар және оларды тасымалдау үшін қолдану. Бөлініп алынған цифрлық желілер SONET/SDH технологиялары. SONET/SDN технологиясы талшықты-оптикалық кабельдердің қолдануына хабардар болады. Бұл технология сонымен қатар екі нұсқадан тұрады - солтүстік американдық (SONET) және европалықхалықаралық (SDN), бірақ осы жағдайда олар үйлесімді болып табылады. SONET/SDN технологиясы PDH арнасының жылдамдық иерархиясын 10Гбит/с дейін жалғастырады. Технология арналар арасында және желі құрылғыларында толық синхронизациялауға негізделген, барлық желі үшін синхронизацияланған импульстердің таратылуы орталық пункттің бар болуын қамтамасыз етеді. SONET/SDN желісі өз кадрларының шығындар есебінен қоса салынған тұрақсыздықтарға және мультиплексорлардың мәліметтерді реконфигурирлеу жолымен орындау қабілетіне ие болады. Тұрақсыз конфигурацияның негізі екі талшықты оптикалық сақиналы конфигурация болып табылады. SONET/SDN ішкі протоколдары мониторингті және алғашқы желі басқарылуымен, соның ішінде желі абоненттерінің арасындағы тұрақты байланыстардың құрылуының жойылуын қамтамасыз етеді. SONET/SDN алғашқы желілері телекоммуникациялық желінің көпшілігі үшін негіз болып табылады: телефондық, компьютерлік, телекстік. 3. X.25 тораптары. X.25 желісі бүгінгі корпоративтік желілерді құру үшін қолданылатын коммутация пакеттерімен ең көп таралған желілері болып табылады.Осындай жағдайдың негізгі себебі X.25 желісі ұзақ уақыт даярлық желілерінің коэффицент кепілдіктері берілген коммерциялық типтегі коммутациялық пакеттермен бірге жалғыз қолайлы желі болады.Internet желісінің де бар болуының ұзақ тарихы бар,бірақ коммерциялық желі сияқты ол жақын арада эксплутациялана бастады,сондықтан корпоративтік пайдаланушлар үшін таңдау болған жоқ. Одан басқа, X.25 желісі қосылудың құрылуындағы протоколдар арқасында сенімсіз сызықтарда жақсы жұмыс жасайды және қатенің түзетілуі екі деңгейде жүргізіледі - арналық және желілік. X.25 желісінің технологиясы басқа технологиядан айыратын бірнеше маңызды белгілерден тұрады: - желі құрылымындағы арнайы PAD (Packet Assembler Disassembler) құрастыруының бар болуы бірнеше жылдамдығы төмен ағындар байтын алфавитті-сандық терминалдардан пакеттер құрастыру операциясын орындауға арналған, пакеттер желі арқылы беріліп компьютерге өңдеуге жіберіледі. Бұл құрылғы сонымен қатар орыс тілді “құрастырылып – ажыратылатын”, СРП атты болады. - протоколдардың үшдеңгейлі стекасы арналық және желілік деңгейдегі протоколдардың қосылуының құрылуымен, мәліметтер ағындарының басқаруымен және қателердің түзетілуімен болады. - транспорттық протоколдардың барлық желі тораптарында біркелкі стектерге хабардар болу - желі деңгейі тек бір ғана арналық деңгейдегі протоколмен жұмысқа есептелген және IP протоколымен ұқсас әртекті желілерді біріктіре алмайды. X.25 желісі әртүрлі географиялық нүктелерде орналасқан және өте жылдам белгіленген арналарының қосылуларымен коммутация пакетінің орталығы (КПО) (SWITCHES S) деп аталатын коммутаторларынан тұрады. Белгіленген арналар сандық та аналогтықта бола алады. Асинхронды бастау-тоқтау терминалдары желіге PAD құрылғысы арқылы іске қосылады. Олар енгізілген немесе жойылған болуы мүмкін. Жойылған PAD өзімен бірге коммутаторға белгіленген арна байланысы X.25 арқылы қосылған кішігірім автономды құрылғыны ұсынады. X.3 стандартымен анықталған PAD функциясының негіздеріне жатады: - асинхронды терминалдардан алынған пакеттерге символдардың құрастыруы; - пакеттердегі мәліметтерді тәртіппен сұрыптау және асинхрондық терминалдарға мәлімет шығару; - қосылулардың құрылуының процедураларын басқару және керек компьютермен X.25 желісі бойынша айыру; - старт-стопты сигналдарға қосылған символдардың берілуі және асинхронды терминалдардың талабымен дәлдікке тексеру биттері; - сәйкес шарттардың барысында пакеттің жылжуы,пакеттің толтырылуы сияқты күту уақытының өтуі және т.б. Компьютерлер және жергілікті желілер әдетте X.25 желісіне X.25 адаптер арқылы немесе X.25 протоколдарын өзінің интерфейсінде бар маршрутизатормен іске қосылады. PAD құрылғыларын басқару үшін желіде желі торабының көмегімен басқара алатын және желі бойынша PAD конфигуриленіп жойылған X.29 протоколы бар. Мәліметтердің берілуінің қажеттілігінде компьютердің X.25 желісіне қосылғанда PAD қызметін пайдаланбайды,желіге виртуалды арналарды өзінше қондырады және X.25 пакеттерінде мәліметтерді береді. 4. Frame Relay тораптары. Frame Relay желісі X.25 желісімен салыстырғанда біршама оңайлатылған негізінде жұмыс жасайды, LAPF протоколына тек қана арналық деңгейдегі протоколдармен кадрлардың берілу технологиясымен коммутаторлар арқылы берілетін кадрлар өзгертулерге душар болмайды, сол үшін технология өз атауын алды. Бақылау сұрақтары: 1. PDH плезихронды сандық иерархия технологиясының мәні неде? 2. SONET/SDH желісі нені білдіреді? 3. X.25 нені білдіреді? 4. Frame Relay желісі нені білдіреді?
1.TDM технологиясы. 2. АТМ тораптары. 3.АТМ тораптарының негізгі принциптері. ЛЕКЦИЯ МАЗМҰНЫ 1.TDM технологиясы. Телефон станцияларындағы көптеген абоненттердің сандық селдері бір бірін байланыстыратын әртүрлі сыйымдылық арналарымен мультиплексерленеді. Басқа арна соңында демультиплексирлену шығарылады арнадан керекті сел бөлісі. Мультиплексерлену және демультиплексирлену бір уақытта екі жақтың соңында шығарылады, себебі телефондық байланыс екі жақты. Мультиплексерлену уақыттың бөлінуінің көмегімен жүзеге асады (TDMTime Division Multiplexing). Магистралдық арнада мәлімет үзіліссіз кадрлардың жүйелілік түрінде ұйымдастырылған. Әрбір абоненттік арнаға әрбір кадрда тайм - слот апарылады - бұл уақыт аралығында осы арнаның мәліметтері беріледі. Арна мәліметтерінен басқа кадрда қызметтік мәлімет болады,ол синхронизациялауға және жүйелік сигнал беруге қажет. 2. АТМ тораптары. Гетерогендік – кез келген үлкен желінің ажырамас сапасы және әр текті компоненттердің келісуіне жүйелік интеграторлар мен администраторлар өзінің уақытының көп бөлігін шығындайды. Асинхронды тәртіп тапсыру технологиясы (Asynchronous Transfer Mode,ATM) ISDN (Broadband – ISDN,B-ISDN) кең жолақты желісі деп аталатын қызметтердің интеграциясы мен желінің жаңа ұрпағына арналған біріңғай сияқты әмбебап транспортқа өңделген. АТМ мен қамтамасыз етілетін біркелкілік бір транспорттық технология қамтамасыз ете алатын бірнеше саналған төмендегі мүмкіндіктерден түзелетін болады: 1) Кешігуге сезімтал бір транспорттық жүйенің шегіндегі компьютерлік мультимедиялық (дауыс,видео) трафикті өткізуге, сонымен қатар әрбір трафиктің түріне оның қажеттілігіне сай сапалы қызмет етіледі. 2) Мәліметті өткізу жылдамдығының иерархиясын секундтеріне 10даған мб-н бірнеше мб-ге дейін өткізгіш кепілділігі бар қабілеті мен жауапкершілікті қосымшалар үшін. 3) Жергілікті және глобальді желілерге арналған жалпы транспорттық протоколдар. 4) Инфраструктурасы бар физикалық арналардың немесе физикалық протоколдарды сақтау: Т1/Е1, Т3/Е3, SDH STM-n, FDDІ. 5) Жергілікті және глобальді желілердің мұраланған протоколдармен өзара әрекеттестігі: IP, SNA, Ethwrnet ISDN. АТМ технологиясы өзіне жақын екі технологияны бірлестіреді - пакеттердің коммутациялары және арналардың коммутациялары. Біріншісінен ол жөнелтілген пакеттер түріндегі мәліметтерді өткізуді қаруға алды, ал екіншісінен кішігірім өлшем пакеттерін қолдануды алады, нәтижесінде желідегі кешігулер өте анық болады. Техника көмегімен виртуалды арналардың, параметрлердің алдын ала тапсырысының қызмет ету арнасының сапалары және виртуалды арналардың әртүрлі сападағы қызмет етуі дискриминациясыз бір желінің әртүрлі типтегі трафикке берілуінің жетуіне сәтті болады. Бірақ ISDN желісі бір желі ішіндегі әртүрлі типтегі трафиктерді тапсыруы үшін өңделді, дауыс графигі өңдеушілер үшін айқын болады. АТМ технологиясы басынан бастап қызмет етуге қабілетті олардың талаптарымен сәйкес барлық типтегі трафиктердің технологиясы сияқты өңделді. АТМ стандарттарының өңдеуін АТМ Forum атындағы ұйымдастыру тобы IEEE қамқорлығы астындағы арнайы комитеті, сонымен қатар ITU-T және ANSI комитеттері жүзеге асырады. АТМ технологиясын кең таратуға дейін мамандардың бағалауымен тағы 5-10 жылға өтуі тиіс. Мұндай болжау қабылданған стандарттың толық терім жоқ болумен ғана емес, сонымен қатар қалағандай жақсы болса да өзінің міндеттерін орындайтын қымбат жабдықтаудың жылдам ауыстыруда анықталғандылығымен сонымен қатар стандарттау облысында АТМ мен сезіну желілерінің өзара әрекеттестігін компьютерлік сияқты, сондай-ақ телефондық сияқты етіп істеукерек. 3.АТМ тораптарының негізгі принциптері. АТМ желісі ірі территориялық желіде классикалық құрылымды болады, соңғы станциялар дара арналар мен төменгі дәрежедегі коммутаторлардың қосылуы кезінде, яғни өз кезінде жоғарғы дәрежедегі коммутаторлармен қосылғанда. АТМ коммутаторлары виртуалды арнаның техника негізгі маршруттық трафикке арналған соңғы түйіндерде 20-байттық адрестермен пайдаланылады. Жеке АТМ желілері үшін маршруттың кестесін автоматты түрде құра алатын коммутаторлар көмегімен PNNI (Privatе NNI) маршруттың протоколдары анықталды. АТМ желісінің жариялануында маршрут кестесі администраторлардың қолымен құрыла алады, X.25 желісіндегі немесе PNNI протоколына сүйене алады. Пакеттер коммутациясы виртуалды арналардың (Virtual Channel Identifier,VCI) идентификаторы негізінде жүргізіледі, оны құруда қосуға тағайындалған және қосылуының айырылуында жойылады. АТМ түйінінің соңғы адресі иерархиялық құрылымы бар виртуалды арна негізінде салынады және қызметтердің жабдықтаушыларының желілеріне, елдердің кодтарына сәйкес префикстер қолданылады және CIDR технологиясының агрегаттандырылған IP адрестерінің сәйкес қолданылуында маршруттың сұраныстарды құрып қосуды жеңілдетеді. Виртуалды қосулар тұрақты (Permanent Virtual Circuit,PVC) және коммутациялық (Switched Virtual,SVC) бола алады. Коммутация тездетілуі үшін үлкен желіде виртуалды жолдың ұғымы қолданылады – Virtual Path виртуалды арнаны біріктіреді, АТМ желісі бар жалпы маршрут шығулар арасымен және ақырғы түйіндер немесе UNI (User Network Interfase) стандарты төменгі деңгейдегі коммутаторлармен бірге АТМ ақырғы бірнеше екі коммутатор желісімен қосылуы жалпы бөлім маршрутының арасындағы станциясы анықталады. UNI спецификациясы пакет құрылымын, станциялардың бағыттауын, басқару мәліметтерін алмастыруын, АТМ протоколының деңгейін, виртуалды арнаны құру тәсілдері және трафикпен басқару тәсілдерін анықтайды. Осы уақытта UNI 4.0 версиясы қабылданған, бірақ жабдықтауды өндірушілерінің ең көп тараған версиясы UNI 3.1 версиясы болып табылады. Есептеуіш желілерінің трафигі жарық келген асинхронды және пульсирионды мінез-құлықты болады. Компьютерлер желіге пакеттер жібереді осы қажеттіліктің көрінуіндегі кездейсоқ уақыт кезеңінде желіде пакет посылкаларының күшеюі және олардың мөлшері кең шектерде өзгере алады, мысалы, трафиктің пульсациясының коэффиценті протоколдың құрылуының қосылуынсыз 200-ге дейін жете алады, ал протоколдардың құрылуының қосылуында 20-ға дейін. Компьютерлік трафиктің сезгіштігі осы биіктің жоғалуына, сондай-ақ, жоғалмауынсыз өту мүмкін емес және оларды қайта тапсыру шотының соңынан қалпына келтіру қажет. Мультимедиялық трафик, тапсырушы мысалы, дауыс немесе бейнелеу пульсацияның төмен коэффицентімен мінезделеді сондай-ақ, мәлімет берілуінің кешігуіне жоғары сезгіштікпен және мәліметтердің жоғалуына төмен сезгіштікпен. АТМ технологиясында келесі негізгі сандық параметр жатады: - Pesk Cell Rate (PCR) - мәліметті берудің максималды жылдамдығы; - Sustained Cell Rate (SCR) - мәліметті берудің минималды жылдамдығы; - Minimum Cell Rate (MCR) - пульсацияның максималды мөлшері; - Cell Loss Ratio (CLR) -жоғалған ұяшықтың үлесі; - Cell Transfer Delay (CTD) - ұяшық берілуінің кешігуі; - Cell Delay Variation (CDV) - кешіккен ұяшықтың вариациясы Жылдамдық параметрлері ұяшықта секундқа өлшенеді, пульсацияның максималды мөлшері - ұяшықта, ал уақытша параметрлері – секундте. Пульсацияның максималды мөлшері егер орташа жылдамдық берілсе PCR максималды жылдамдықпен беріле алатын ұсыныстың ұяшық санын береді. Виртуалды қосылу дуплексті болып келсе, онда әрбір бағыт үшін қосылуға параметрлердің әртүрлі мағыналары беріле алады. АТМ технологиясында ”қызмет ету сапасы” термин түсіндіруіне дәстүрлі подход қабылданған – QoS. Әдетте трафиктің қызмет ету сапасы қабілеттіліктің жіберілу параметрлерімен сипатталады (мұнда бұл RCR, SCR, MCR, MBS), кешігу пакеттерінің параметрімен (CTD және CDV), сонымен қатар пакеттің берілу сенімділігінің параметрлерімен (CLR). АТМ-да қабілеттіліктің жіберілу сипаттамасы трафиктің параметрлері деп аталады және оларды QoS қызмет көрсету сапасының параметрлер санына қоспайды, бірақ олар солай болып табылады. АТМ-да QoS параметрлері тек CTP, CDV және CLR параметрлері болып табылады. Желі қызмет көрсетудің осындай деңгейін, талап мағыналарын және параметрлер трафигі, ұяшық кешігуін, ұяшық жоғалуының үлесін қамсыздандыруға талаптанады. Ұсыныс арасындағы келісім және АТМ желісі трафик-контракт деп аталады. Frame relay желісінде қолданылған келісімнен айырмашылығының негізі анықталған трафик кластарының бірнешеуінен біреуін таңдау болып табылады. Frame relay желісінде трафик класы біреу, және ол тек өткізу қабілеттерінің параметрлерімен сипатталады. Трафик параметрлерінің тапсырмасы (QoS параметрлерімен бірге) жиі талап ету қызметіне толық емес сипатталады, сондықтан трафик класының тапсырмасы желінің қосылуына қызмет ететін керек мінездемені анықтау үшін пайдалы. Егер ұсыныс үшін QoS және өткізу қабілеттерінің параметрлерін қолдау сынсыз болса, онда ол құрылудың қосылуындағы ұсыныста “Best Effort” белгісін көрсете отырып, осы параметрдің тапсырмасынан бас тарта алады. Трафиктің осындай типі трафиктің анықталмаған биттік жылдамдығы атын алды – UBR, Unspecified Bit Rate. Виртуалды қосылудың айқындалуына жататын трафик-контракт нәтижесінен кейін, АТМ желісінде қызмет етуді керек сапамен қамтамасыз ететін бірнеше протоколдар жұмыс жасайды. UBR трафигі үшін желі “мүмкіншілік” ресурстарын белгілейді, яғни, дәл қазіргі уақытта виртуалды қосуларды қолданудан бос, қызмет ету сапасының айқын параметрлеріне тапсырыс беруде. АТМ технологиясы тұрақты сияқты коммутациялық виртуалды арналарға сүйеу үшін өңделді. Трафикконтрактінің автоматты нәтижесі коммутациялық виртуалды қосылудың жасалуында өзімен бірге жай емес тапсырманы ұсынады, АТМ коммутаторларына анықтау қажет, әрбір арнаның қызмет ету сапасының талаптары орындалу үшін, басқа виртуалды арналардың трафигі осы виртуалды арналардың трафигінің берілуін қамтамасыз ете алатындығын. Бақылау сұрақтары: 1. TDM желісі нені білдіреді? 2. ATM технологиясының мәнінің қорытындысы неде? 3. АТМ технологиясының негізгі принциптерінің функциясы.
1. Аналогтық коммутацияланған және бөлініп алынған желілер. 2.XDSL технологиялары. 3.Тораптық технологиялардың даму тенденциялары мен перспективалары. ЛЕКЦИЯ МАЗМҰНЫ 1. Аналогтық коммутацияланған және бөлініп алынған желілер. Тұтынушыны шақырған сәтте желідегі коммутатор арқылы тура қосылысты алады. Тура қосылыс өткізу жодлақтары 300–ден 400Гц–ке дейінгі өткізгіштер жұбына сәйкес. Абоненттік ұшы 2–өткізгішті. Абонентті екі тәсілмен шақыруға борлады: жиілігі 10Гц импульсті жиынтықтың немесе10Гц ырғақты. Импульсті жинақтау тәсілі кезінде жинақтау ұзақтығы қандай шифр нөмірді түзететіндігіне байланысты – мәселен 0 саны он шақты тізбекті импульстармен беріледі, 9 саны– тоғыз және т.с.с., ырғақты жинақтау кезінде кез–келген сан 50 мс ішінде әртүрлі жиілікті қос синусойдалы дабылдар желісіне беріліспен жөнелтеді. Сондықтан аталмыш тәсілмен нөмір жинақтау импульсімен салыстырғанда 5есе жылдам болады. Желі коммутаторлары мәліметтердің арлық сақталуын қамтамасыз етеді. Коммутаторда есте сақтау құрылғылары кездеспейтіндіктен, абонент жүктемелі сәтте немесе кіріс пен шығыс каналдарының қосылуы бойынша коммутатор өз мүмкіндіктерін жойған сәтте кері қайтару көрінісі орын алуы мүмкін (АТС бос болмаған кезде). Аналогты коммутациялы желі бойынша дискретті мәліметтерді тарату үшін абонентті шақыру ісін атқаратын модемдер қолданылады. Коммутациялы аналогты каналдың өткізгіштік қабілетін алдын ала айқындау мүмкін емес, себебі модемдерді дабылдық шынайы сапасына сәйкес келетін жылдамдық қосылысын белгілейді. Коммутациялы каналдардың санасы байланыс сеанстары кезінде өзгереді; ал модемдер динамикалық мәліметтер тарату жылдамдығын өзгертеді. Аналогты телефон желілерінің телефонды коммутаторларында екі коммутация үрдістері қоданылады – аналогты, ол каналдардың жиілікті бөлісіні егізделген (FDM), және сандық, ол каналдардың уақыт бойынша бөлінісіне негізделген. 2.XDSL технологиялары. xDSL технологиялары қарапайым телефон желілерінің абонентті сымдарын аналогты түрде сандық түрге айналдыруға негізделген, бұл құбылыс оның атуынан көрініс тапқан (Digital Subscriber Line –сандық абонент желілері). Ортақ идеяны былай түсіндәруге болады, абонент желілерінің қос ұшында да– АТС пен абонентте айырғыш сүзгілерін (Splitter) қондырады. Дабылдау төмен жиілікті (3,5 кГц–қа дейін) құраушысы қарапайым телефон құрал–жабдықтарына орнатылады (порты мен абоненттік телефон аппараты), ал жоғарыжиіліктісі болса (4Гц–тан жоғары) x DSL–модемдерінің көмегімен мәліметтер тарату үшін қолданылады. АDSL асимметриялы технология өте кең тараған (Asymmetric Digital Subscriber Line), ондағы абонентке бағытталған жылдамдық (downstream) 6,1Мбит/с шамасына дейін, ал абоненттен– 16–640кбит/с. UADSL (Universal ADSL), оны DSL Lite деп те атайды жылдамдығы аз ADSL жаңартылған нұсқасы (желі ұзындығы 3,5км болғанда жылдамдықтар әртүрлі бағыттарда1,5Мбит/с және 384кбит/с; желі ұзындығы 5,5км шамасына дейін болған кезде– 640және 196кбит/с). Құрылғыларды қондыру жеңіл және салыстырмалы түрде арзан. RADSL(Rate AdaptiveDigital Subscriber Line)– сапаға байланысты жылдамдығының адаптациялылы өзгеріс технологиялары. HDSL (High Data–RateDigital Subscriber Line)– қос бағытта да 1,536 немесе 2,048 жылдамдықтарын қамтамасыз ететін жоғарыжылдамжықты технология. Желінің ұзындығы 3,7км–ге дейін, төрт тармақты желіні талап етеді. SDSL (Single–Line Digital Subscriber Line)– симметриялы жоғарыжылдамдықты (1,536 немесе 2,048Мбит/с), алайда ұзындық 3 км шамасына дейін болғанда, ол қостармақты желі түрінде болады. VDSL (Very High Data–RateDigital Subscriber Line)– өте жоғарыжылдамдықты (56Мбит/с шамасына дейін), симметриялы қымбат алайда желінің ұзындық пайдалануына да есептелген. 3.Тораптық технологиялардың даму тенденциялары мен перспективалары. Магистралды территориялы желілер (backbone wide–area networks) кәсіпорындардың ірі бөлімшелеріне тиесілі алып жаһандық желілер арасындағы дара –рангты байланыстық тізілуі үшін қолданылады. Магистралды территориялы желілер жоғары өткізгіштік қабілетті қамтамасыз етулері қажет, себебі магистралды қосалқы желілердің үлкен мөлшердегі ағынын біріктіреді. Соған қоса, магистралды желілер үнемі жетімді жерде болуы тиісті, яғни өте жоғары әзірлік коэффициенттелген қамтамасыз етілуі тиіс, себебі сол арқылы кәсәпорын жұмысын сәтті жүргізу үшін көптеген критикалық маңызды трафиктері таратылады (business– criticol applications). Магистралды құралдардың айрықша маңыздылығына тоқтала отырып, олардың жоғары құндылығын сөз етуге болады. Себебі кәсіп орында әдетте ірі желілер аса көп мөлшерде кездеспейді, соның салдарынан магистралды желілерге тармақталған инфроқұрылымдық рұқсат ету ісіне қолдау көрсетуге талаптар қойылады. Әдетте магистралды желі ретінде жыламдығы 2–ден 622Мбит/с шамасына дейінгі сандық арнайы бөлінен каналдар қолданылады, сол арқылы IP IPX немесе IBM компаниясының SNA архитектурасының хаттамалары таратылады, ATM, X.25, frame relay немесе TCP/IP пакеттерінің жоғары әзірлігін қамтамасыз ету үшін бөлінген каналдар қолда бар болса магистралды аралас артық байланыс топологиясы қолданылады. Рұқсат ету желілері дегеніміз шағын жаһандық желілердің және жекеленген алшақтағы компьютардің кәсіпорынға тиесілі орталық жаһандық желімен байланысы үшін қажет территориялы желілер болып табылады. Егер магистральды байланыстарды корпаративті желілерді құру кезінде ұйымдастыруға баса назар аударылған болса, онда кәсіпорын қызметкерлерінің алшақтан рұқсат алу шараларын ұйымдастыру соңғы жылдарда ғана стратегиялық маңызды мәселелердің қатарына өтті. Рұқсат алу желілері ретінде әдетте телефонды аналы желілері, ISDN желілері қолданылады, өте сирек қолданылатын түрі– frame relay желілері. Филиалдардың жаһандық желілерін қосу кезінде жылдамдықтары 19,2–64 кбит/с шамасындағы арнайы бөлінген каналдар да қолданылады. Алшақтан рұқсат алу мүмкіндіктерінің ауқымын кеңейтуде сапалы ілгерілеуі Internet желісінің кең таралуымен байланысты. Тасымалдық Internet қызметтері халықаралық және халықаралық телефон желілерінің қызменттерімен салыстырғанда арзан, ал олардың сапасы барған сайын жақсаруда. Аналогты арнайы бөлінген жүктемелі желілер. Жүктемелі желілерге мәселен АТС құрамында орналасқан жиілікті нығыздама құрал-жабдықтары (FDM– коммутаторлары мен мультипликаторлар арқылы өтетін желілер жатады. Телефон компаниялары әдетте арнайы бөлінген каналдардың екі түрін жалға береді: өткізу жолағы 3,1гГц жасырын жиілікті канал және жолағы 48гГц кең жолақты канал, соңғы аталғаны жасырын жиілікті12 каналдың базалы тобын сипаттайды. Кеңжолақты канал өткізу жолағы 60–108 гГц шамасындағы шеңберге ие. Кеңжолдақты канал АТС байланысы үшін пайдаланатын болғандықтан, оны жалға алу жасырын жиілікті каналдармен салыстырғанда ұиынға соғады. Аналогты арнайы бөлінген бейжүктемелі желілер. Бейжүктемелі желілер–бұл физикалық өткізгішті желілер. Олар кроссировать етуі мүмкін, алайда бұл кезде жиілікті тығыздағыш аппаратынан өтпейді. Көп жағдайда бұл секілді желілер өте жақын орналасқан ғимараттар арасындағы байланыс үшін пайдаланады. Бейжүктемелі арнайы бөлінген желілерінің ұзындығы мардамсыз болған кезде ол айтарлықтай кең өткізу жолағына ие болады. Кейде 1МГц шамасына дейін, ол импульсті үлгіленбеген дабылдарды таратуға мүмкіндік береді. Сымсыз желілер. Желілік технологияларды дамыту келешегі мен тенденциялары. Сымсыз орта «Сымсыз орта» тіркесі жағдайды күрделендіру мүмкін, себебі ол желіде өткізгіштің толығымен жойылғанын білдіреді. Көп жағдайларда оны жоққа шығырып тастаймыз. Әдетте сымсыз компонентер таратқыш орта ретінде кабельді пайдаланатын желімен өзара әрекеттеседі. Аталмыш желі аралас компоненттермен бірге гибридті деп аталады. Мүмкіндіктері Сымсыз желі идеясы тартымды, себебі оған кіретін компоненттер: кабельді желіге уақытша қосуды қамтамасыз етеді; кабельді жүйеге қосалқы көшіру шараларын ұйымдастыруыға жәрдемдеседі; ықшамдықтың белгілі деңгейіне кепілдік береді; мыс немесе көптармақты кабельдерден тұратын желінің максимал ұзындығына қойылатын шекті алып тастауға мүмкіндік береді. Қолданыста Монтаждау күрделігі–сымсыз ортаға басымдық беретін фактор. Сымсыз орта келесідей жағдайлар туындағанда ерекше пайдалы болып табылады: адамдар көп шоғырланған ғимараттарда (мәселен, қабылау бөлімінде); тұрақты жұмыс орындары жоқ адамдар үшін (мәселен, дәрігерлер мен медбикелер үшін); оқшауланған ғимараттар мен нысандар; жиі жоспарлау өткізетін ғимараттар; кабель төсеуге тиым салынған құралыстарда (мәселен, тарихи ескерткіштер мен архитектураларда). Сымсыз желілердің түрдері: Пайдаланатын технологияларға байланысты сымсыз желілерді үш түрге бөлуге болады: 1. жаһандық есептеу желілері; 2. ауқымы кең жаһандық есептеу желілері; 3. ықшам желілер (жылжымалы компьютерлер). Осы аталған желі түрлерінің негізгі ерекшеліктірі–беріліс параметрлері. Жергілікті жердегі немесе ауқымы кең жергілікті есептеу желілері тарату және қабылдау құрылғылары қамтиды. Жылжымалы компьютерлер үшін тарату ортасының қызметін телефон желілері немесе интернет секілді жалпыға ортақ желілер атқарады. Бақылау сұрақтары: 1. Аналогты телефон желілері нені білдіреді? 2. xDSL желісі дегеніміз не? 3. Магистральды желілер не үшін қолданылады? 4. Жіберу желісі қандай болады? 5. Аналогты жүктелген және жүктелмеген сызықтарды қалай айыруға болады? Әдебиеттер тізімі: Негізгі әдебиеттер: Медещова А.Б., т.б. Компьютерлікжелі. Виртуалдызертхана. Орал: БҚМУ-2013 Бөрібаев Б. Компьютерлікжелілер. А.,Дәуір, 2010 Сейтқұлов О. Есептеуіш жүйелер,желілер және телекоммуникация.Оқу құралы-Ш.2012-556б,10экз С.С. Аяжанов, С.Б. Сатымбекова Компьютерлік желілер. Оқулық Алматы 2011ж. Ричард Стивенс.В Желілік бағдарламалау 1-том. Оқулық . Алматы 2016-531б (ҚР БЖҒМ «Оқулық» орталығы бекіткен)- 10экз Сатыбалды .Қ. Интернет технология . Оқу құралы Шымкент 2017-76б 40экз В.Ричард Стивенс, Билл Феннер, Эндрью М.Рудофф Unix желілік бағдарламалау. Оқу құралы. Алматы, 2017 ж. Интернетте программалау. Оқу құралы. Шымкент, 2018ж.Жүнісбеков Ж.С., Балғанова М.С. В. Олифер, Н. Олифер «Компьютерные сети. Принципы, технологии, протоколы»Учебник 2016г. Э. Таненбаум, Д.Уэзеролл «Компьютерные сети» 5-е изд.Питер 2016г. Д. Куроуз, К. Росс «Компьютерные сети» Нисходящий подход 2016г. А. Сергеев «Основы локальных компьютерных сетей» 2016г. Д. Куроуз, К. Росс «Компьютерные сети. Настольная книга системное администратора» 2016г. А. Робачевский «Интернет изнутри. Экосистема глобальной сети» 2017г. С. Грингард «Интернет вещей.Будущее уже здесь» 2016г. Қосымша әдебиеттер Ершов А.П., А.Г.Кушниренко и др. Основы информатики и вычислительной техники: Проб. Учеб.длясоед.учеб.заведений, М.,Просвещение, 2013.-207с. К.З.Халықова. Информатиканыоқытуәдiстемесi, -Алматы: Бiлiм, 2010.-196 бет. Электрондыоқулықтардыпайдалану. А.Абубаева, Информатика негіздері,№4 - 2012ж Дәстүрліжәнеэлектрондықоқытудыкіріктіру. Қазақстанмектебі, №7,8 – 2012ж Фигурнов В.Э.«IBMPC для пользователя», Москва, ИНФРА-М, -2013, изд.7, 480стр. ГОСТ 12.1.004-91 Пожарная безопасность. Общие требования, М., 2013. Чрезвычайные ситуации. Энергия: экономика,техника,экология,2013г «Компьютерлік желілер» зертханалық сабағын ұйымдастырудың әдістемелік нұсқауы 2017ж. Балгимбекова Ұ Б.40 бет Есептеуіш жүйелер, желілер және телекоммуникация. Лекция жинағы: 2018 ж. Калдарова Б. Unix желілік бағдарламалау. Лекция жинағы. Шымкент, 2018 ж. Сариев Б. Интернетте программалау. Лекция жинағы. Шымкент, 2018ж. Балғанова М.С. жүктеу/скачать 256,67 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|