Мағжанның жұмбақ өлімі

Осы кестеден не байқадыңыз(дар)? Бірі «...тірі болған» десе, енді бірі «1938 де қайтқан» дейді. Ал сіз не дейсіз? Сіздің ойыңызша Мағжан қай жылы қайтты? Айтпақшы кестенің «Мағжан Жұмабаев 1938 жылы атылған жоқ» деген бөлігіне тағы бір «ұпай санын» қосып бермекпін. Тағы бір куәгер бар. Басқалары бір төбе болса, бұл жолғы дерегім бір төбе. Сонымен, ол кім - дейсіз ғой? Айтайын. 2012 жыл. Мен Н.Құлжанова атындағы Торғай гуманитарлық колледжінің 2-курс студенті ғана болатынмын. Кезек әдебиет сабағы болатын. Пән мұғалімі – Кенжеахметова Зәмзәгүл Сейітқызы. Таныдыңыз ба? Бұл кісіні танымасаңыз мына кісіні танырсыз? Сейіт Кенжеахметұлын айтамын. Сейіт Кенжеахметұлы мен Зәмзәгүл апайды не үшін сабақтастыра, байланыстырып отыр деп ойлап отырған боларсыз. Онда айтайын, Зәмзәгүл апай Сейіт Кенжеахметұлының қызы. Бауыржан атамызды көзімен көрген апайымыз бірі һәм бірегейі осы кісі.

Зәмзәгүл апайдың сабағы еді. Көп күтпедік, келді. Келгеннен-ақ, «Мағжан...» дегенің деп сөз бастады. Сейіт Кенжеахметұлымен, яғни әкеммен Алматыға, жазушылардың бір жиналысына бардым. Ол кезде әлі бала едім. Бір кезде екі кісі екі қолынан демеп бір кісіні алып келіп, орындығына отырғызып жатыр. Алып денелі, ірі кісі екен. Бала болсам да, Бауыржан атам екенін бірден білдім.

• 
  Ол кезде «Үштік» атты Одақ болатын. Кімде кім белсенділік таныта бастаса болды, «Үштік» Одақ соларды апарып қамайтын. «Үштік» Одақ ойына келгенін істей алатын. Билік соларды болды емес пе?.. Көшеде келе жатқан кез-келген кісіге «Сен куәгерсің, мында қолыңды қой» деп қол қойдырып, сол қолдың күшімен «жемтіктерін» «Сен, Совет үкіметіне қарсы шықтың» деп апарып қамап, азаптап, соңында атқан. Ал, Мағжанның айыбы – өлеңі. Оларға өлеңдері үшін де айып тақты. Мағжан басқа «Алашордалықтарға» қарағанда өте бір сондай маржан тісті ақын болатын. Мағжанды қинағанда да тісін жұлып қинайтын. Сондықтан да болар, тамақ іше алмай, аштықтан қайтты.
  

• 
  ...танымайсың ғой. Бір өтірікші болған. Торғайлық. Өтірікш болғанда да суайт еді. Әрі араққа жақындау еді. Аты Айса. НКВД-ның адамдары Айсаны ұстап әкеліп, «жемпіктеріне» куәгер ретінде қолын қойдырып алып жібере салатын. Солай қаншама адамдыұрып-соқты, қаншамасын жазықсыз қамады, қаншамасын атып та тастады. (Төмен қарай қарап, мұңайған қалпында «Жер хабар бермесін» деп, бір күрсініп алды)
  

Сонымен қай жерге келіп едім. Иа, есіме түсті әлгі көрсеткіші минут сайын өзгеріп жатқан кестеге келген екенмін ғой.

Мағжан Жұмабаев 1938 жылы қаза тапты. Біз әдебиетті, әдебиетті болғанда да қазақ әдебиетін осылай оқып келеміз. Себебі ұстаздарымыз бізге осылай үйретті. Ұстаздарымызға да осылай үйреткен болар, сірә. Ал біз ше? Өзіміз «өтірік» оқығанымызбен қоймай, ертең киінгі ұрпаққа «өтірік» әдебиетті оқытамыз. Менің мамандығым мұғалім. Мектеп табалдырығын енді ғана аттаған бүлдіршіндеріміз біздерден әріп үйреніп, ана тілдерімен танысады. Ана тілі басталған сәттен-ақ кейінгі әдебиет өкілдері осы Мағжандармен танысады. Сонда оларға да «өтірік» айтамыз ба? «Өтіріктік құйрығы бір-ақ тұтам» деген де сөз бар. Мен бір ғана қазақ зиялысының өмірін қозғап, қазбаладым. Тек бір ғана Алаш зиялысының өмірінде қаншама былық, қаншама өтірік. Ал басқа да қазақ зиялыларын не істейміз? Әлде тарихшы-ғалым Талас Омарбеков сияқты «Бәрі-бір ештеңені дәлелдей алмаймыз», деп жабулы қазанды жабулы күйінде қалдырамыз ба? Сіз не дейсіз?

Нұрбол ҚАБИ.