Математиканы

иен е н г із іл е д і ( « Ма т е м а т и к а 1», 54-б еттен б астап ): есеп 
■ічфминімен, оны ң ңұрам ды бөліктерім ен (ш арты , сұрағы ), 
шешуі ж әне ж ауабы мен қосындыны ж әне ңалды қты табуға 
берілген есептерді қарастыра отырып таныстыру (54, 55-бет), 
мұнда есепке сәйкес амалды таңдап алу нақты затты қ көрнекі- 
л ік ті қолдану арқы лы ж үзеге асырылады; есепті ж әне оның 
шешуін талдауды жүзеге асыру, қосынды және қалды қты та- 
буға берілген есептер бойынша келтірілген сәйкес нұсқауларға 
(алгоритмдерге) орай (56, 57-бет), оқуш ы ларды ң іс-әрекетін 
үйымдастыру арқы лы қамтамасыз етіледі; объектілері әр түрлі 
болып келетін бір ғана түрге тиісті есептерді салыстыру (58-59-бет- 
тер) мұнда есепке сәйкес амалды саналы таңдап алу сызбалық 
көрнекілікті қолдану арқылы жүзеге асырылады; қосындыны 
және қалды қты табуға берілген есептерді салыстыру (60,61-бет- 
тер) мұнда есепке сәйкес амалды саналы таңдап алуды қамта- 
масы з ету абстракты к ө р н ек іл ік ті, яғн и «оқуш ы түсінігін» 
және «бұрыннан пайдаланылып жүрген түсіндірменің үлгісін 
келтіру» жүзеге асырылады; бірі - есеп, ал екінш ісі - есеп емес 
болатын екі тапсырманы салыстыру (62,63,66,67-беттер), мүнда 
м атем ати калы қ ж атты ғуларды ң ерекш е түрі ретіндегі есеп 
үғымыны ң мәнді белгілері алмастыра қарастырылады; есептің 
ж аңа ( бірнеше бірлік артық немесе кем санды табу) ж әне бұрын- 
нан белгілі түрлерімен салыстыру (6 ,6 9 ,7 0 ,71-беттер); кері есеп- 
тер, бірі - есеп, ал екінш і - есеп емес болатын екі тапсырманы 
салыстыру (74,75,76,7 7-беттер); есептің ж аңа түрі (айы рмалы қ 
салыстыру) және оларды әр түрлі: арты қ, кем, қымбат, арзан, 
үзын, қы сқа, үлкен, кіш і үғымдармен байланыстыра қарасты- 
ру (78,79 ,8 0 ,8 1 ,85,86,87,88-беттер); кері есептер ж ән еөзаракері 
есептер (айырмалық салыстыру, бірнеше бірлік артық және кем 
санды табу), мүнда есепте сәйкес амалды саналы таңдап алуды 
қамтам асы з ету әр түрлі көрнекілікті, соның іш інде «есепті 
қы сқаш а жазуды», «түжырымдалған ж алпы ережеге сілтеме 
жасауды» қолдану арқылы жүзеге асырылады (92,93,94,95-бет- 
тер); есеппен байланысты тапсырмалар бойынша есеп қүрасты- 
ру (84,91,97,99 және т.б. беттер), есеп бола алмайтын тапсырма 
мен есепті салыстыру ( 101,102,103,104-беттер), берілген есеп- 
ке кері есеп қүру (105 б.т.б), сұрақтары бірдей (әр түрлі) және 
шешулері бірдей есептерді салыстыру (106,107,108,109,110-бет-
29

тер), тапсырманы есепке түрлендіру ж әне есептің сұрағын түр- 
лендіру (112,1 1 3 ,1 1 4 ,116-беттер); есептің ш артына (сүрағына) 
сәйкес сұрақты (шартты) таңдап алу (117,118,119,121-беттер); 
есептің ш артын және сұрағын өзгерту (123,124-бет), тапсырма- 
ны (тапсырмаларды) және есепті (есептерді) берілген амалмен 
байланыстыра құру (126,127,128,129-бет). Есептерді 1-сынып- 
та енгізу - рет тәртібінің ж әне есеп ш ы ғаруға қаты сты білік 
қалы птасты ру әдістемесінің жоғарыда келтірілген сипаттама- 
сының өзінен-ақ, әр сабақ сайын азды-көпті болсын есеппен бай- 
ланысты ж аңа мәселенің қарастырылатыны, алдыңғы сабақтар- 
да оқылып-үйретілетін материал келесі сабақтарда ж аң а сапа- 
да, басқаш а қалы п та ж аңғы ры п оты раты нды ғы байқалады . 
Осының бәрін жүзеге асыруға есеппен байланысты оқулы қты ң 
ж атты ғулары және солармен үйлесімін тапқан есеп шығаруды 
оқытудың ұсынылып отырған әдістемесі бағындырылған.
1 -4 сыныптардағы математика оқулы қтары ны ң әрқайсысы- 
ның аса маңызды ерекш еліктерінің бірі - қарастырылатын мәсе- 
лелердің ж әне оқуш ылардың игеруі тиіс білік пен дағдылары- 
ның іргетасы болып табылатын, математика ғылымының негізгі 
қагидалары н айш ы қтап көрсетумен ж әне түсініп сезінуімен 
сипатталатын теориялық білімнің ж етекш ілік рөлін қамтамсыз 
ету болып табылады. Ал теориялы қ білім ж айы нда сөз болған- 
да, тек қанатерминдермен және анықтамалармен шектеліп қал- 
майды, керісінш е, тәуелділіктерді, заңдарды ж әне т.б. игеруге 
де ерекш е мән береді, яғни оның ж ан-ж ақты лғы н да ескереді. 
Осының мысалы ретінде: оқулы қтағы тапсырмаларды матема- 
ти калы қ терминдердің пәрменді қолданы луы н, арифметика- 
лы қ ам алдарды ң заңдары мен қасиеттерінің (0 мен 1-дің қа- 
сиеті, қосу және көбейту амалдары ны ң заңдары) айқы н енгі- 
зілуін, ш амалар (ж ылдамдық, уақыт, қаш ы қты қ және т.б.) ара- 
сындағы тәуелділіктердің оқытылып үйретілетінін айтар едік. 
Әдетте әрбір сыныптың өзіне тиесілі белгілі бір теориялы қ бі- 
лімнің түрі бар және оны оқып-үйрену арнайы мақсат болып 
табылмайды, ол тәжірибеге қызмет етеді, осы себептен теория- 
лы қ білімнің практикада қолданыс табуына айры қш а мән бер- 
леді. Мысалы, «10 көлеміндегі сандар» (М атематика 1) тақы- 
рыбында: сан, цифр, қосу, азайту, теңдік, теңсіздік, арты қ, кем, 
тең, плюс, минус, өрнек, өрнектің мәні, қосынды, айы рма, қо-
30

сы нды ны ң м әні, айы рм аны ң м әні, ңосы лғы ш тар, азайғы ш , 
азайтңы ш сияңты терминдер енгізіледі, сондай-аң ңосу амалы- 
ның ауыстырымдылың заңы «ңосылғыштардың орнын ауыс- 
ты рғаннан қосындының мәні өзгермейді» түрінде тұж ы ры м- 
далып, бір таңбалы сандардың құрамы ж айы ндағы есте саңта- 
луы тиісті білім көлемін екі есе кемітуге мүмкіндік береді. Осы 
теориялың білім 1-сынып математикасының келесі тақы ры п- 
тарында белсенді қызмет етеді. Оны мынадай тапсырмалардан- 
аң байқауға болады: «Азайтңыш ы 2 болатын айырмаларды ж аз 
және олардың мәндерін тап», «Қосындылардың ж әне айырма- 
лардың мәндерін тап» 2 (3) тура емес теңсіздік (теңдік) және 3 
(2) тура теңсіздік (теңдік) ж аз, «А зайғыш ы 2 болатын айырма- 
лар ж аз және олардың мәндерін тап », «Қосындының мәні 9, ал 
бірінші ңосылғыш 3 екенін ескеріп айырма жаз» т.б. Теория- 
л ы қ білім белсенді ж ұм ы с ж асаум ен бірге, п р а к т и к а д а да 
кеңінен ңолданылады және де ңандай да бір сыныпта оңыла- 
тын теориялың негіз болып табылады.
Оқулыңтың көптеген тапсырмаларына нұсқаулар беріледі, 
мәселен: салыстыр (ұйңастығы неде? А йы рмаш ы лы ғы неде?), 
түрлендір, құрастыр, іріктеп ал, тексеріп көр, теріп ж аз, ж аз, 
оңы, ңорытынды ж аса, өзгерер, ойдан тап, қатесін тап және тек- 
сер, қалдырылғандарын орнына ңой, ж азуды ж алғасты р, негіз- 
деп бер, тексер, зертте, Неге? Н еліктен? және т.б. Тапсырма- 
лардағы осындай тірек сөздер оқыты лы п-үйретілетін матери- 
алды түсініп қана ңоймай, оның оқытылуы себебін сезінудің, 
бір ғана ғылым деңгейінде және әр алуан ғылым салаларында 
әр түрлі м әселелердің байланы сы н зерделеудің , сондай-ақ 
қателердің орын алуы ны ң себептерін және оларды түзетудің 
жолдарын анықтаудың қаж еттігіне назар аударуға бағдарлай- 
ды. Оқулыңтың осы әдістемелік аппараты мектептің бастауыш 
буынындағы аса елеулі факторлардың бірі оңу процесін тиімді 
ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады. Мысалы: “М атем ати ка2” 
оқулығы “Тура теңдік ш ығатындай етіп амал таңбалары н және 
ж аңш аларды орнына қой” (101-бет), “Ж азу дүрыс болатындай 
етіп ж аңш аларды қой” және “Есептеулер дүрыс орындалған ба, 
тексер, ал егер ңателері болса, оларды түзет” (101-бет) ж әне 
т.с.с.тапсы рмалар.
31

1-4 сыныптар оқулы қтары ны ң әрқайсысында әр түрлі дең- 
гейдегі тапсырмалар берілген, атап айтқанда: міндетті, міндетті 
емес, дәстүрлі әрі нүсқалы , қиы н, күрделі, ш ы ғарм аш ы лы қ, 
дәстүрлі емес, қы зы қты және т.б.
Осындай оқулы қ тап сы рм алары н оры ндау әр оқуш ы ны ң 
өзіне тән жеке-дара түлғалы қ ерекш еліктері мен бейімділігін 
ж етілдіреді ж әне соның нәтиж есінде барлы қ оқуш ы ларды ң 
ж алпы дамуында барынш а м үм кін нәтиж еге жетуге септігін 
тигізеді. Алайда, оқуш ыларға түрақты түрде бақылауды ұйым- 
дастыру әр оқуш ыға жеке-дара мөлшерленген көмектің көрсе- 
тілуін ж о қ қ а ш ы ғарм айды , керісінш е, оның бірде - итерме- 
леуші себеп немесе ж үм ы сқа ж үмы лды раты н, кейде - бағытта- 
ушы, ал енді бірде - оқытатын, яғни соған мәжбүр ететін көмек 
түрінде көрсетілуі мүмкін. Осылайша болғанда әр түрлі даму 
деңгейіндегі оқуш ы ларды ң өзіндік іс-әрекетін ұйы мдасты ра 
отырып, оқулы қты ң бір ғана тапеырмасы бойынша белсенді та- 
нымдық іс-әрекетке барлық оқуш ыларды қатыстырады ж әне 
де бүкіл оқуш ы ларды ң ж әне дара түлғаларды ң сәйкес іс-әре- 
кеттерін реттеп, мүмкіндігінш е және қаж етінш е өзгеріп оты- 
ру жүзеге асырылады. Әрине кезкелген әрекеттің түрі берілген 
тапсы рманы оқуш ы ны ң өздігінен орындауға талпыну сәтіне 
дейін ғана көрсетілуі тиіс те, оқушы ж үмы сты орындаған ме- 
зетте тоқтатылуы керек. Мүнда оқулы қтағы тапсырмалардың 
бәрінің де тұж ы рымдалып берілуі мен мазмүны барлық оқушы- 
ларға ортақ екенін ескерген жөн. Олардың бәрі ортақ болғаны- 
мен, тапсырманы әр оқуш ы ны ң қабылдау деңгейі бір-бірінен 
өзгешелеу болады. Осыдан да оқулық тапсырмасын нақты орын- 
даушыға көмек көрсетудің қаж еттілігі туындайды. А йталы қ, 
бүкіл бірінш і сынып оқуш ы лары на “А зайғыш ы 8 болатын ай- 
ырмаларды ата. Айырмаларды өсу ретімен ж аз және мөндерін 
тап. Қосу кестесіндегі өзің қолданған теңдікті ж аз” (“Матема- 
тика 1”, 92-бет) тапсырмасы үсынылды делік. Тапсырманы тал- 
дай отырып, оның төрт бөліктен тұратынын аны қтасақ, олар- 
дың әр қайсысына қатысты алғанда деңгейлері бойынша ажы- 
раты латы н көм ектің көрсетілуі м үм кін екендігін аж ы ратар 
едік. Сонда итермелеуші себеп ретіндегі, яғни ж ұм ы сқаж үм ы л- 
дыруға түрткі болатын көмектің мынадай ретпен сипатталуы 
мүмкін: “айырманы атау үш ін нені білу керек, есіне түсір”, “бір
32

ай ырма болсын ж азы п көр” - “ңосу кестесінің теңдіктерін есіңе 
түсір” . Осыған ұқсас, егер болып ж атса, бағыттаушы және оқы- 
татын сәйкес көмектің түрлерін аны қтап, соның нәтижесінде 
қарасты ры лы п отырған тапсырманы әр оқуш ы ны ң өздігінен 
о])ындауын қамтамасы з етуге болады. Оқулық ж аттығулары- 
иың білімчің дидактикалы қ бірлігін ірілендіру идеясын жүзе- 
ге асыруды ескере отырып сұрыпталғанын да ескеру жөн. Осы 
орайда оқулы қ ж атты ғулары жүйесінде: өзгеріске үш ы раған 
тапсырмалар, теңдіктер және теңсіздіктер; қосуға (көбейтуге) 
және азайтуға (бөлуге) берілген өзара байланысты мысалдардың 
төрттігі; өзара кері есептер, мысалдар құрастыру және шығару; 
озара кер і үғы м д ар , п ікір л ер ж әне үғы м дарды қ ар асты р у
ж иірек кездеседі. Осының үтымды мысалы ретінде қосу және 
азайту (көбейту және бөлу) амалдарының өзара кері амалдар 
ретінде қатар оқытылатынын айтар едік.
Мысалы “ 1000 көлеміндегі сандар“ («М атематика-2,154-бет- 
тен бастап») тақырыбында 3-сыныпта енгізілетін көбейту және 
болу амалдарына дайындық жүзеге асырылады. Мүнда әр са- 
бақта оқушылардың практикалық жұмысымен байланысты дер- 
бес ж ағдайда “Соншадан” қоса санау ж әне шегере санау орын- 
далатын тапсырмалар қарастырылады.“Суретте барлығы неше 
ойынш ық бар? Осы санды қосынды түрінде ж азы п көрсет” , “Екі 
балаға неше ойыншықтан тең етіп беруге болады? Екі ойыншық- 
тан неше балаға беруге болады?” “Осыны айырма түрінде жа- 
зып көрсет” түріндегі тапсырмалар көбейтудің мән-мағынасын 
бірдей қосылғыш тардың қосындысын табу амалы ретінде, ал 
болудің мән-мағынасын мазмүнына қарай, яғни тиісінш е және 
тең бөлумен байланысты амал ретінде ашып беруге арналған. 
М ы насияқты ж азулар24-2 = 4 , 4 - 2 - 2 = 0 (екі-екіден2 рет, 4-тің 
ішінде 2-ден 2 рет болады) осыны айғақтай түседі. Әрі қарай 
қосылғыштардың саны 2, 3....9 болғандағы бірдей қосылғыш- 
тардың қосындысын табу біртіндеп қарастырылады да, ілгеріде 
кобейту кестесінің қүрамы на енгізілетін барлы қ ж ағдай лар 
қам ты лады . Көбейту мен бөлудің кестелік ж ағдай лары м ен
оқушыларды тікелей таныстыру палетканы оқытудың көрнекі 
қүралы ретінде пайдалану арқылы 3 сыныпта қарастыры лады. 
IV! үнда екі ж олақтан және үш бағаннан (әр ж олақта үш шаршы- 
дпн, ал әр бағанда екі шаршыдан болатын) түратын тік төрт-
н 54
33

бұрыштың суреті көрсетілген. Тік төртбұрыштың ауданын әр 
түрлі әдіспен есептеп табу көзделеді, ягни “Бір ж олақта үш 
ш арш ы, ал осындай екі ж олақ бар, демек тік төртбұрыш алты 
ш арш ыдан қүрасты ры лған” , керісінш е “бір бағанда екі шар- 
шы, ал осындай үш баған бар, демек тік тұртбүрыш алты шар- 
шыдан құрасты ры лған”. Сондықтан 3 • 2 = 2 • 3. П алетканы пай- 
даланып бір таңбалы кез келген 2 санның көбейтіндісінің мәнін, 
яғни оқулы қ тапсырмасындағы кез келген өрнектің мәнін есеп- 
теп ш ығаруға болады ж әне де соған сүйеніп көбейту кестесін 
қүруға болады. Бұл көзқарас кестелі көбейту мен бөлуді оқытып 
үйретуге сақталады да, біртаңбалы санды, толық ондықтарды, 
толық ж үздіктерді көбейту бір таңбалы сандарды көбейтудегі 
ұқсасты ққа негізделе отырып қарастырылады, ал бөлу кері амал 
ретінде оқы ты лады . Сондай-ақ көбейту мен бөлудің кестелік 
ж ағдайлары бірден кеңейтілген сандар облысында, яғни 1000 
көлемінде оқытылады, бүл мынадай тапсырмалар арқылы жүзе- 
ге асырылады: 3 • 2, 30 • 2, 300 • 2, 2 • 3, 2 • 30, 2 • 300, 6 : 2, 60 : 2, 
600 : 2, 3 см • 2, 30 см • 2 ж әне 300 см • 2 т.с.с.
О қулықтағы ақыл-ой операциялары н орындауды көздейтін 
жаттығулары да аса маңызды. Оқулықтың осындай тапсырмала- 
ры ретінде: салыстыру, анализ, синтез, абстракциялау (дерек- 
сіздендіру), ж алпы лау, классиф икациялау (жіктемелеу), мәнді 
белгілерді тағайындау, ұғы мны ң мәнді белгілерінің өзгермелі 
нұсқалары н аны қтау, логикалы қ ойлау, тапқы рлы қ көрсету, 
зерделік таныту, ш ы ғармаш ы лы қ ойлау, шабыттанып ш арық- 
тау, қарама-қарсы қою, ажырату, байқау, бақылау, индуктивтік 
талқы лау, дедуктивтік талқы лау, дәлелдеу, негіздеу, түсіндіру, 
ізденіс, іздестіру, болжам, түсіндірме келтіру, ұғымды анық- 
тау, қорытынды түжырымдау, ой қорыту, тәуелділікті тағай- 
ындау, заңды лы қты аны қтау, қасиетті айш ы қтау, қасиетті ашу 
және т.б. көзделеді. Осының бір мысалы ретінде тік төртбүрыш- 
тың қасиетінің дайын күйінде бірден хабарланбай оның қабыр- 
ғаларының ұзынды қтарын өлшеу арқы лы оқуш ылардың прак- 
ти калы қ жұмыстарды орындау барысында өздерінің аш аты- 
нын, тағайындап, түжырымдап беретінін айтар едік (“Матема- 
тика 2” 72, 73-бет).
Оқулықтарда әрбір сабаққа лайы қталған материалдар жеке 
беттерде берілген немесе бір-біріне тәуелсіз түрде нөмірленген.

Ж а т т ы ғу л а р ж а ң а м атери алды оңы п үйренуге дай ы н ды ң , 
түсіндіру, өтілген материалды тиянаңтау, білімді ж етілдіру, 
қандай деңгейде игергендігін тексеру, қалы птан тыс таным- 
дың ж атты ғулар, ш ы гармаш ы лы ң ізденісті талап ететін тап- 
сырмаларды ңамтиды. Сабақтың кезеңдері оңулықта әр түрлі 
түспен көрсетілген. Оқулыңтың басты ерекш еліктерінің бірі -
оқу және тәрбие мәселелерін үш тастыру түрғысынан алғанда 
материалды мүмкіндігінш е тиімді іріктеудің ескерілуі.
Оңулықтағы ерекш елік - суреттер мазмүнының қорш аған 
ортаға мейлінш е сәйкестендірілуі (еңбектің ңарапайы м түр- 
лерімен таныстыру және оған оңуш ылардың ңатысуын наси- 
хаттау, үлттың өнер, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, мәдениетке бау- 
лу, туған елге ж әне жерге деген сүйіспенш ілігін туғызу, геогра- 
фиялың және экономикалық сипаттағы мағлұматтар мен дерек- 
терге мән беру ж әне т.б.); оқулы ңты ң әліппемен (сауат ашу) 
үйлесімді болуы, яғни оңушылардың оқу дағдысы мен оқу ңар- 
ңынының нақты деңгейіне орай мән көлемін біртіндеп арттыра 
түсу; оңулыңтың әр қос бетіндегі суреттерді мазмұнын ортаң 
таңы ры пқа бағындыру және солар бойынша әр түрлі тақырып- 
ңа тәрбиелік сипаттағы әңгімелер қүрастыруға м үм кіндік ту- 
ғызу; суреттердің мазмүнын ж ы л мезгілдеріне сәйкестендіру 
мен пәнаралық байланысты жүзеге асыруға бейімдеу. Оңулық- 
тың әр бетіндегі ж аң а материал қы зы л түспен белгіленген және 
оған байланысты ж аттығулар да қы зы л түспен нөмірленген, ал 
өткенді қ ай тал ау м ен байланы сты ж атты ғу л ар ң ар а түспен 
нөмірленген. Дамыта оңытуды іске асыруға тікелей бағыттай- 
тын ж аттығулар көгілдір түспен нөмірленген. Ш ығармаш ылық 
іс-әрекетке бейімдейтін ж атты ғулар тік төртбүрыш тәріздес 
жасыл түсті ңоршауға алынған. Ж асырын сан - ? , жасырын амал 
таңбасы -
т
, ал ж асы ры н қаты нас таңбасы - * белгілерімен 
берілген. Мұның бәрі оңулықтағы наңты ж атты ғуларды ң маң- 
саты мен міндетін, орны мен маңызын, оларды орындауға қаты- 
сты ңойы латы н талаптарды дәл аны ңтап, тиім ді пайдалану 
түрғысынан мүғалімдерге көмектесетіндігі айңын.
Ж асы л түсті ңоршауға алынған ж аттығулар негізінен, бала- 
лардың логикалы қ ойлау ңабілетін, ақыл-ойын дамытуды көз- 
дейді. Ондай жаттығуларды орындау барысында оңушылар маз- 
мұнға сәйкес объектілерді бақылайды, салыстырады; сондай-
35

ақ әр алуан ақыл-ои іс-әрекеттерін орындаиды, практикалы қ 
жұмыстар жүргізеді, зерделілік білдіреді, ізденеді, болжам ай- 
тады және оны негіздеп беруге немесе дәлелдеуге талпынады, 
математикаға деген қы зы ғуш ы лы ғы н, ы нта-ы қы ласы н туды- 
рады т.с.с. Б ұл ж атты ғуларды ң бәрі арнайы ж үйе құрайды . 
Оларды орындай алмаған оқуш ы ға білімнің көрсеткіш і ретінде 
нашар баға қойылмайды, ал оны орындаған оқуш ыны мадақта- 
ған жөн.
О қулықтың 49-бетіне дейін баланың оқуына арналған мәтін- 
дер берілмеген. Мұндағы әр сабақтың тақырыбын аны қтайты н 
ж әне ж екелеген іап сы р м ал ар д а а р а к ід ік кездесіп қ ал аты н
сөздерді мұғалім өзі оқып беруі тиіс.
Ал 49-беттен басталатын мәтіндерді оқуға балалар біртіндеп 
қатыстырылады. Ж атты ғуларды нөмірлеу бес саны және циф- 
рын оқып-үйренгеннен кейін оқулы қты ң 34-бетінен бастала- 
ды. Осы ерекш еліктерді болаш ақ мұғалімдердің түсініп сезінуі 
және оған қоса мектеп тәжірибесінде жүзеге асыруы кіш і жас- 
тағы оқуш ыларға математиканы ж аңа буын ОЭТ арқылы оқыту- 
да оң нәтижелерге жетуге м үм кіндік туғызады және алғы шар- 
ты болады демекпіз.
М атем атика дәптері
Оқулықпен етене бірлікте болатын және өте тығыз байланыс- 
ты құрал - математика дәптері. Осы құралды ң мақсаты - сабақ 
үстінде оқуш ы ларды ң п р а к ти к а л ы қ білігі мен дағды лары н 
қалыптасты ру және білім деңгейін анықтау. Оның міндеті - әр 
сабақта жүйелі түрде цифрларды қолдану арқылы мысалдардың, 
ж атты ғуларды ң, есептердің ш еш улерін ж азуға үйрету ж әне 
тексеру, сынақ ж үмыстарын орындаудың рет тәртібін игеруді 
қамтамасыз ету.
Дәптердегі материалдар оқулықпен сәйкестендіріле отырып, 
әр сабаққа бөлінген және №1 дәптердің жоғары оң ж ақ бүры- 
ш ында көрсетілген оқулы қты ң бетіне орай, ал №2 дәптердің 
жоғары оң ж ақ бүрышында көрсетілген кезекті сабақтың реттік 
нөміріне орай қолданылады. Көпш ілік ж ағдайларда дәптердің 
әр беті екі сабаққа лайы қталған, әр сабақтың үлесі көгілдір қа- 
лыңдау сызықпен бөлінген бөліктер болып табылады. Ал дәптер- 
д ің бір бетінде к е л т ір іл ге н м атер и ал д ар д ы ң ж ек е саб ақ та
36

орындалатын ж ағдайлары да кездеседі және бұл ңарастырылып 
отырған мәселенің ерекш елігіне байланысты.
Дәптерлерде әр алуан ж аттығулар берілген. Оларды орындау 
барысында оңуш ылар суреттерді бояйды, суреттер салады, сы- 
зыңтар жүргізеді, кесінділер сызады, кез келген геометриялық 
фигураларды сызады, цифрларды ж азады , матеметикалың жа- 
зуларды (есептің ңы сқаш а ж азы луы н, мысалдың ш ығарылу- 
ын, есептің ш еш уін, өрнектің мәнін табуды, теңдеудің шеші- 
мін) орындайды, кесінділерді толтырады және осындай бағыт- 
тардағы ж азбаш а жұмыстың қайсы сы н орындау керектігі әр 
дәптердің қолданылу мерзіміне орай ы ңғайласты рылған, өйт- 
кені №1 дәптер оңудың бірінші ж арты жылдығында, ал №2 дәп- 
тер екінш і ж арты жылдығында пайдаланылады.
№1 дәптердің 12-бетіне дейін цифрларды ж азуға арналған 
ж атты ғулар тобы ұсынылған, яғни ңалам және қары ндаш ты
қолға ұстау үлгісі көрсетілгеннен кейін әр бағыттағы ңозғалыс- 
пен байланысты суреттерді бояу, дәптер тор көздерінде ұсыны- 
лған үлгіге орай әр түрлі бағытта (көлденең, тік, көлбеу) өлшем- 
дері өзгермелі сызыңтар ж үргізу ж әне ңатынас таңбалары н, 
цифрларды ж азу, сызыңтар ж үргізу ж әне оларды іс-әрекеттің 
нәтижесіне орай тағайындалған заңдылың немесе қорытындыға 
сәйкестендіру ж әне т.с.с.
№1 дәптерде цифрларды ж азу, оның 12-бетінен басталады, 
яғни сандардың аталуы және ж азы луы қатар ңарастырылады. 
Балалар цифрларды дұрыс ж азуға біртіндеп төселіп кетеді. Осы 
мақсаттағы жаттығулар дәптерде ж еткілікті. Ц ифрлардың ңан- 
дай да бір тобын қайталай жазуға арналған (оңып үйренген цифр- 
ларды немесе жазылуындағы үңсастыңңа орай тоитастырылған 
цифрлардан) тапсырмалар берілген, оған қоса дәптерлерде топ- 
тарға бөлінген арнайы бос жолдар қалды ры лған, өйткені цифр- 
ларды жазуды ж үйелі түрде қайталап отыруға тура келеді. Осы 
бағытта таза және көркем жазу минутын үйымдастыру да артың 
болмайды.
Дәптерде тапсырмаларды орындаудың үлгісі беріледі. Бүл 
ж ағдайда оңушы оны басшылықңа алып, жүмысты әрі ңарай 
жалғастырады. Ал үлгі берілмеген жағдайда, мұғалімнің нұсңа- 
уын немесе түсіндірмесін басш ылыққа алады.
Ж алпы алғанда, математика дәптерлеріндегі көпш ілік тап- 
сырмалар әр оңушының жұмыс қарңынына орай іс-әрекет жа-
37

С І
сауын ұиымдастыруға мүмкіндік туғы заты ндаи етіп, іріктеліп 
алы нған. Сондыңтан оқуш ыларда орындалған ж ұм ы сты ң кө- 
лемі әр түрлі болуы мүмкін. Бүдан м атем атиканы оқытуға нұқ- 
сан келмейді, керісінш е, балаларды ы нталанды руға бағыттал- 
ған ұсы ны стар беру және соған орай біртіндеп п р акти калы қ 
ж үм ы сты ң көлемін арттыра түсуге м үм кіндік туады.
Дәптердегі арнайы қалдырылған бос жерлерде, ондағы көрсе-
тілген нөмірлерге сәйкес, оқулы қтағы ж атты ғуды орындау көз- 
делген. Өйткені, балалар біртіндеп оқулы қ ж әне дәптермен бір- 
дей жүмыс ж асауға бейімделе бастауы тиіс. Бүл балаларды ке- 
лесі сы ны пқа біршама дайындау бағытында арнайы ұйымдас- 
тырылып отырған жұмыс болып табылады. Алайда дәптер бетіне 
түсетін ж азба ж үмы сы ны ң көлемін мүғалім аны қтайды , оның 
өзгермелі болуы ы қтимал. Мәселен, жұмыс түрі алғаш рет дәп- 
тердің 30-бетінде кездеседі. Сонда оқулықтың 48-бетіндегі 2,3,5-жат- 
ты ғуларды ң ш еш уін ж азу үсы ны лады . Егер ж азба ж ұмы сы н 
орындауға бөлінген уақы т ж еткілікті болса, онда, 2,3,5-ж атты - 
ғулардың шешуін толық ж азуға болады. Ал егер уақы т тапш ы- 
лау болса, онда 2,3-ж аттығулардың әрқайсы сы ны ң екі бағанын, 
ал 5 - ж атты ғуды толық дәптерге ж азумен ш ектелу жөн. Ал 
егер уақы т тым ш амалы болса, онда 2,3-ж атты ғуларды ң әрқай- 
сысынан бір бағанын дәптерге ж азы п, қалған бағандары ны ң 
ауы зш а орындалуы және 5-жаттығудың толы қ дәптерге ж азы - 
луы мүмкін. Демек, мүмкіндік пен ж ағдайларға орай, бөлінген 
уаңыт аралығын лайы қтай отырып, сабақта ауы зш а және ж аз- 
баша орындалатын жаттығулардың үйлесімді арақатынасын әр- 
дайым аны қтау қаж ет. Осыдан дәптерде орындалатын жұмыс- 
ты ң көлемі мен түрі туындайды.
Дәптерлердегі бос жерлерге қандай да бір тақы ры пты ң мате- 
ри алы н оқы п -үй рен удің н ақты деңгейін ан ы қтау м ен , тіп ті 
кейбір мәселелер бойынша білім, білік ж әне дағдыларын ж етіл- 
дірумен байланысты өзіндік жүмыстарды ж азуды ң мүмкіндігі 
бар. Ал қорытынды түрінде орындалатын ж үмы старды ң мәтіні 
дәптерлерде «Баланың білім деңгейін анықтау» деген айдармен 
берілген. Оларда тақы ры птарды ң соңында немесе оқу тоқсан- 
дарыны ң ж әне оқу ж ы лы ны ң соңына қарай орындалатын тап- 
сы р м ал ар д ы ң ж и ы н ты ғы к е л т ір іл ге н . Ү сы ны лы п оты рған 
жүмыстарды сабақ үстінде әр оқуш ы өз дәптерінде орындайды.

жүктеу/скачать 62,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: