«Ұлттық тәрбиенің бала тәрбиесіне әсері неде?» Ұлттық тәрбиенің міндеті
жүктеу/скачать 2,84 Mb.
|
| Жұмбақ
Жұмбақ– адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр. Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Ғалымдар Жұмбақтың әуелгі тегі тыйым сөздермен және табумен төркіндес деп есептейді. Бағзы дәуірлерде адамдар айналадағы өктем күштерден сақтанғандықтан, өзара шартты сөздермен, астарлы тіркестермен тілдескен. Жұмбақ кейінгі даму барысында табу мен тыйым сөздерден жіктеліп, бөлініп шыққан. Жұмбақ жанрына тән басты ерекшелік – көлемі шағын, құрылымы жұп-жұмыр, шымыр болып, аз сөзбен көп нәрсені айта білуге бейімділік. Жұмбақ сөйлемдері көбінесе қысқа, жинақы келеді, кейде образбен өрілген кішкене ғана ұғымды білдіретін сөйлем, не сөз тіркесі түрінде кездеседі. Жұмбақтың тілдік өрнектерінде халықтың тарихи-қоғамдық өміріндегі, тұрмыс-тіршілігіндегі өзгешеліктерді танытатын, солардан туындаған нақыш-өрнектер, ауыстырулар өте мол. Көбінесе көзбен көріп, қолмен ұсталған, тұтылған заттар тұспалдауға, жасыруға желі болады. Жұмбақ нысанасына айналған байламдар өмірдің барша құбылыстарын тақырып ете алады. Мысалы, аспан әлемі, табиғат құбылыстары, жер, хайуанаттар, құстар, жәндіктер, адам, үй жабдықтары, киім-кешек, тамақ-сусын, ыдыс-аяқ, өнер, шаруашылық, іс-құралдары, жол, қатынас, техника, оқу-білім, ойын-сауық, ән-күй, уақыт, дін, т.б. Сонымен қатар кейінгі кезде Жұмбақтардағы дәстүрлі тақырыптардың арнасы оқу-білім, ғылым мен техника дамуына байланысты толыға түсті. Жұмбақтар Әр баланың жас ерекшелігіне сай жұмбақтарды бөлу. ІІ. Сәбилер: Әр қызыл, әрі тәтті, Аласа ғана бойы бар, Татқан жанды таңырқатты. (Алма) Тоғыз қабат тоны бар. (Пияз) Жерге қазық қақтым, Қыста ғана болады, Басына айдар тақтым. (Сәбіз) Ұстасаң қолың тоңбайды. (Қар) Қысы- жазы көкпеңбек, Қалқиып ұзын құлағы, Таңырқамай кеткен жоқ. (Шырша) Елеңдеп қорқып тұрады. (Қоян) Ортаңғы: Суда өседі, өнеді, Әдемі түнде, мен жүреді бірге. (Ай) Сыртқа шықса, өледі. (Балық) Күндіз бәрі қашады, түнде аспанды басады. (Жұлдыз) Ұшып жүрген гүл көрдім, Мұрны бейне түйе, Қонғанша ұстап үлгердім. (Көбелек) Үсті толған ине. (Кірпі) Қолдағы жұмыс жарағы- Тәп-тәтті тамағы, Қайшы менен тарағы. (Шаштаразы) Астардың маманы. (Аспазшы) Бір зат бар дүниеде құшағы кең, балалар жақсы көреді, Ұшқан құс, жүгірген аң бәріне тең. Қыста ғана келеді. Адамзат жан- жануар арасында Ән, жыр айтса қысылмай, Мәңгілік өсіп-өніп,өмір сүрген. (жаз) Сыйлық кәмпит береді. ( Аяз ата) Ересек:
Балалар тұр қаптап. (Бақ бақ) Мінсең қанат, сүті дәрі, еті тамақ. (Жылқы) Кішкентай ғана бойы бар Өзі күшті, мүйізі мықты,қызылды көрсе, құтыра шықты Айналдырып киген тоны бар. Төрт бұлағы-сүт, баға білсең-құт. Төлі-егіз, өзі-семіз,айтшы, Шайнаңдайды сағыз, сүттің кені нағыз. (Сиыр) Қане,қой түлік дейміз? (Қой) Өзі жеке қалғанда,ас татуға ерінер. Адам қолға алғанда, көк темірді кемірер. (Егеу) Тыным көрмей тілдері, жарысады ілгірі. Сол арқылы білеміз, уақытты күндегі. Тілдері жүреді , дүрсілдейді жүрегі. ( сағат) Даярлық:
Ерте тұрдым, екі айыр жолға түстім. (Шалбар) Ұзынды күзеді, қисықты түзейді. ( Қайшы) Көзі жасты-жылауық, келе жатыр бір алып . Жабырқаса, жылайды, жадыраса құлайды. (Бұлт) Жылт-жылт еткен, жылғадан өткен. Құйсаң шығар гүл өсіп, қатады қыста сіресіп. (Су) Түйсіндіреді көзіңді көзіңе, жолықтырады өзіңді өзіне. (Айна) Сын тұрғысынан ойлаудың даму жолдары: жүктеу/скачать 2,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|