2.1.2. Өзен желісінің иректігі, ұзындығы және жиілігі. Өзендер планда әрқашан иректі көріністі болып келеді. Өзендердің иректігі олар ағып өтетін жердің жағдайына - өзен арнасы мен аңғарын құрайтын тау жыныстарына топыраққа және ағыстың динамикасына байланысты болады..
Өзеннің иректігі иректік коэфициентімен сипатталады, ол картадан анықталған өзеннің ұзындығының, L,оның бастауынан сағасына дейін жүргізілген түзудің ұзындығының l қатынасына тең: Ки= L / l (2.1)
Өзеннің ұзына бойына оның иректігі өзгеріп отырады. Сондықтан, алғашында иректік коэффициенттер өзеннің жеке үлескісі үшін анықталып, сонан соң жалпы иректік коэффициенті табылады.
Өзеннің ұзындығы деп оның карта бойынша өлшенген бастауы мен сағасының ара қашықтығын айтамыз. Өзеннің ұзындығын ірі масштабты карта бойынша немесе
аэрофото түсірімдер арқылы өлшеу керек және өлшемді орын болғандықтан, сағасынан бастауына қарай жүргізу керек. Өзеннің ұзындығы төмендегі формула бойынша анықталады: L = Lө - Ки(2.2)
Мұндағы Lө — өзеннің өлшенген ұзындығы.
Өзеңнің ұзындығы ағын су өзінің арнасы мен жағалауын жуып-шаюының арқасында үнемі өзгеріп тұрады.
ТМД шекарасында ұзындығы 0,5 км-ден кіші өзендерді, бұлақтарды, уақытша ағын су жылғаларын қосқанда 2963400-дей өзен бар (6-кесте).
ТМД өзендерінің ұзындық сипаты 6-кесте
