Липидтердің алмасуы



Дата27.02.2020
өлшемі0,87 Mb.
#59098
Байланысты:
2020-01-241905cc33c6afc934e0b8ac7df52687bc (2)

Липидтердің алмасуы

  • 1
  • Смаилова Жанаргүл Қайырғалиевна
  • Биохимия және химиялық пәндер кафедрасының меңгерушісі медицина ғылымдарының кандидаты

Тасымалдаушы липидтер

  • Тасымалдаушы липидтер – белоктармен комплексте болатын және экстрацеллюлярлы сұйықтықтармен (қан, лимфа) бір мүшеден екінші мүшеге жеткізілетін липидтер. Олар тасымалдаушы липопротеин (ТЛП) деп аталады.
  • ТЛП гидрофобты мицелла түрінде болады және үшацилглицериндер мен холестеридтерден құралған гидрофобты ядродан және гидрофильді қабаттан (фосфолипидтердің, гликолипидтердің дифильді молекулаларынан және гидратты қабатты құрайтын белоктар молекуласынан) тұрады.
  • ТЛП түрлері:
  • - хиломикрондар (ХМ),
  • тығыздығы жоғары липопротеиндер (ТЖЛП),
  • тығыздығы өте төмен липопротеиндер (ТӨТЛП),
  • - тығыздығы төмен липопротеиндер (ТТЛП).
  • 26

Хиломикрондар (ХМ)

  • Хиломикрондар (ХМ) ішек қабырғасында түзіледі және басқа ТЛП-ден ерекшелігі – үшацилглицериндердің мөлшері жоғары (85-90%), холестериннің, фосфолипидтердің және белоктың мөлшері төмен (0,5-2,0%).
  • Хиломикрондар – бұл экзогенді, ішек қабырғасында ресинтезделген үшацилглицериндердің басты тасымалдаушы формасы.
  • Бөлшектердің диаметрі үлкен (d=100-500нм) болғандықтан, ХМ ішектің эндотелиальды жасушаларының мембраналары арқылы қан капиллярларына өте алмайды және лимфаға жақсы диффузияланады.
  • Ішектен аққан лимфа ағынымен ХМ кеуденің лимфа ағынына жеткізіледі және әрі қарай қан ағынына түседі.
  • Қанда ХМ концентрациясы 0 - 0,5 тен 2,0 г/л аралығында.
  • 27

ТӨТЛП немесе пре--липопротеиндер

  • ТӨТЛП немесе пре--липопротеиндер, бауырда және жартылай жіңішке ішектің эпителиальды жасушаларында қалыптасады.
  • ТӨТЛП-де үшацилглицериндердің мөлшері жоғары (64-80%), бірақ ХМ-дан ерекшелігі құрамында фосфолипидтер (15-18%), холестеридтер (8-15%) және белок (10-13%) бар.
  • ТӨТЛП синтезделген эндогенді үшацилглицериндердің басты тасымалдаушы формасы болып табылады.
  • Әртүрлі мүшелердің капиллярларының эндотелийінде липопротеинлипаза ферменті бар, ол капиллярлардың ішкі бетінің гликозамингликандарымен байланысқан және тікелей қанмен байланысады.
  • Бұл ферментте липопротеиндерді байланыстыру орталығы бар және үшацилглицериндердің гидролизі үшін каталитикалық орталық бар.
  • Фермент әсерінен ТӨТЛП және ХМ, біртіндеп үшацилглицериндерден босап, ТТЛП-ге, және ТЖЛП-ге айналады.
  • Қандағы ТӨТЛП концентрациясы 1,5-2,0 г/л.
  • 28

ТТЛП немесе - липопротеиндер

  • ТТЛП немесе - липопротеиндер қанда ТӨТЛП-ден түзіледі және холестеринді бауырдан басқа мүшелер мен тіндерге тасымалдаушы басты форма
  • Мүшелер мен тіндердің жасушаларының бетінде ТТЛП-ге өзгешелік рецепторлар болады, мұнда холестерин жасушалық мембраналарды құруға қатысады
  • -липопротеидтер қан тамырларының жасушаларына холестеринді жеткізеді
  • ТТЛП-дегі холестериннің мөлшері 35-40 %, фосфолипидтердің 21-25% және белоктардың 25%.
  • Қандағы ТТЛП концентрациясы 3,0-4,5 г/л.
  • 29

ТЖЛП немесе -липопротеиндер

  • ТЖЛП немесе -липопротеиндер гепатоциттерде түзіледі, фосфолипидтердің (25-27%), холестеридтердің ( 17-20 %) және белоктардың ( 45-49%) мөлшері жоғары және бауырдан тіндерге фосфолипидтерді тасымалдаушы басты жүйе
  • Бөлшектердің диаметрі аз (d = 10-15нм) болғандықтан ТЖЛП қан тамырлары жасушаларының мембраналары арқылы қан тамырының қабырғасына жеңіл өтеді және лимфа ағынымен шығарылады
  • ТЖЛП тіндерден бауырға холестеринді кері тасымалдайды және тіндерге фосфолипидтерді жеткізеді
  • ТЖЛП-де белок-фермент лецитин-холестерин- ацилтрансфераза (ЛХАТ) бар, ол холестериннің эфирлерінің синтезін катализдейді және лизолецитин молекулалары бөлініп шығады
  • Түзілген холестеридтер ТЖЛП-дің ядролық бөлігіне оңай ауысады да, оны әрі қарай қаптап, беткі қабатын холестериннен босатады
  • Бұл әртүрлі тіндердің жасушаларынан бауырға және ішекке холестеринді тасымалдауды жеңілдетеді
  • Қанда альфа-липопротеиндердің концентрациясы ерлерде 1,25-4,25 г /л, әйел адамдарда 2,5-6,5 г/ л.
  • 30

Липидтердің ресинтезі

Липидтердің ресинтезі

  • глицераткиназа
  • ацилтрансфераза
  • фосфатидті қышқыл
  • үшацилглицерид
  • 24

Фосфолипидтердің синтезі

  • 25

Липидтердің ресинтезі

  • Ішек қабырғасында ресинтезделген липидтер басқа мүшелер мен тіндерге тасымалданады
  • Фосфолипидтердің бір бөлігі қанға түседі де, бауырға жеткізіледі
  • Басқа ФЛ, барлық ҮАГ, бос холестерин және оның эфирлері ерімейтіндіктен, белоктармен комплекс түзеді
  • ХМ және ТӨТЛП түзіледі
  • ХМ ішек эпителиінен ішектің лимфа жүйесіне өтіп, кеуденің лимфа ағынына түседі, әрі қарай қан ағымына өтеді

Липидтердің ресинтезі

  • ХМ бөлінуіне жауап ретінде дәнекер тінінің жуан клеткаларынан қанға ГЕПАРИН бөлінеді
  • Ол липопротеинлипазаны белсендіреді
  • Бауырда ХМ гепатоциттердің липопротеинлипазасының әсерінен ыдырайды

Липидтердің ресинтезі

  • Май тіндерінде ЛП-аза капиллярлар эндотелиі мембраналарының бетінде орналасқан
  • Сондықтан ҮАГ гидролизінде түзілетін май қышқылдарын май тіндері жартылай пайдаланады
  • Май қышқылдарының негізгі бөлігі альбуминдермен байланысып, тасымалданады
  • Май тіндері ғана глицеринді пайдаланбайды
  • Жақсы еритін зат ретінде, глицерин қан ағынымен бауырға, бүйрекке, ішекке және басқа тіндерге жеткізіледі де, энергетикалық, құрылымдық материал ретінде пайдаланылады

Липидтердің ресинтезі

  • Бауырда май қышқылдарынан және глицериннен ҮАГ және басқа да липидтер синтезеледі
  • Липидтер синтезіне көмірсулар алмасуының метаболиттері қатысады, мысалы, глицериннің орнына фосфодиоксиацетон пайдаланылады
  • Ол НАДН2-нің қатысуымен глицерофосфатқа тотықсызданады:

Бауырда түзілген және тіндерге ҮАГ-ді тасымалдаушы ТӨТЛП метаболизмі

Липидтердің қорға жиналуы және мобилизациясының реттелуі

  • 44
  • Басты қор липидтері – ҮАГ
  • ХМ ыдырауынан бөлінетін май қышқылдарын пайдалану, қан плазмасының альбуминдері жеткізетін май қышқылдарынан липидтердің жинақталуы жүреді
  • Май тіндерінде фосфоглицераткиназаның белсенділігі өте төмен (липидтер синтезі үшін глицерин пайдаланылмайды)
  • Фосфодиоксиацетон пайданылады

Липидтердің қорға жиналуы және мобилизациясының реттелуі

  • 44
  • Май депосында майлардың жинақталуына ұйқы безінің гормоны-инсулин әсер етеді
  • Қанда глюкоза деңгейі төмендегенде липидтердің жинақталуы тоқтайды да, ыдырауы іске қосылады
  • Майлардың мобилизациясы – ұзақ дене шынықтыру, стресс, суыққа бейімділік кезінде байқалады
  • Май қышқылдарының негізгі тұтынушылары – жүректің бұлшық еті, өкпе тіні, қоңыр май және т.б.

Май тінінде липидтердің синтезі (липидтердің қорға жиналуы)

  • 44

Липидтердің ыдырауы

  • 45

Бос май қышқылдарының метаболитикалық айналуы

  • Клеткада бос май қышқылдарының метаболитикалық айналуы олардың белсендірілуінен, яғни АцилКоА синтезінен басталады
  • 31

Май қышқылдарының бета-тотығуы

  • 33

Әрі қарай екі көміртегі атомына қысқарған ацил-КоА молекуласы тотығады

  • 34

Бета-тотығу процесінің биоэнергетикасы

  • Май қышқылдарының бета-тотығу процесінің биоэнергетикасы әрбір циклда синтезделетін АТФ молекуласының санын бета-тотығу циклінің санына көбейтуден тұрады (5АТФ):
  • (Сn/2 -1) 5 = Х (АТФ)
  • Мысалы, стеарин қышқылының (Cn=18) бета-тотығуындағы АТФ шығымы: (18/2-1)5= 40 АТФ.
  • Май қышқылдарының көмірқышқыл газы және суға дейін толық тотығуы кезіндегі энергия шығымы бета-тотығу кезінде бөлінген энергия (Cn/2-1)5 және осы май қышқылының бета-тотығуы кезінде түзілген ацетил КоА-ның барлық молекулаларының Кребс циклінде тотығуы кезінде бөлінген энергиясының (Сn/2)12 қосындысына тең:
  • (Сn/2-1)5 + (Cn/2) 12 = Х АТФ
  • Мысалы, стеарин қышқылының (Cn=18) толық тотығуындағы АТФ шығымы:
  • (18/2-1) 5 + (18/2)12= 40+108 = 148 АТФ.
  • 35

Қанықпаған май қышқылдарының тотығуы

  • Табиғи қанықпаған май қышқылдарының цис-конфигурациясы бар, ал қаныққан май қышқылдары тотыққан кезде түзілетін еноил-КоА транс-конфигурациясында болады.
  • Соған байланысты, қанықпаған май қышқылдары қос байланыстың орналасқан жеріне дейін қаныққан май қышқылдары сияқты тотығады.
  • Әрі қарай 4,3-цис-2,3-транс-изомеразаның әсерінен қос байланыс 3-4 орнынан 3-2 орынға жылжиды да, трансформаға ие болады, ал әрі қарай процесс өз жолымен жалғасады.
  • 36

Қанықпаған май қышқылдарының тотығу механизмі

  • 37

Карнитинді «қайықты» механизм

  • 32


Достарыңызбен бөлісу:




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет