«Математика сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының зерттеушілік дағдыларын қалыптастыру»
жүктеу/скачать 56,8 Kb.
|
Қайыржанова Арайлым Әлібекқызы Курыстық жұмыс
- Бұл бет үшін навигация:
- Зерттеу пәні
- Зерттеу нысаны
- Зерттеу әдістері
- I Бастауыш сынып оқушыларының оқу-зерттеу қызметі тұжырымдамасының теориялық аспектілері мен оны ұйымдастыру
| Зерттеудің мақсаты: математика сабақтарында оқушылардың оқу-зерттеу іс-әрекетін ұйымдастыру жұмыстарының жүйесін зерттеу.
Зерттеу міндеттері: - Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдау негізінде оқу-зерттеу іс-әрекетінің мазмұны мен құрылымын сипаттау, математика сабағында бастауыш сыныптардағы зерттеу іс-әрекетін ұйымдастыру формаларын анықтау; -Математика сабағында бастауыш сыныптағы оқушылардың оқу-зерттеу іс-әрекетін дамытуға ықпал ететін зерттеушілік сипаттағы тапсырмаларды қарастыру; -Математикалық дамыту сабақтарында барынша бастауыш сынып оқушыларының оқу-зерттеу іс-әрекетін ұйымдастыру әдістемесін зерттеу. Зерттеу пәні - бастауыш сыныптағы оқушылардың математика сабағындағы зерттеушілік әрекеті мен дағдысы Зерттеу мәселесі - математика сабағында бастауыш сыныптағы оқушылардың оқу-зерттеу әрекетін қалай ұйымдастыру керек. Зерттеу нысаны - кіші жастағы оқушылардың зерттеу іс-әрекетінің даму процесі. Зерттеу болжамы: Егер математика сабағында оқушылардың зерттеушілік дағдысы мәселелерін шашу үшін бастауыш сынып оқушыларын жүйелі түрде оқытса,ол оқушылардыңтанымдық белсенділіктерін арттырады. Зерттеу әдістері – талдау,жүйелеу, әдістемелік әдебиеттерді жалпылау. Зерттеу құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. I Бастауыш сынып оқушыларының оқу-зерттеу қызметі тұжырымдамасының теориялық аспектілері мен оны ұйымдастыру 1.1 Бастауыш сынып оқушыларының мектеп жасындағы оқу-зерттеу іс-әрекетінің түсінігі, оның ерекшеліктері Бастауыш жалпы білім берудің маңызды міндеті болып табылады.Жалпы білім беру дағдылары мен оны қалыптастыру, олардың игерілу деңгейі қосымша білім берудің табыстылығын айтарлықтай дәрежеде анықтайды.Тәрбиенің негізгі нәтижесі жетістік ретінде қарастырылады,оларды меңгеру барысында жаңа даму деңгейлерінің оқушылары әрекеттің әмбебап режимдері мен әрекет тәсілдері, болып табылады.Зерттеуді жүзеге асыру арқылы оқу үрдісіндегі көзқарас оны жаңаша ұйымдастыруды талап етеді және мұғалім мен оқушылардың бірлескен іс-әрекетін жоспарлаудың негізі болады. Көптеген педагогтар мен психологтардың зерттеулерінде атап өтілген ойлаудың өзіндік ерекшелігі, ынтымақтастық және шығармашылық мектеп оқушылары барынша толық көрінеді және табысты дамып келеді,әсіресе зерттеулері бар бағдарлау. Бұл факт бастауыш сынып оқушыларына қатысты.Өйткені бұл жаста оқу әрекеті жетекші және негізгі танымдық ерекшеліктерінің дамуын анықтайды.Зерттеуге деген қызығушылық сияқты тұлғалық қасиет,әсіресе мектепке жаңадан келе жатқан балаға тән. Бастауыш сыныптағы оқу мерзімін және жеке тұлғаның маңыздылығын қарастыру бастауыш мектеп жасындағы балалардың іс-әрекет тәсілдері, пайда болады.Әрбір зерттеу құрылымындағы ең маңызды, таптырмас дағдылары мен оқудың бастапқы кезеңінде материалды меңгеру үшін қолжетімді. Ғалымдардың зерттеулерін, озық педагогикалық тәжірибелерді жинақтау және өзіндік әзірлемелер, біз қалыптастыру жүйесін құрдық. Келесі бағыттар бойынша зерттеу дағдылары: - мәселені тану қабілеті. Сіз баладан оны талап ете алмайсыз, зерттеуді бастап, мәселені нақты тұжырымдады. Өзі мәселені тұжырымдау көбінесе мәселе туындаған кезде ғана пайда болады қазірдің өзінде шешілді. Мәселені нақты тұжырымдауды талап етудің қажеті жоқ, нақты белгіленген мақсат. Оның жалпы болжамы жеткілікті сипаттамалары; - сұрақ қоя білу. Зерттеу барысында сұрақ ойнайды шешуші рөл. Сұрақ баланың ойын қабылдауға бағыттайды жауап береді, сөйтіп, білімге деген қажеттілікті тудырады; - Гипотеза құру мүмкіндігі. Гипотеза – бұл болжам логикалық дәлелденген және тәжірибемен расталмаған; ұғымдарға анықтама бере білу. Ұғымды анықтаңыз - нені көрсетіңіз өзіне тиесілі белгілерді шығару дегенді білдіреді. Мақсат анықтамалар – ұғымдардың мазмұнын нақтылау. Ұғымдарды анықтау әдістері: 1) сипаттама объектінің сыртқы қасиеттерінің тізбесін қарастырады оны өзіне ұқсас заттардан ажырату үшін; 2) сипаттама тек кейбіреулерін тізімдеуді көздейді адамның, құбылыстың, объектінің ішкі, маңызды мүмкіндіктері және емес тек олардың сыртқы түрі; 3) салыстыру объектілердің ұқсастығын немесе айырмашылығын анықтауға мүмкіндік береді: жіктеу қабілеті. Классификация – тарату операциясы белгілі бір негіздер бойынша ұғымдар; -байқау қабілеті. Бақылау - бұл қабылдаудың бір түрі мақсаттылығымен сипатталады. Зерттеу үшін бұл мүмкін болды, бақылау болуы керек; - Эксперимент жүргізу дағдылары мен дағдылары. Эксперимент маңызды зерттеу әдісі. Кез келген эксперимент кез келген талап етеді тексеру және салыстыру мақсатындағы практикалық әрекеттер; - өз пайымдауларын айтып, қорытынды жасай білу. Үкім - тұратын заттар немесе құбылыстар туралы мәлімдеме бір нәрсені бекіту немесе теріске шығару; - қорытынды жасай білу; - мәтін құрастыра білу. Дағдының ерекше түрі – онымен жұмыс істей білу мәтін немесе кітап. Зерттеу дағдылары біртіндеп қалыптасады. Бастауыш мектеп бағдарламасының талаптарын негізге ала отырып,зерттеу дағдыларын дамытуға арналған 1-4 сынып оқушыларының үлгілерін құрастырылды. Оқушылардың зерттеу дағдылары мен дағдыларын меңгеруі бойынша 1-сынып: 1. Проблемаларды көру мүмкіндігі: - практикалық тапсырмада негізгі нәрсені белгілейді; - екпінді буынды ерекшелейді; - мультфильмдегі негізгі нәрсені, мәтінді анықтайды. 2. Сұрақ қоя білу: - жалпы тақырып бойынша бірқатар сұрақтарға жауап береді, сұраққа жауап береді «неге?»; - Көрнекі құралдарды қолдану. 3. Гипотезаны алға тарта білу: қарама-қайшылықтарды және көруді үйренеді шешу жолдары туралы ойларын білдіреді. 4. Ұғымдарға анықтама бере білу: - бір бағытта салыстыруды орындайды (айырмашылық немесе ұқсастық) - пішіні, көлемі, ерекшеліктері бойынша салыстырады. 5. Объектілерді жіктей білу: -сөздерді мазмұнына қарай топтарға бөледі; -сөздер тобының ішіндегі артық сөзді ерекшелейді; объектілерді ортақ белгі бойынша топтарға топтау 6. Бақылау дағдыларын дамыту: -таныс заттардың, құбылыстардың сыртқы белгілерін бөледі; - анықтамаларды түсінуді жеңілдету үшін визуализацияны қолданады; - айырмашылықтар мен ұқсастықтарды табу; - сызбалардағы қателерді табады. 7. Эксперимент жүргізу дағдылары мен дағдыларын дамыту: - әрекеттердің реттілігін белгілейді; - мәтінді қысқаша айтып беру; - қарапайым мәтінді талдауды орындайды. 8. Пікір айту және қорытынды жасау дағдыларын дамыту: пайымдауларын айтады, оның ақиқаттығына қорытынды жасайды. 9. Заттардың жалпыға жататындығы туралы қорытынды жасай білу жалпы ұғым. 10. Мәтін құрастыру дағдыларын дамыту: - мәтін құрастыруға үйрету; - тақырып ойлап табады, естігеннің суретін салады - мәтіннің негізгі компоненттерін құлақ арқылы бөліп көрсетеді. Оқушылардың зерттеушілік дағдылары мен дағдыларын меңгерту 2-сынып: 1. Проблемаларды көру мүмкіндігі: - элементарлық талдау жасайды, оны қарапайым логикамен толықтырады бағалау; - Ақпаратты талдау. 2. Сұрақ қоя білу: сұрақ қоя білу және оларға жауап беру: «Неге олай ойлайсың?», «Әңгіме ары қарай не туралы?». 3. Гипотеза қоя білу: мәселені көреді, қарапайымды білдіреді ықтимал шешімді ұсыну. 4. Ұғымдарға анықтама бере білу: берілгенін кеңейте алады жалпы ұғым. 5. Жіктеу қабілеті: - бүтінді бөліктерге бөледі, жеке құрамдас бөліктерді тұтас түрде көреді; - материалдың бір түріне екі затты, екі тірі затты салыстыра алады -ағза, пішіні, саны, өлшемі, түсі, нысанасы бойынша суреттер кездесу. 6. Бақылау дағдыларын дамыту: - объектілердің маңызды және маңызды емес белгілерін бөліп көрсетеді; қарапайым құбылыстар; - негізгі және қосалқыны ажырата алады. 7. Эксперимент жүргізу дағдылары мен дағдыларын дамыту: - қарапайым тәжірибелер; -мұғалімнің жетекшілігімен жұмыс жоспарын белгілейді; -үлгі бойынша нәтижені тексереді. 8. Пікір айту және қорытынды жасау дағдыларын дамыту: -Объектілердің маңызды және маңызды емес атрибуттарын ажырату; құбылыстарды және осы негізде ұқсастықтарды немесе айырмашылықтарды табады; - практикалық жүйелеуді жүзеге асырады. 9. Қорытынды жасай білу: - ертегі кейіпкерлерінің үзінділерін, сөздерін, істерін, мотивтерін, іс-әрекеттерін салыстырады; - талдау, салыстыру, негізгісін ерекшелеу қабілетіне негізделген жалпылауды тұжырымдайды; - бір типті таныс объектілерді ортақ жалпы ұғымға келтіру; Салыстыру қарапайым қорытындымен аяқталады. 10. Мәтін құрау қабілетін дамыту: - тақырыптармен шығады; - атын түсіндіреді; - қарапайым жоспарды құрастырады; Оқушылардың зерттеу дағдылары мен дағдыларын меңгеруі 3-сынып: 1. Мәселелерді көре білу: туралы қарапайым болжамды білдіреді мәселені шешу үшін қажетті әрекеттер тізбегі мүмкін шешімдер. 2. Сұрақ қоя білу: - мәтіндегі ой тақырыбын бөліп көрсетеді, сұраққа жауап береді: «Кім туралы (не туралы) Сіз айтып жатырсыз ба?», «Бұл туралы не айтылған?»; - мәтіндегі маңызды сөздерді табады; - мәтін мен сызба бойынша сұрақтар құрастырады; - жалпы тақырып бойынша сұрақтарға жауап береді. 3. Гипотезаны алға тарта білу: - объектінің жаңа функцияларын тану жаттығулары (жауап беру сұрақ: «Бұл элементті тағы қалай пайдалануға болады? әрекеттер тізбегі туралы қарапайым болжамды білдіреді,мәселені шешу үшін қажет. 4. Ұғымдарға анықтама бере білу: - арқылы ұғымдарды анықтау және түсіндіру тәжірибесін жинақтайды индикация арқылы затты, құбылысты практикалық, көрнекі түрде көрсету, сипаттама; -нақты негіздер бойынша салыстырады және қарама-қарсы қояды зат, құбылыс, туыстас тілдердегі сөз, сөйлем, геометриялық пішіндер, сандар, қарапайым тапсырмалар, мысалдар. 5. Жіктеу қабілеті: - қарапайымның маңызды және маңызды емес белгілерін ажырата алады заттар, құбылыстар, оқиғалар; - екі қарапайым практикалық, көрнекі, салыстыруға негізделген сөздік объектілер (заттар, фактілер, құбылыстар, оқиғалар) ішінара жалпылауды индуктивті түрде тұжырымдайды; - жоспар түрінде жалпылауды құрастырады; - заттар мен құбылыстарды қарапайым топтастыру мен жүйелеуді жүзеге асырады; - суреттерді, кестелерді және диаграммаларды талдау негізінде қарапайым мәліметтермен танысады. -жалпылау әдістері. 6. Бақылау дағдыларын дамыту: -жоспар бойынша қарапайым тұжырымдар жасайды; -үлгі бойынша тапсырмаларды шығарады. 7. Эксперимент жасау дағдыларын дамыту: оқу қарапайым эксперименттер жүргізу барысында қайшылықтарды түсіну, бақылаулар, қарапайым ауызша және көрнекі ақпаратты талдау. 8. Пікір айту және қорытынды жасау дағдыларын дамыту: -ақпаратты салыстырады, батырлардың іс-әрекетін талдайды, салыстырады ертегілер, әңгімелер; - салыстыру ретін және оның мақсаттылығын меңгереді; - пікірін қарапайым логикалық қорытындымен толықтыруды үйренеді. 9. Қорытынды жасай білу: - негізгі нәрсені ерекшелеп көрсетеді; -қарапайым ұйымдастырушылық және практикалық талдау жасайды және салыстырады әрекеттер және олардың нәтижелері, талдау нәтижелері бойынша қорытынды жасайды және салыстырулар. 10. Мәтін құрастыру дағдыларын дамыту: -мәтінге элементарлық семантикалық талдау жасайды; - оқылғанның негізгі элементтерін жаңғыртады; - ертегінің, телефильмнің, мультфильмнің тақырыбын өзі ойлап табады; -элементарлық семантикалық талдау жасайды, тапсырмаларды талдайды құрамдас элементтер, суреттік жоспар-бағдарламаны пайдаланады. Оқушылардың зерттеу дағдылары мен дағдыларын меңгеруі 4-сынып: 1. Проблемаларды көру мүмкіндігі: - әртүрлі ақпаратқа элементарлық талдау жасайды; - практикалық орындағанда бүтінді құрамдас бөліктерге бөледі әрекеттер; -мәтінге, әңгімеге элементарлық семантикалық талдау жасайды мұғалім, әңгімеде негізгі мағыналық бөліктерді жаңғыртады естіген, көрген; -жауабын жоспар бойынша талдайды. 2. Сұрақ қоя білу: -тақырыпты, оқылған мәтіннің сюжетін және оның бөліктерін бөліп көрсетеді, жауап береді -тақырыптарды қалай шығаруды, шағынға қарапайым жоспар құруды біледі 3. Гипотезаны алға тарта білу: - мәселенің шарттарын талдайды; белгілі мен белгісізді ажырату; - белгілі бір жағдайға қажетті ережені есте сақтай алады; - Тапсырманы орындап, оның орындалу дұрыстығын тексереді. 4. Ұғымдарға анықтама бере білу: - ақпаратты логикалық бөліктерге бөлу, анықтау және білу жалпы және арнайы ұғымдарды ажырату; -әртүрлі мақсаттағы ақпаратты салыстыра алады; - екі затты үшіншісімен салыстырады; -құбылыстар мен фактілерді салыстырады. 5. Жіктеу қабілеті: - сапалы деңгей шегінде салыстыра алады; -оның ретін сақтай отырып, толық салыстыруды жүргізеді: салыстыру объектісі мен мақсатын анықтау, негізгісін бөліп көрсету белгілер, айырмашылықтар мен ұқсастықтарды белгілеу; - Қорытынды тұжырымдайды. 6. Бақылау дағдыларын дамыту: - объектілерді бақылай алады, бір іздеуден ауыса алады; - қателерді тауып, түзетеді. 7. Эксперимент жүргізу дағдылары мен дағдыларын дамыту: - тексеру және салыстыру мақсатында практикалық әрекеттерді жүргізеді; - жинақталған практикалық тәжірибені пайдалана білу. 8. Пікір айту және қорытынды жасау дағдыларын дамыту: - берілген жалпы ұғымды аша алады; - тақырыпты, суретті көрсетеді; - қарапайым ауызша жоспар жасайды; -қарапайым кестелерді оқиды, қарапайым схемаларды қолданады. 9. Қорытынды жасай білу: - іс-әрекеттердің нәтижелерін талдайды және талдау нәтижелері бойынша қорытынды жасайды; - өз жұмысының сапасын бағалай алады, өзара тексеруді жүзеге асырады. 10. Кітаппен жұмыс істеу дағдыларын дамыту: - берілген тақырып бойынша әртүрлі типтегі мәтіндер құрастырады; - мәтіндерге талдау жасайды; - қажетті ақпаратты таба білу; - жоспар бойынша сабақтас әңгіме құрастырады. Оқу-зерттеу қызметі – қалыптасу жолы мүмкіндік беретін балалардың өмірі мен оқу іс-әрекетінің ерекше стилі оқытуды өздігінен оқуға айналдырады, механизмді іске қосады. Бастауыш мектептегі зерттеу жұмыстары оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал етеді,психикалық белсенділіктің көрсеткіштеріне тікелей әсер етеді.Көптеген психологтар мен педагогтар зерттеудің маңыздылығын атап өтеді,жеке тұлғаның дамуы мен өзін-өзі дамыту үшін тұрақты ынталандыру қажет.Бастауыш сыныптағы оқушылардың ақыл-ой қабілеттерін дамыту олардың табиғи қызығушылық процесінде жоқ болса іздестіру әрекеті, онда бұл жеке тұлғаның қабілетсіздігін тудыруы мүмкін.Оқушы зерттеушілік позициясын әртүрлі тәсілдермен көрсетеді: табиғатта бақылау және тәжірибе жүргізу кезінде, оның ішінде оқылған мәтінді түсіну, оның авторымен ойша диалог,бұйымды қолдан жасау, шешудің жаңа тәсілін ойлап табу тапсырмалар, жоба бойынша жаңа ақпаратты табу, арасындағы ұқсастықтар алыстағы құбылыстар, белгілер және т.б. күшті зерттеу позициясы баланың көзқарасына бірте-бірте әсер етеді Жаңа буын математика оқулығының басты ерекшеліктерінің бірі – оның әрбір сабаққа лайықталған материалы, негізінен алғанда, төрт текті жаттығулардың тобынан тұрады. Солардың бірі — балалардың шығарамашылық іс-әрекетке бейімдеу мақсатын көздейтін, «Атамұра» баспасы бойынша оқулықта жасыл түсті қоршауға, ал «Алматыкітап» баспасы бойынша әр сабақта қалыптан тыс және қызықты жаттығулар, шығармашылық деңгейге арналған логикалық есептер, тапсырмалар беріледі. Ол жаттығулар негізінен балалардың логикалық ойлау қабілетін, ақыл-ойын дамытуды көздейді. Ондай жаттығуларды орындау барысында оқушылар мазмұнға сәйкес объектілерді бақылайды, байқайды, салыстырады; сондай-ақ әр алуан ақыл-ой іс-әрекеттерін орындайды, практикалық жұмыстар жүргізеді, зерделілік білдіреді, ізденеді, болжам айтады және оны негіздеп беруге немесе дәлелдеуге талпынады, математикаға деген қызығушылығын, ынта-ықыласын тудырады. Бұл жаттығулардың бәрі арнайы жүйе қүрайды. Оларды орындай алмаған оқушыға білімінің көрсеткіші ретінде нашар баға қоймайды, ал оны орындаған оқушыны мадактаған жөн.Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандартына сәйкес, математикалық білімнің жаңа мазмұны біртекті емес және әр түрлі екі деңгейді қамтиды. Олар міндетті және мүмкін деңгейлер.Міндетті деңгейге бастауыш мектеп көлеміндегі берік игерілуі тиісті материалдар жатады.Ал, мүмкін деңгейге, мазмұны тұрғысынан алғанда, негізгі мәселемен үйлесетін, алайда оқушының математикалық ой-өрісін кеңейтуге бағытталатын, үйреншікті емес түрде ұсынылатын және де оны орындау шығармашылық іс-әрекетпен ұштасатын материалдар жатады. Мұның бәрі міндетті деңгейдің материалымен кеңейте және тереңдете түсуге қызмет етеді,математиканың жүйелі курстарының аса маңызды тарауларын ілгеріде оқытып – үйретудің негізін қалайды. Сондай-ақ балалардың дамуына әсерін тигізеді және негізгі материалды терең меңгеруге көмектеседі. Негізгі құзыреттілікті дамытуда «білім алу қабілеті» басымдыққа ие 1-4 сыныптарға арналған жалпы білім беру іскерліктері мен дағдыларының жүйесі маңызды.Бүгінгі таңда олардың дағдыларды қамтитыны маңызды оқушылар: оқу құрал-жабдықтарымен жұмыс істеу, бастауышты орындау зерттеу, әртүрлі жобалық іс-шараларға қатысу,модельдеу және нәтижелерді болжау, рефлексивті білдіру пайымдаулар, әртүрлі ақпарат көздерімен жұмыс және оны логикалық өңдеу элементтерімен және т.б.Ғылыми-зерттеу қызметін жүзеге асыру қамтиды,зерттеу дағдыларының, әдістері мен тәсілдерінің кешенін меңгеру мен ғылыми-зерттеу қызметі: проблемаларды көре білу; шеберлік гипотезаларды алға қою; бақылау қабілеті; эксперименттер жүргізу мүмкіндігі;ұғымдарды анықтай білу және т.б. Жаңа оқу технологиясында танымдық іс – əрекетті қалыптастыру басым. Əсіресе математика пəнінде оқушылар үнемі білімділік жаттығуларға ұқсас типтес есептер шығарумен айналысады. Мұндай жаттығулар орындау бір шешім іздеу оны өз күшін байқау мүмкіндігінен айырады. Танымдық іс – əрекетті қалыптастыратын жаттығулар оқушының шығармашылық шыңына жетуге көмектеседі. Ол үшін төмендегі міндеттерге көңіл бөлу қажет. Баланың танымдық іс – əрекетін дамытуды ерте бастан қолға алған жөн.Баланы жүйелі тұрақты ұйымдастырылған танымдық іс – əрекеттерін дамытатын тапсырмалармен ойлау мүмкіндігін ең жоғарғы деңгейге жетілдіру керек. Ол күнделікті сабақта біртіндеп жоғарылайтындай болған жөн. Осындай тынымсыз ой қызметі ғана баланың танымдық іс – əрекетін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Танымдық іс – əрекетті қалыптастырудағы ең негізгі шарт баланың өзіндік ойлауына еркіндігі болуы. Ол баланың тапсырманы орындауына қызығушылығын арттырады. Баланың өз ойымен қиындықты жеңе білуіне, жаңалық ашуына жағдай жасаған жөн. Бүгінгі күнде оқытудың жаңа технологиялары балалардың танымдық іс – əрекетін дамыту негізінде білім беруді көздейді. Бұл оқушылардың ойлауын, қиялын, белсенділік əрекетінің дамуына көп көңіл бөледі. Осы орайда танымдық іс – əрекетін дамыту жұмыс бағыты төмендегі моделге сəйкес жүзеге асырылады. Бұл оқушыны математика пəніне терең даярлауда оның жеке тұлға болып қалыптасуына ойлау əрекетін дамытып, белсенділігін жетілдіріп, пəнге деген икемділігін, қызығушылығын арттырады.Оқушылардың танымдық іс-əрекеттерін дамытуда ұстаздар алдына мынадай шарттар қойылады: Қызығушылығын дамыту шарттары: Интеллектуалдық өсуіне жағдай туғызу; Танымдық іс – əрекеттері бар сабақтар ұйымдастыру; Өзіндік таным мен зерттеу дағдыларының қалыптасуына ықпал ету; Оқушылардың бастамалары мен өзіндік жұмыс істеулеріне қолдау көрсету немесе мақтау, мадақтау; Логикалық ойлауды дамыту шарттары: Еркін ойлауға жол ашу; Жұмыс істеу барысында оқушының зейінін тұрақтандырып, логикалық ойға шоғырландыру; Қиял-əрекетіне еркіндік бере отырып қолдану; Логикалық ойлау əрекетіне бағыт- бағдар беру; Белсенділікті дамыту шарттары: Əр оқушының еркін дамуына жағдай жасау; Əр оқушының потенциалдық мүмкіндіктерін ашуға қолдау көрсету; Білім беру үрдісінің ерекше формалары мен білім берудің мазмұнын өзгертетін жұмыстарды іске асыру (топтық, жеке, жұппен). Танымдық іс-əрекет белсендігі проблемалық сұрақтың жауабын іздестіруге, өзіндік жұмыс ұйымдастыруда жүзеге асады. Оқушылардың өздігінен игерген білімі негізінде пікір алысады, жеке фактілер мен бақылаудан ой тұжырымдауға, талқылауға, өз бетімен шешім қабылдау жолдарын, əдіс- тəсілдерін қарастырады. Баланың математика сабақтарына деген табиғи ұмтылысы қоршаған әлем оқуға барлау тәсілінің негізінде жатыр.Оқушының өз бетінше, шығармашылыққа дайындығы мен қабілетін қалыптастыру әрекеттің жаңа тәсілдерін меңгеру – мақсатты зерттеушілік оқыту болады.Іске асыру жағдайындағы бастауыш сынып мұғалімінің мақсаты үшін жағдай жасау зерттеу тәсілі болып табылады,жасөспірімдердің зерттеушілік дағдыларын толыққанды қалыптастыру және дамытуда кіреді.Қойылған міндеттерді шешу арқылы мақсатқа жету қамтамасыз етіледі: -шығармашылық ойлау; студенттерді ғылыми зерттеу әдістерімен таныстыру, олардың,өз зерттеулерінде қолдану;өз қолыңызбен түрлу жұмыстарды жасауды үйреніңіз; -АКТ қолдануды үйрету, көпшілік тәжірибесін қалыптастыру;сөйлеу мәдениетін қалыптастыруға ықпал ету. Математиканың күнделікті адам өміріндегі мәні орасан зор. Санай білмей, сандарды қосуды, азайтуды, көбейтуді, бөлуді дұрыс орындай білмей тұрып адам қоғамының дамуы мүмкін деп ойлауға болмайды. Арифметикалық төрт амал, ауызша және жазбаша есептеу ережелері бастауыш сыныптардан бастап оқылады. Бұл ережелерді бір адам ойлап шығарған немесе тапқан емес. Арифметика күнделікті практика талаптарынан, адамдардың еңбектеніп әрекет жасауындағы өмірлік мұқтаждықтарынан туған. Арифметика өте баяу және ұзақ уақыт дамыды. Ұлaғaтты ұcтaздaр «Мaтемaтикa өмір тіршілігіне қaжет ғылым. Қоғaмдa тіл қaндaй қaжет болca, мaтемaтикa тілі де cондaй қaжет, ол тaбиғaттың тілі, оны cүйіп оқып үйреніңдер, cырын aшыңдaр, cыйлығын aлдындa күтіп тұр»,─ дегендей менде, өз зерттеуімді мaтемaтикaның бір бөлігіне aрнaдым. Бүгінгі таңда білімге қойылатын талап өте жоғары. Білімгерлердің білімге деген қызығушылығын арттыру, ой-өрісін кеңейтіп, білімдерін нығайтуда математиканың атқаратын рөлі өте зор. Адамның жеке басын қалыптастыру негізі бастауышта қаланатыны бәрімізге белгілі. «Бастауыш мектептің негізгі міндеттері – баланың жеке басының алғашқы қалыптасуын қамтамассыз ету; олардың қабілеттерін ашып, дамыту, оқуға деген ынтымақтастық тәжірибесінің берік дағдыларын меңгерту»,- делінген Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасында. Осы міндетті ойдағыдай орындау үшін, әрбір жас балаға, оқыту, тәрбиелеу, дамыту жұмыстарын ұштастыра жүргізіп, оқушыны жан-жақты қамтамасыз етуге дайын болуымыз керек,- дейді көптеген педагогтарымыз (С. Рахметова, Ж. Адамбаева). Оқушыларға математика білімінің қыр-сырын жетік таныту, қабілеттерін шыңдау, кез-келген ортада өзін еркін ұстауға, Қазақстан Республикасының азаматы деген атқа лайық болатындай етіп тәрбиелеу – біздің міндетіміз болмақ. Осы орайда оқушылардың білім деңгейін арттыру – маңызды іс. Бұл мәселе көптеген жылдар бойы қарастырылып келе жатыр. «Математика, оқыту әдісіне сан алуан жетілдірулері болатындығына қарамастан, шәкірттер үшін әрдайым қиын жұмыс болып қала береді» — деген атақты ғалым Писарев Д.И. Сондықтан, матеметиканың қиындығына, күрделілігіне қарамастан, болашақ ұрпақты осы пәнге қызықтыру, білім деңгейін көтеру біз үшін орасан зор жауапкершілікті қажет ететін оқыту әдісі болуы тиіс. Бұл бастауыш сыныпта оқытуда орындалады.Бүгінгі бөбек – ертеңгі азамат – қоғам иесі. Балғын бөбектерге ең алғаш жол көрсетуші, бағыт беруші – бастауыш мектеп мұғалімдері. Ақ жүрек балғын бөбектерге білім мен тәрбие есігін ашу бастауыш мектеп мұғалімдеріне абыройлы да жауапты жұмыс жүктейді.Ұстаздың әрбір қылығы оқушыға әсер қалдырып, оның ары қарай жетілуіне ықпал ететіні бәрімізге белгілі. Мұғалім – оқушы атаулыға үлгі болатын өмірінің сан алуан жолынан адаспай өтуде оған бағыт беріп, жөн сілтеуші, баланы адамгершілікке, еңбек сүйгіштікке, адалдыққа және басқа да сол сияқты ізгі қасиеттерге баулитын жан. Қазіргі заманымызда оқушының білім деңгейін көтеру мәселесі ең басты мәселелердің бірі болып отыр. Оқушының білім деңгейін көтерудегі басты тұлға – ұстаз екені бәрімізге белгілі. Oқушының білім деңгейін көтеру дегеніміз – оқушыны жан-жақты тәрбиелеп, ғылым негіздерінен берік білім беру, болашақ қоғамға пайдалы қызмет ететін азамат етіп шығару. Oқушының бойындағы білімін ары қарай тереңдетіп, жетілдіре түсу.Оқушының білім деңгейін көтерудегі мұғалімнің іс-әрекеті деген не?- деген сұраққа жауап іздеп көрейік.Ауызша есептеу әдістерін практикада қолдану, заман талабына сай заманауи технологияның дамуына үлкен үлес қосуда. XXI ғасыр ─ жаңа технология ғасыры. XXI ғасырда тез есептеу әдістері өз қолданысын табады.Бастауыш сынып математикасын оқыту үрдісінде есепті шығара білу шеберлігін қалыптастыру, жетілдіру және дамытудың шешуші бағыттарына тоқталайық. 1. Есеп шығаруға үйрету – математиканы оқытудағы ең қиын әрі күрделі мәселелердің бірі. Бұл балалардың шама-шарқына, психологиялық жас ерекшелігіне сәйкес салыстыру, жан-жақты талдау жасау, қарама-қарсы қою. Жалпылау, түрлендіру, зерттеу, әр алуан категорияларға біріктіру, қорытындылау, абстрактциялау сияқты түрліше меңгеруіне байланысты бірдей дәрежеде орындала бермейді. 2. Балалардың топтық, өзіндік ерекшеліктері қабілет деңгейлерінің әр түрлілігіне байланысты, олардың бәрінен де бір тарақтың жүзінен шыққандай есепті шығара білуге біркелкі үйренеді деуге болмайды. 3. Есеп шығаруға үйрету алғашқы сабақтардың өзінде-ақ басталып, сынып ілгерілген сайын бірте-бірте сәйкес шеберлік те қалыптаса бастайды. Ауызша есептеуге үйрету бастауыш сыныптан басталатыны бәрімізге мәлім. Ол уақыт үнемдеу тұрғысынан тиімді. Бір ғана мысалдың нәтижесін бірнеше тәсілмен есептегенде берілетін түсіндірмелер, аралық нәтижелердің қалай шығатыны, ақтық нәтижеде не болатыны ауызша айтылады да, оларды жазуға уақыт жұмсалмайды. Оған қоса қай тәсілді қолдану оқушының өз еркінде болғанымен, олардың барынша тиімдісін іріктеп алуды үйретуге де мүмкіндік мол. Математика сабағында ауызша есептеу дағдыларын қалыптастыру жұмыстарын жүргізудің маңызы зор. Сабақта оқушылардың ойлау қабілетін дамыту үшін есеп шығарғанда орындайтын амалдарды ойша шешіп алуды дағдыландырған жөн. Бастауыш сыныпта математиканы оқыту тек математикалық білімді берумен шектелмейді. Бұл пән оқушылардың логикалық ойлауын дамытуда маңызы өте зор. Оқушылардың ойлау процесінің нақтылығын, тереңдігін анықтау үшін олардың белсенді іс-әрекетімен бірге өз бетінше жұмысын ұйымдастыру керек. Ауызша есептеуге үйретуде оқушылардың білімі мен дағдысын тексеру кезінде арифметикалық диктант ретінде қолдануды ескеру қажет. Диктанттан кейін тексеруді ауызша жүргізген қолайлы. Бастауыш сыныптарда математиканы оқыту мектепке сабақ және сабақтан тыс жүргізілетін сабақтар формасында жүзеге асырылады. Сабақтарда балалардың математикаға деген ынтасын арттыруға,олардың өз бетінше жұмыс істей білу дағдысын тәрбиелеуге ерекше назар аударылады. Пәнге деген ынтасы мен өз бетінше ойлай білу өзара тығыз байланысты. Сабақ балалар үшін қызықты өткенде, олардың оқу жұмысында да белсенділігі артып, өз бетінше жұмыс жасап, белсенділігін арттырғандығынан олардың пәнге деген ынтасы өседі. Оқушыларды өз бетімен ойлауға тәрбиелеп, математикаға деген ынтасын арттыру үшін оқыту әдістерін дұрыс таңдап алудың маңызы зор. Оқудың белсенді әдістерінің бірі – оқушыларға өз бетімен жұмыс істете білу. Барлық сабақтың елеулі бөлігінде өз бетімен жұмыс істегенде оқушы жұмыстың мақсатын айқын түсіне білуі, оны орындауы, тексеруі және қателіктерді түзетуі сияқты өз бетімен істелетін жұмыстың жалпы әдістерін бірте-бірте игеріп алуы тиіс. Оқушылардың сабақта өздігінен орындайтын жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін математика кабинеттерінде дидактикалық материалды, үлестірмелі материалдар, баспа негіздегі дәптерлер, тағы басқа оқу құралдары жинастырылуы қажет. Дегенмен оқушыларға оқулықпен жұмыс істеуді үйретудің орны ерекше. Барлық ғылыми-техникалық білімнің көзі – кітапқа, оның ішінде оқулыққа оқушылардың сүйіспеншілігі мен құрметін арттыру, олармен өздігінен жұмыс істеуді үйрету мұғалімнің басты міндетінің бірі. Әр сынып оқулықтары қажетіне орай орындалуға тиісті жаттығулармен, есептермен, практикалық тапсырмалармен, суреттермен қамтамассыз етілген. Өздігінен жұмыс істеуді оқушылардың сабақ үстіндегі қызметіне енгізу сабақтың құрылымына да, элементтеріне де әсерін тигізеді.Өзіндік жұмыс үшін оқулықтан берілген жаттығулармен қатар көбінесе тақтаға жазылған, сондай-ақ қалталы полотноға белгіленген тапсырмалар ұсынылады. Өзіндік жұмыс үшін кейде тапсырма әрбір оқушыға жеке түрде беріледі. Бұл жағдайда тапсырмаларды әр оқушының шама-шарқын ескере отырып, сораптауға болады. Сонда жұмыстың өз бетімен орындалу дәрежесінің жоғары болуы қамтамасыз етіледі. Өзіндік жұмысты сыныпта жүргізу оқушыларға дағдыларын игертеді және олардың сабаққа деген ынтасын арттырады. Өзіндік жұмыстарды жүргізгенде тапсырмаларды карточкалар бойынша ұсынған тиімді. Мұнда оқушылардың жеке дара ерекшеліктері және үлгерім деңгейлерін барынша ескеру мүмкін болады. Оқушыларды жалықтырып жібермес үшін, өзіндік жұмыс түрлерінің өзгермелі болғаны жөн.Балалардың сабақта өз бетімен орындаған жұмысы сыныпта қандай формада болса да ескерілуі тиіс. Мұғалім тапсырманың орындалуын қарап шығуға уақыт бөлуі және өз бағасын айтып, жақсы жұмыстарды атап көрсетіп, қатесін табуға көмектесуі тиіс. Көрнекті қоғам қайраткерінің бірі Н.К. Крупская: «Балаларды өздігінен жұмыс істеуге үйретудің төтенше қажет нәрсе екендігін, техниканың ғылымның алға басып өркендеуі, жаңадан пайда болған проблемаларды ойланып шеше білудің қажеттігі адамның өздігінен үйреніп, білімін толықтырып отыруын талап ететіндігін, жасөспірім ұрпағымызды өздігінен жұмыс істеуге үйрете білуіміз керектігін» — көрсеткен болатын. Мектеп оқушыларының өз бетінше жұмыстарын ұйымдастырудың басты формасы – жұмыстарды орындау, ептілік, іскерлік, шеберлік дағдысын дамыту. Бұл үшін төмендегідей тиісті талаптарды орындауға тура келеді: 1. Өз бетінше істелетін кез-келген жұмыстың нақты мақсаты болу керек. Әрбір оқушы жұмыстың орындалу тәртібін жетік білу керек. 2. Өз бетінше жұмыс оқушылардың бойындағы танымдық қабілетін, творчестволық ойлау жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді. 3. Жұмыстың мазмұны оқушының қызығуын, талпынысын оята білуі тиіс. Яғни оның тілегі жұмыстың соңына дейін бәсендемейтіндей болуы керек. 4. Өз бетінше жұмысты оқушылар еңбек дағдылары мен әдістерін жетік игеріп түсетіндей етіп ұйымдастыру қажет. Қорыта келгенде, оқушылардың өз бетімен орындайтын жұмыстары: карьочкалар, өздік жұмыстар, есептер шығарту, кестелер толтыру арқылы жүзеге асады. Тоқсандық бақылау, өздік 5-10 минуттық бақылау жұмыстары жүргізіледі.Өз бетімен орындайтын жұмыстары біріншіден, олардың ақыл-ойын таным белсенділігін, екіншіден сабаққа ынталарын, қызығушылығын, үшіншіден ешкімнің көмегінсіз дербес жұмыс істеу қабілеттерін дамытады. Математика сабақтарында білім берудің барлық негізгі принциптері бір бірімен байланысты жүзеге асады. Мысалы: Саналық, көрнекілік, жүйелілік, беріктік, шамаға лайықтылық және тағы басқалар. Бастауыш сыныпта математикадан оқушылардың білім деңгейін көтеруде көрнекілік принциптерінің рөлі ерекше. Көрнекі түрде оқыту – оқушылардың тиісті бақылауларына сүйеніп оқыту, бірақ көрнекі оқыту дегенді тек көрнекі құралдарды пайдаланып отыру деп түсінбеу керек. Алдыңғы айтқандай көрнекілікпен оқыту арқылы білім сапасын артттырамыз, материалды жетік терең әрі тез, жеңіл түсінуіне ықпал жасаймыз. Көрнекі құралдар оларды қалай пайдалану керектігі туралы бірқатар педагогикалық-психологиялық зерттеулерге тоқталып өтуге болады. Көрнекілік принципін теориялық жағынан бірінші болып негіздеген Я.А. Коменский (1592-1670) болса, орыс педагогтары ең алдымен ұлы педагог К.Д. Ушинский (1824-1870) көрнекілік мәнін психологиялық жағынан қоса алып көрсетті. Көрнекілік әдісімен оқу – оқушыларды өз бетінше байқауға үйретуге негізделеді. К.Д. Ушинский көрнекілік әдіске психологиялық анализ жасай келе, көрнекілік тек көру сезіміне ғана байланысты деген бір жақты пікірді сынады. Себебі қандай нәрсені болса да қабылдағанда сезім мүшелеріміз неғұрлым көбірек қатынасса зат және құбылыс жөніндегі қабылданбаған ұғым, түсінік есіңізге соғұрлым берік, тиянақты есте сақталады.Сондықтан сабақта көзбен көру, дыбыс органымен айту, қолмен жазу, тағы басқа сезім мүшелерінің белсенді қатысуы тиіс. Егер де педагог баланың есінде бірдеңені берік қалдыруды көздейтін болса, ал көз, құлақ, дауыс, бұлшық ет сияқты сезім органдарының, тіпті мүмкін болса, иіс және дәм сезімдерін де есте сақтап қалу актісіне көбірек қарастыруға тырысуы керек деген К.Д. Ушинский. Көрнекілікті қолдану оқушылардың білім сапасын арттырады, көрнекі құралды пайдалана отырып, мұғалімнің жетегімен, оқушылар өздігінен оңай қорытындылар жасай алады.Оқылатын материалды көрнекі құралдармен иллюстрациялау арифметикалық оқытудың бірінші күнінен бастап барлық оқу жылдарында қолданылып отырады. Баланың санды үйренудегі бірінші адымы сурет қараудан басталады. Баланың көз алдынан құстың, қоянның, мысықтың, тағы сол сияқты суреттері өтеді. Бұл суреттер белгілі жолмен құралып, бірінші ондық сандарының әрқайсысын кескіндейді. Көрнекі құралдар арқылы балалар амалдың идеясын да түсінетін болады, мысалы, тәрелкедегі сүтті жалап жатқан екі мысыққа үшінші бір мысық жүгіріп келе жатқанын көргенде, бала барлығы неше мысық деген сұрауға жауап беру үшін, 2+1 керек деген ой келеді. Көрнекі құралдарды әр-түрлі тәсілмен пайдаланудың маңыздылығы оны жеткілікті және қажетті пайдалануды көрсету керек. Берекесіз пайдаланған көрнекілік өзінің сапасын жоғалтады. Мұнда оқу процесінің білімділігі де кемиді. Оқушылардың сабаққа ынта-жігері, қызығушылықтары жоғалады. Сондықтан көрнекіліктерді тиімді тәсілмен қолдану керек. Көрнекілік қолдану тәсілдерін таңдау үшін көрнекі құралдарды оқушылардың оқу процесіндегі ролін білуіміз керек. Көрнекіліктің оқу процесіндегі роліне қарай екі үлкен топқа бөліпқараймыз. Заттың-бейнелік көрнекі құралдармен таңбалы көрнекілікке бөлуге болады. Бірінші топтың құралдары: суреттер, фотосуреттер, диафильмдер, кино үзінділері, табиғи объектілер және тағы басқалар. Осылар міне мұғалімге түсініктер мен ұғымдарды қалыптастыру кезінде сезімдік қабылдауына оқушыларға өзара жәрдем беріп отырады. Екінші жағдайдағы көрнекі құралдар: схемалық көлемді объектілердің күрделі байланыстарын, өзара тиімділігін және нақты бейнеде қабылдауға байланысты пайдалану керек. Көрнекі құралдарды қолданудың осындай тәсілдерін білу мұғалімнің оларды дұрыс таңдап алуына және оқытуды тиімді түрде жүргізуге, сондай-ақ сабақтың сапасын арттыруға, оқушылардың зейінін бір мақсатқа бағындыруға көмектеседі. Сабақта көрнекі құралдарды тек қана бір тәсілмен қолдану дұрыс емес. Олар бір-бірімен араласып , біте қайнасып жатады. Көрнекілік математика сабағында білім көзі ретінде қолданылған, ол елеулі мәселеде берілетін білімдерді нақтылау мақсатында көрнекі құралдар да түрлі тәсілдермен қолданылады. Қорыта айтқанда, ауызша есептеу математика сабағында өте тиімді. Сабақта оқушылардың ойлау қабілетін дамытады, есеп шығарғанда орындайтын амалдарды ойша шешіп алуға дағдыландыра отырып, шапшаң тез есептеуге сонымен қатар логикалық ойлаудың дамуына жол ашады.Жоғарыда айтылып өткендей оқыту процесінде бір-бірімен тығыз байланысты оқулықтардың, көрнекі құралдардың және оқытудың техникалық құралдарының тұтас жиынтығы пайдаланылады. Олардың ішінде ең маңыздылардың бірі — әр сыныпқа арналып жеке-жеке басылатын «Дидактикалық материалдар». «Дидактикалық материалдар» ең алдымен курс бойынша орындалатын жаттығулар мен сабақтарда орындалатын әр түрлі жұмыстарды ұйымдастыруда мұғалімге елеулі көмек көрсетеді. Сонымен бірге, сабақ үстінде топтық немесе жеке-дара жұмыстар орындағанда, үлгерімі төмен немесе жақсы оқитын оқушылармен жеке жұмыс жүргізгенде, бақылау жұмысын ұйымдастырғанда; сондай-ақ оқушылардың әр алуан категорияларымен жұмыс істегенде «дидактикалық материалдар» кеңінен пайдаланылады.Оқушылар сабақта, ойын үстінде, ойлау, өлшеу, есептеу, табу, зерттеу жұмыстарымен шұғылданады.Оларды ұштап, жетілдіріп отыру мұғалімнің міндеті деп білеміз. Бастауыш сыныптарда математика пәнін оқытуда баланың ой-өрісін дамытып, бағдарламада өтілген негізгі материалдарды практикада қолдана білуіне, оқушылардың сабаққа деген ынта-ықыласын арттыруына, өткен материалды өз мәнінде толық игеруіне мүмкіндік жасайтын тәсілдердің ішінде дидактикалық ойынның мәні зор. Сабақта өтілген метериалға сәйкес дұрыс жүргізілген дидактикалық ойындар оқушылардың сабаққа қызығушылығын, белсенділігін арттырып, тақырыпты дұрыс меңгеруіне ықпал тигізеді. Математика – ұлы ғылым, адам ақылының ең бір асыл қабілеттерінің тамаша жемісі. Шәкірттерді білім нәрімен сусындататын, өмірдің асулары мен шыңдарына қажымай-талмай шығуына алғашқы жол нұсқаушысы – ұстазы. Оқушылардың ұлы ғылым саласынан сапалы білім алуы тікелей мұғалімге байланысты. Яғни, мұғалімнің сабақ барысында оқушыларға білім беру мақсатымен жүргізілетін жұмыс түрлеріне. Бұл жұмыс түрлері әр сабақта қолданылып отырса оқушының білім сапасының ойдағыдай деңгейде нәтиже беретініне үлкен үміт артуымызға болады. Бастауыш сыныпта математикадан оқушылардың білім деңгейін арттырудың жолдарын қарастырдық. Онда ауызша есептеуге үйрету тәсілдеріне; өз бетімен жұмыс істеу машықтарын қалыптастыруға; көрнекі құралдарды пайдалану жүйесіне; дидактикалық материалдарды орынды ретпен қолдануға тоқталып өттік. Осылардың барлығы оқушы санасына жеткізе білу мұғалімнің профессионалдық шеберлігімен, іскерлігімен тікелей байланысты, «ана — өмір тұтқасы» болса, «ұстаз – мектеп тұтқасы» десек артық айтпаймыз. Оқушыларға математика негіздерінен білім беру, басқа ғылым салаларымен ұштастыру ұстаздардың басты міндеті екенін әрдайым есте тұтқанымыз жөн. жүктеу/скачать 56,8 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|