«Машина жасау технологиясының негіздері» пәнінен 5В071200 – «Машина жасау» мамандығының студенттеріне орындау үшін арналған зертханалық практикум

1 баған. Технологиялық үрдісті пайдалана отырып, дайындамадан бастап ақырғы операцияға дейін 1 бағанды толтырамыз.

2 баған. Анықтаманы пайдалана отырып, жалпы әдіптің мәнін анықтаймыз: 2Z_жалпы=3,3 мм (2 қосымша) (с. 248 [2])

а) қаралық жону үшін:

2Z_{min 2} = 2 мм (жалпы әдіптен шамамен 70%)

б) тазалық жону үшін:

2Z_{min 3} = 1 мм

в) ажарлау үшін:

2Z_{min 4} = 0,3 мм

3 баған. Ақырғы әрекеттен бастап әдіпті қосу жолымен есептеу өлшемдерін анықтамыз.

а) ақырғы әрекет, яғни ажарлау үшін

d_есеп=d_min сызба бойынша = 40 – 0,016 = 39,984 мм

б) тазалық жону үшін

d_{есеп 3}= d_{есеп 4} + 2Z_{min 4}

d_{есеп 3}= 39,984 + 0,3 = 40,284 мм

в) қаралық жону үшін

d_{есеп 2}= d_{есеп 3} + 2Z_{min 3}

d_{есеп 2}= 40,284 +1 = 41,284 мм

г) дайындама үшін

d_{есеп 1}= d_{есеп 2} + 2Z_{min 2}

d_{есеп 1}= 41,284 + 2 = 43,284 мм

4 баған. Дәлдік квалитетіне сәйкес шақтамалар тағайындалады.

а) ажарлау үшін шақтама мәні 16 мкм тең (сызбалық өлшем)

Т₄=16 мкм

б) тазалық жону үшән

Т₃=170 мкм

в) қаралық жону үшін

Т₂=620 мкм

5 баған. Дайындаманың ең кіші шекті өлшемдері есептеу өлшемдерінің мәніне тең

d_{min i}=d_есеп

а) d_{min 4}=d_{есеп 4}=39,984 мм

б) d_{min 3}=d_{есеп 3}=40,248 мм

в) d_{min 2}=d_{есеп 2}=41,284 мм

г) d_{min 1}=d_{есеп 1}=43,284 мм

6 баған. Ең үлкен шекті өлшемдер ең кіші өлшемдерге шақтаманы қосу арқылы анықталады.

d_{max i}=d_{min i} + T_i

a) ажарлау үшін

d_{max 4}=d_{min 4} + T₄ = 39,984 + 0,016 = 40 мм

б) тазалық жону үшін

d_{max 3}=d_{min 3} + T_i =40,284+0,17=40,454 мм

в) қаралық жону үшін

d_{max 2}=d_{min 2} + T_i =41,284+0,62=41,904 мм

г) дайындама үшін

d_{max 1}=d_{min 1} + T_i =43,284+2,4=45,684 мм

7 баған. Ең үлкен әдіптің мәні алдыңғы және орындалатын әрекеттердің өлшемдері арасындағы ең үлкен шекті өлшемдердің айырмашылығы ретінде анықталады

2Z_{max і} = d_{max i-1} – d_{max I} =

а) ажарлау үшін

2Z_{max 4} = d_{max 3} – d_{max 4} =40,454-40=0,454 мм

б) тазалық жону үшін

2Z_{max 3} = d_{max 2} – d_{max 3} =41,904-40,454=1,45 мм

в) қаралық жону үшін

2Z_{max 2} = d_{max 1} – d_{max 2} =45,684-41,904=3,78 мм

8 баған. Ең кіші әдіптің мәні алдыңғы және орындалатын әрекеттердің ең кіші шекті өлшемдері арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

2Z_{min і} = d_{min i-1} – d_{min i} =

а) ажарлау үшін

2Z_{min 4} = d_{min 3} – d_{min 4} = 40.284-39.984=0.3 мм

б) тазалық жону үшін

2Z_{min 3} = d_{min 2} – d_{min 3} = 41,284-40,284=1 мм

в) қаралық жону үшін

2Z_{min 2} = d_{min 1} – d_{min 2} = 43,284-41,284=2 мм

Тексеру:

а) ажарлау үшін

2Z_{max 4} - 2Z_{min 4} = T₃ - T₄

0,454-0,3 мм =170-16 мкм

0,154 мм = 154 мкм

б) тазалық жону үшін

2Z_{max 3} - 2Z_{min 3} = T₂ – T₃

1,45-1 мм = 620-170 мкм

0,45 мм = 450 мкм

в) қаралық жону үшін

2Z_{max 2} - 2Z_{min 2} = T₁ - T₂

3,78-2 мм = 2400-620 мкм

1,78 мм = 1780 мкм
2 мысал. Диаметр 50Н9(^+0,062) тұрқы тесігі үшін аралық шекті өлшемдер мен өңдеу үшін әдіптерді есептеу

Дайындама – құйма І дәлдік классты

Масса – 3,5 кг

Материал – С415 МЕСТ 1412-701

Өңдеудің технологиялық бірізділігі екі операциядан тұрады: қаралық және тазалық қыру.

1 баған. Технологиялық үрдісті пайдаланы отырып, ақырғыдан бастап операциямен толтырамыз.

2 баған. Анықтаманы пайдалана отырып, жалпы әдіптің мәнін таңдаймыз.

2Z_min = 2,5 мм с. 204 [2]

а) қаралық жону үшін

2Z_{min 2} = 1,8 мм

(жалпы әдіптен шамамен 70%)

б) тазалық жону үшін

2Z_{min 3}= 0,7 мм

3 баған. Ақырғы әрекеттен бастап әдіптердің мәндерін айыра отырып, есептеу өлшемдерін анықтаймыз.

а) тазалық кеулейжону үшін, яғни ақырғы әрекет үшін диаметр сызба бойынша ең үлкен өлшемге тең

d_{есеп 1}= d_{есеп 2} - 2Z_{min 2}= 49,362 – 1,8 = 47,362 мм

d_{есеп 3}= d_max сызба бойынша = 50,062 мм

б) қаралық кеулейжону үшін

d_{есеп 2}= d_{есеп 3} - 2Z_{min 3}= 50,062 – 0,7 = 49,362 мм

в) дайындама үшін

4 баған. Әрбір әрекеттің әдіптерінің мәндері дәлдік квалитетіне сәйкес кестелер бойынша бойынша қабылданады.

а) тазалық кеулейжону үшін әдіптің мәні 62 мкм тең (сызбалық өлшем)

T₃ =62 мкм

б) қаралық кеулейжону үшін

T₂ = 160 мкм

в) дайындама үшін

T₁ = ± 0,2 = 400 мкм с. 204 [2]

5 баған. Ең үлкен шекті өлшемдер есептеу өлшемдердің мәндеріне тең.

d_{max i}=d_{есеп i}

d_{max 3}=d_{есеп 3} = 50,062 мм

d_{max 2}=d_{есеп 2} = 49,362 мм

d_{max 1}=d_{есеп 1} = 47,562 мм

6 баған. Ең кіші шекті өлшемдер ең үлкен шекті өдшемнен сәйкесті әдіпті айыру жолымен анықтайды

d_{min і}= d_{max і}= T_і =

а) тазалық кеулейжону үшін

d_{min 3}= d_{max 3}= T₃ =50,062-0,062=50 мм

б) қаралық кеулейжону үшін

d_{min 2}= d_{max 2}= T₂ =49,362-0,16=49,202 мм

в) дайындама үшін

d_{min 1}= d_{max 1}= T₁=47,562-0,4=47,162 мм

7 баған. Ең үлкен шекті әдіптің мәні орындалатын және ақырғы әрекеттердің ең кіші шекті өлшемдерінің арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

2Z_{max і} = d_{min і} – d_{min і-1}=

а) тазалық кеулейжону үшін

2Z_{max 3} = d_{min 3} – d_{min 2}=50-49,202=0.798 мм

б) қаралық кеулейжону үшін

2Z_{max 2} = d_{min 2} – d_{min 1}=49,202-47,182=2,04 мм

8 баған. Ең кіші шекті әдіптің мәні орындалатын және алдыңғы әрекеттердің ең үлкен шекті өлшемдері арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

2Z_{min і} = d_{max і} – d_{max і-1}=

а) тазалық кеулейжону үшін

2Z_{min 3} = d_{max 3} – d_{max 2}=50,062-49,362=0,7 мм

б) қаралық кеулейжону үшін

2Z_{min 2} = d_{max 2} – d_{max 1}=49,362-47,662=1,8 мм

Тексеру

а) тазалық кеулейжону үшін

0,198–0,7 мм= 160-62 мкм

0,098 мм = 98 мкм

б) қаралық кеулейжону үшін

2Z_{max 2}– 2Z_{min 2}= T₁ – T₂

2,04-1,8 мм = 400-160 мкм

0,24 мм = 240 мкм
3 мысал. l=14h12(_-0,18) беті үшін аралық өлшемдер мен өңдеуге әдіптерді есептеу

Дайындама – құйма 1 дәлдк классы

Масса 6,2 кг

Материал – болат 45Л

Технологиялық бірізділік бір ретті жонғылаудан тұрады

1 баған. Технологиялық үрдісті пайдалана отырып, 1 бағанды толтырамыз.

2 баған. Анықтаманы пайдалана отырып, жалпы әдіпті табамыз Z_жалпы=3мм с. 204 [2]

3 баған. Ақырғы әрекеттен бастап әдіпті қосу жолымен есептеу өлшемдерін анықтамйыз,

а) ақырғы әрекет үшін (жонғылау)

l_{есеп 2} = l_min сызба бойынша = 13.82 мм

б) дайындама үшін

l_{есеп 1} = l_{есеп 2} + Z_{min 2} = 13,82 + 3 = 16,82 мм

4 баған. Дәлдік квалитетіне сәйкес әдіптерді тағайындаймыз.

а) жонғылау үшін әдіптің мәні 180 мкм тең (сызбалық өлшем).

б) дайындама үшін δ=±0,3 мм

5 баған. Ең кіші шекті өлшемдер есептеу өлшемдерінің мәндеріне тең l_min= l_{есеп і}

а) l_min= l_{есеп і}=13,82 мм

б) l_min= l_{есеп і}=16,82 мм

6 баған. Ең үлкен шекті өлшемдер ең кіші өлшемдерге әдіпті қосу жолымен анықталады.

l_{mах і}= l_{min і} + T₁ =

а) жонғылау үшін

l_{mах 2}= l_{min 2} + T₂ =13,82+0,18=14мм

б) дайындама үшін

l_{mах 1}= l_{min 1} + T₁ = 16,82+0,6=17,42мм

7 баған. Ең үлкен әдіптің мәні алдыңғы және орындалатын әрекеттердің ең кіші шекті өлшемдерінің арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

Z_{mах і} = l_mахі-1– l_{mах і}=

а) жонғылау үшін

Z_{mах 2} = l_{mах 1}– l_{mах 2}=17,42-14=3,42 мм

8 баған. Ең кіші әдіптің мәні алдыңғы және орындалатын әрекеттердің арасындағы ең кіші шекті өлшемдері арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

Z_{min і} = l_{min і-1}– l_{min і}=

а) жонғылау үшін

Z_{min 2} = l_{min 1}– l_{min 2}= 16,82-13,82=3 мм

Тексеру

Z_{mах і} = Z_{min і} = T_і-1 – T_і

3,42 -3 мм= 600 – 180

1. 
   Стратегия индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003–2015 годы.
   
2. 
   Т. Мендебаев. Машина жасау технологиясының негіздері. – Алматы: Ана тілі, 2002. – 316 б.
   
3. 
   Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Машина жасау / жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒОФ. 2006. – 422 б.
   
4. 
   Базров Б. М. Основы технологии машиностроения: учебник для вузов. - М. : Машиностроение, 2005. – 736 с.
   
5. 
   Справочник инженера-технолога в машиностроении / А.П. Бабичев, И.М. Чукарина, Т. Н. Рысева. - Ростов н/Д: Феникс, 2006. - 542 с.
   
6. 
   Технология машиностроения: в 2 кн. : учеб. пособие для вузов/[Э. Л. Жуков, И. И. Козарь, С. Л. Мурашкин и др.]; под ред. С. Л. Мурашкина. - Изд. 2-е, доп. - М. : Высш. шк., кн. 1 : Основы технологии машиностроения. - 2005. - 278 с.
   
7. 
   Технология машиностроения : в 2 кн. : учеб. пособие для вузов/[Э. Л. Жуков, И. И. Козарь, С. Л. Мурашкин и др.]; под ред. С. Л. Мурашкина. - Изд. 2-е, доп. - М. : Высш. шк., кн. 2: Производство деталей машин. - 2005. - 295 с.
   
8. 
   И.Н. Колесов. Основы технологии машиностроения. − М. : Высшая школа, 2001. – 590 с.
   
9. 
   Проектирование технологических процессов в машиностроении. Учебное пособие. / И.П. Филонов, Г.Я. Беляев, Л.М. Кожуро, В.И. Аверченков и др. − Минск. : Технопринт. 2003. – 910 с.
   
10. 
    Суслов А. Г. Качество поверхностного слоя деталей машин. Т.1 – М. : Машиностроение, 2000. – 320 с.
    
11. 
    Суслов А.Г. Научные основы технологии машиностроения/А.Г.Суслов, А. М. Дальский. - М. : Машиностроение, 2002.
    
12. 
    Вороненко, В. П. Проектирование машиностроительного производства: учебник для студ. вузов/В. П. Вороненко, Ю. М. Соломенцев, А. Г. Схиртладзе. - М. : Дрофа, 2006. - 380 с.
    

13. 
    Технология машиностроения. В 2-х томах. Т. 1 Основы технологии машиностроения. Учебник для ВТУЗов. /В.М. Бурцев, А.С. Васильев, А.М. Дальский и др. − М. : Издательство МГТУ им. Н.Э. Баумана. 1999. – 564 с.
    
14. 
    Технология машиностроения. В 2-х томах. Т. 2 Производство машин. Учебник для ВТУЗов. /В.М. Бурцев, А.С. Васильев, О.М. Деев и др.; под ред. Г.Н. Мельникова. − М. : Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана. 1999. – 640 с.