Математика

 
45 
 
Тараулар  
Оқу 
мақсаттары 
Сабақта ұсынылатын іс-әрекет түрлері 
Мұғалімге 
арналған 
ескертпелер  (оқыту  әдістемесі 
бойынша) 
Оқу ресурстары 
және 
математика
лық үлгі 
 
екі 
амал 
түріндегі 
қысқаша 
жазу  түрінде 
үлгілеу ;  
2.5.1.7** 
-  
есептерді 
үлгілеу  және 
2 
амалмен 
шығару   
2.5.1.8** -  
құрама 
есептердің 
шешуін 
сандық 
өрнектер  
және 
жекелеген 
амалдар 
түрінде 
модельдеу 
және шығару 
30  жасыл  машинасы  болды.  Ерланда  барлығы  қанша 
машина болды? 
Ерланның  80  машинасы  болды,  20  машинаны  ол  досына 
сыйға берді. Онда қанша машина қалды? 
Сауытта  24  алма  болды,  ал  алмұрт  барлығы  20-ға  көп. 
Сауытта қанша алмұрт болды? 
Сауытта  24  алма  және  44  алмұрт  болды.  Сауытта 
барлығы қанша алма мен алмұрт болды? 
(Екінші есеп алғашқысының жалғасы болып табылады). 
ә)  Жетіспейтін  деректері  бар  есептерді  шешу.  Бұл 
есептерде  есептің  сұрағына  жауап  беруге  болмайды, 
себебі қалған есептердегідей бір дерек белгісіз. 
б) «Сұрақ есептерін» шешу. 
Екі  кәрзеңкеде  қанша  алма  болғандығын  білу  үшін,  нені 
білу керек? 
Бұтақта  қанша  торғай  қалғанын  білу  үшін,  нені  білу 
керек?  
г) Белгісіз деректері бар есептерді шешу. 
«Құрама есеп» түсінігін енгізу. 
(Ұ)  Екіншісі  біріншісінің  жалғасы  болатындай  етіп,  екі 
қарапайым есеп құрастырыңыз. 
Оқушыларға  екі  есептен  бірін  құрастыруды  ұсыныңыз 
(бір әңгіме). 
(Т)  Оқушылар  екіншісі  біріншісінің  жалғасы  болып 
табылатын  екі  қарапайым  есепті  шешеді  де,  құрама  есеп 
мәтінін  құрастырады.  Содан  кейін  осы  есептің  шешімін 
оны  құрастырған  есептердің  шешімімен  салыстырады. 
Жаңа  есептер  ертеректе  шешкен  есептерден  несімен 
ерекшеленетінін сұраңыз.  
 (Т)  Есептерді  жіктеру  бойынша  жұмыс:  осыған  ұқсас, 
бірақ құрамы басқа есепті құрастырыңыз; осы есептердің 
ішінен шешімі бойынша ұқсасын табыңыз. 
дағдысын автоматтандыруға алып 
келмеуі тиістігін есте ұстаған жөн. 
Бастысы – біртіндеп 
күрделендіруді ескере отырып, 
деректер мен әр түрлі тіршілік 
жағдайларынан алынған оқиғалар 
арасында саналы түрде белгілі бір 
байланыстар орнатуға үйрету. 
Оқушылар қарапайым есептердің 
барлық түрлерін шешуге 
үйренгеніне көз жеткізіп, содан 
кейін ғана құрама есептерді 
шешуге көшіңіз. Бұл есептерді 
тірек сөздермен немесе сызба 
көмегімен жазуға болады. Құрама 
есептерді шешу ептілігін 
қалыптастыруға жәрдемдесетін 
тәсілдер: 
а) екі қарапайым есептен бір 
құрама есеп құрастыру; 
ә) бір құрама есептен бірнеше 
құрама есептерді бөліп көрсету; 
б) есеп бір (екі) амалмен 
шығарылатындей етіп, шартқа 
сұрақ ойлап табу; 
в)  есеп бір (екі) амалмен 
шығарылатындей етіп, сұраққа 
шарт ойлап табу; 
г) сурет, схема, сызба, шешім 
бойынша есеп құрастыру; 
ғ) есептерді салыстырып шешу. 
Есепті шешу кезіндегі талқылау 
математикасы 
бойынша 
есептер
 
 
(Дереккөз) 
 

 
Узорова О. В. 
Нефедова Е. А. 
2518 1-сынып 
математикасы 
бойынша есептер.
 
 

 
«Астрель» баспасы, 
2009
  
yandex.kz/images›гра
фические модели 
составной задачи 
 

 
46 
 
Тараулар  
Оқу 
мақсаттары 
Сабақта ұсынылатын іс-әрекет түрлері 
Мұғалімге 
арналған 
ескертпелер  (оқыту  әдістемесі 
бойынша) 
Оқу ресурстары 
 (Т) Есептің мәтінімен жұмыс. Оқушыларға есеп ұсынып, 
амалдар саны артуы үшін сұрақты немесе есептің шартын 
өзгертуді сұраңыз: артық деректерді алып тастап шартын 
өзгерту;  барлық  деректер  есепті  шешу  үшін  қажетті 
болатындай етіп сұрақты өзгерту және т.б.  
Мысалы:  48-9  өрнегі  оның  шешімі  болатындай  етіп 
есептің мәтінін қалай өзгертуге болады?  
Есеп:Шаруа қожалығында 48 қой болды, ал жылқылар 9-
ға  артық.  Осы  шаруа  қожалығында  барлығы  қанша 
жануар бар?  
Есепті  талдап,  оқушылар  ұсынылған  есеп  екі  амалмен 
шешілетіні  жайлы  қорытынды  жасайды.  48-9  өрнегі 
есептің шешімі болуы үшін шартты және есептің сұрағын 
ол бір амалмен шешілетіндей етіп өзгерту қажет.  
(Т,  Ж)  Жұмысты  жұптарда  (топтарда)  ұйымдастырып, 
оқушыларға  есептің  мәтіндерін  салыстыруды  ұсыныңыз. 
Оларға  ортақ  не  нәрсе?  Олар  несімен  ерекшеленеді? 
Мысалы:  
Астана 
13 
университет  бар,  ал 
кітапхана 
14-ке 
артық. 
Астанада 
қанша 
кітапхана 
бар? 
Астана 
13 
университет  бар,  ал 
кітапхана 
14-ке 
артық. 
Астанада 
қанша 
кітапхана 
және 
университет 
бар? 
(Ж,  Д,  Ф)  Оқушыларға  берілген  өрнектерден  есептің 
шешімі болып табылатын өрнекті таңдауды ұсыныңыз.  
Есеп:  Сарыарқа  велотрегінен  79  велосипедші  жарысқа 
шықты.  Трассаның  бірінші  кезеңінде  4  веложарысшы 
жарыстан  шықты,  екіншісінде  –  6.  Мәреге  қанша 
спортшы келді?  
екі тәсілмен құрылады: есеп 
сұрағынан сандық деректерге 
қарай немесе сандық деректерден 
сұраққа қарай қозғазайту.  
Жиі бірінші тәсілді қолданған 
жөн, себебі сонымен бірге оқушы 
бір орындалған амалды емес, ал 
жалпы шешімді толық болжауы 
тиіс. 
Бұл жұмыс түрі «Менің туған 
өлкем» тақырыбының аясында 
орындалады.  
Түрленудің әдістемелік тәсілін 
пайдалану зерттелетін түсініктер 
мен амалдардың тәсілдері 
арасындағы себеп-салдардық 
байланыстарды ұғынуға 
жәрдемдеседі; сандық және әріптік 
материалдардың әр азайтуан түр 
өзгерістерін орындау машықтарын 
қалыптастыруға мүмкіндік береді. 
Оқушылардың амалтерін тиісінше 
есепті түрлендіру бағыттау үшін, 
«өзгерт», «ұсын», «ауыстыр» және 
т.б. нұсқауларын қолданыңыз.  
Салыстыру тәсілі пайымдаудан 
абстрактілі ойлауға өтуді іске 
асыруға мүмкіндік береді; ол 
білімдерді жалпылау мен жүйелеу, 
ертеректе зерттелген материалдың 
жаңа материалмен тереңірек 
байланыстарын орнату; ортақ