Мазмұны кіріспе азаматтық ҚҰҚЫҚТЫҚ объектілерінің ҰҒымы мен түрлері
Азаматтық құқықтық объектілерінің түрлері
жүктеу/скачать 59,39 Kb.
|
мадияр курсавой
| 1.2Азаматтық құқықтық объектілерінің түрлері
Азаматтық кұкық объектілеріне қатысты проблеманы талдау алдында, біздің ойымша, ең алдымен жалпы құқық объектілеріне, анардың ұғымы мен ерекше белгілеріне, сондай-ақ осы құқық объектілерінің күкық жүйесіндегі, соның ішінде құқықтық қарым-қатынастардағы орны туралы мәселеге көңіл бөлген дурыс сиякты. Алу. құқықтық қарым-қатынастың қандай белгілері болады суракка жауап ізлесек, олардың қатарына келесілерді жатқызуға болады: 1) құқықтық қарым-қатынас - пайда болуы мен асу механизмі әлеуметтік қарым-қатынастың орнатылуы мен жүзеге асуының жалпы заңдылықтарына бағынышты қоғамда қалыптаскан қарым-қатынастардың бір түрі: 2) құқықтық қарым-қатынастың тараптары ретінде құқық субъектісіне тән сипаттарды иелене алатын тұлғалар ғана табыла алады; 3) құқықтық қарым-қатынастың мазмұны ретінде нысаны әдетте құқықтық нормативпен реттелген осы қарым-қатынасқа қатысушы тараптардың өзара әрекеті көрініс табады; ал, мұның мақсаты болса тараптармен көзделіп отырган және заңға сәйкес келетін нәтижеге жету болып табылады; 4) қоғамдық қарым-қатынастардың тек осы түрінің шегінде субъективтік құқықтар мен бостандықтардың коргалуы мен құлықтық міндеттердің орындалуы жүзеге асырылады; 5) қазіргі құқықтық қарым-қатынастар куры тәртіп пен шеңберінде адамның алға қойған мүдделері мен жүзеге асырудың негізгі заңды болып табылады; 6) әлеуметтік қарым-қатынастардың басқа түрлеріне қарағанда карым-катынастардың өзара құқықтық қатынастың үлгісін қамтып ғана қарым-қатынастың мазмұнын, осы бұзылуға коргайтын әдістер мен шараларға көрсететін құқықтық байланысы бар. Ал. Сонымен, құқық объектісі құқықтық қарым-катынас ұғымына тілек қатысты және оның бөліктерінің бірі десек те болады. Бұл ойды дәлелдеу қарым-қатынас ұғымын құрайтын элементтерді атап карта. Әдебисттерде осындай элементтер ретінде құқықтық қарым-қатынастың 1) субъектісін; 2) объектісін; 3) құқығы мен міндеті нақты көрсетіледі. Сонымен, құқық объектісі кез-келген құқықтық карым-катынасты ажырамайтыи, құрамдас бөлігі болып табылады. Ал, енді құқықтың, құқықтық қарым-қатынастың объектісі дегеніміз екенін анықтауымыз керек. Бұл күрделі мәселе, Құқық ғылымында құқықтық қарым-қатынастың объектісіне байланысы әртүрлі көзкарастар бар. Бірінші көзқарас бойынша құқықтық қарым-қатынастың объектісі осы катынастарга қатысушы субъектілер мүлделерініи аясында жататын әрт материалдық және материалдық емес игіліктердің жиынтығы болып табылады. Белгілі ғалымдар ішінен профессор СC. Алексеев бул көзқарас- ұстанған. Оның айтуы бойынша кукыктык карым-катынастардын (кукык объектісі дегеніміз "субъективтік заңды құқықтар мен міндеттерлін багыт айналадағы құбылыстары (заттары)". Кейінгі еңбектерінде де астайды. Алексеев кукыктык қарым-қатынастардың объектісін анык Мысалы, ол былай дейді: құқықтық қарым-қатынастың объектісі "кукыктык карым-қатынастың пайда болуына себеп болган майдан материалдық игілік, айналадағы өмірдің заты". Материалдық және азаматтык мұндай көзқарасты, мысалы, профессор М. М. устан Кукыстык қарым-қатынастың объектісіне деген екінші тарагаи. Осы, скінші козкарас бойынша кукыктык карым- дегеніміз осы қатынастың эсер ететін нәрсесі. Мыс В И айтуы бойынша құқықтық карым-катынастың әсер жасайтын нәрсесін айқындау үшін, басында құқықтық норманың объектісін анықтап алу қажет. Бәрі білетіндей кукыктык нормалар қоғамдық реттейді.Олардың әсер жасайтын нәрсесі ерікті жүріс-тұрысы. Ал, құқықтық қарым-қатынасқа келетін болсақ, ол - құқықтық нормалармен карастырылган жалпы құқықтар мен міндеттерді жекелеген субъектілерге қатысты нақтылайды. Демек, құқықтық қарым-қатынастың объектісі ретінде оған қатысушылардың іс жүзіндегі жүріс-тұрысы болып табылады деуге болады. Субъективтік кұкық пен заңды міндеттің мазмұнына сәйкес құқықтық карым-қатынастарға қатысушылар өз жүріс-тұрысын түзейді. Құқықтық қарым-қатынастың объектісі ретінде мазмұны бойынша әртүрлі орын ала-алатын адамдардың жүріс-тұрысы қарастырылады. Мүліктік карым-катынастарда құқықтың объектісі ретінде белгілі бір өмірлік игіліктерді қанағаттандыруға багытталған адамдардың жүріс-тұрысы көрініс табылады, Мысалы, сатып алу - сату қарым-қатынастарының объектісі болып осы қарым-қатынасқа қатысушылардың заттарды сатып алу және сатуға байланысты жүріс-тұрысы табылады. Екі фирма арасындағы өнімді жеткізу туралы шарт жасасу негізінде пайда болган құқықтық қарым-қатынастың объектісі болып осындай өнімді жеткізу бойынша көрініс табатын бұл фирмалардың қызметі табылады. Бірақ-та құқықтық қарым-қатынастардың барлығы мүліктік сипатқа ие бола бермейді: субъективтік құқықтар мен міндеттер заттарга қатысты пайда бола бермейді. Мүліктік емес қарым-қатынастарда объекті болып осы қарым- қатынастарға катысушылардың іс жүзіндегі жүріс-тұрысы табылады. Мұндай жагдайларда кұкык нормаларымен көзделген белгілі бір әрекеттерді жасай отырып құқықтық қарым-қатынасқа қатысушылар өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандырады. Баска сөзбен айтқанда, Мүліктік емес қарым-қатынастарға қатысушылардың жүріс-тұрысына әсер ете отырып, құқықтар мен міндеттер құқықтық реттеу мақсатына жетеді. Мысалы, еңбек қарым-қатынастарының объектісі болып кәсіпорын не мекеме әкімшілігінің жұмысқа қызметкерлерді кабыллау, олардың сибегіне ақша төлеу бойынша әрекеттері табылады. Әкімшіліктің осы әрекеттері еңбек ету құқығын, жалақы алу құқығын канагаттандыруга бағытталған. Мысалы, Ресейдің азаматтық құқық ғылымының негізін қалаушы ғалымдардын бірі - профессор Д. И. Мейер өзінің «Русское гражданское право» деген еңбегінде кұқық объектісіне жан-жақты сипаттама берген. Оның айтуы бойынша құқық объектісі деп түрде құқық субъектісі ретінде жеке тұрғанын иелігіне жататын нәрсені түсіну керек. Осындай тұлғаның иелігіне жататын нәрселер болып тұлғалар, заттар және басқалардың әрекеттері табылады, сондықтан-да объектісі бойынша барлық құқықтар - тұлғаға деген қорықтар, затка деген құқықтар, не баскалардың әрекеттеріне деген ретінде көрініс табады. Бірақ тұлға деген құқықтар мүліктік сипатқа жатпайды, ол азаматтық кукык болса, Д. И. Мейердің айтуы бойынша, тек анастарга катысты, сондықтан-да тұлғаға деген құқықтарға кұкыкта орын табу мүмкін емес. Нәтижесінде, біз кұкық объектісінің құрылымына тоқталуымыз кажет, ягни азаматтык кукыктык Д. И. заттар мен басқалардың әрекеттерін ғана қабылдаймыз, Ал, құқықтық қарым-қатынасқа келетін болсақ, ол - құқықтық нормалармен қарастырылған жалпы құқықтар мен міндеттерді жекелеген субъектілерге қатысты нақтылайды. Демек, құқықтық қарым-қатынастаң объектісі ретінде оған қатысушылардың іс жүзіндегі жүріс-тұрысы болып табылады деуге болады. Субъективтік құқық пен заңды мазмұнына сәйкес құқықтық қарым-қатынастарға қатысушылар өз жүріс-түрысын түзейді. Құқықтық қарым-қатынастың объектісі ретінде мазмұны бойынша әртүрлі орын ала-алатын адамдардың жүріс-тұрысы қарастырылады. Мүліктік қарым-қатынастарда құқықтың объектісі ретінде белгілі бір өмірлік игіліктерді қанағаттандыруға бағытталған адамдардың жүріс-тұрысы көрініс болып табылады. Мысалы, сатып алу - сату қарым-қатынастарының объектісі болып осы қарым-қатынасқа қатысушылардың заттарды сатып алу және сатуға байланысты жүріс-тұрысы табылады. Екі фирма арасындағы өнімді жеткізу туралы шарт жасасу негізінде пайда болған құқықтық қарым-қатынастың объектісі болып осындай өнімді жеткізу бойынша көрініс табатын бұл қызметі болып табылады. Бірақ-та құқықтық қарым-қатынастардың барлығы мүліктік сипатқа ие бола бермейді: субъективтік құқықтар мен міндеттер заттарға қатысты пайда бола бермейді. Мүліктік емес қарым-қатынастарда объекті болып осы қарым- қатынастарға қатысушылардың іс жүзіндегі жүріс-тұрысы табылады. Мұндай жағдайларда құқық нормаларымен көзделген белгілі бір әрекеттерді жасай отырып құқықтық қарым-қатынасқа өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандырады. Басқа сөзбен айтқанда, Мүліктік емес қарым-қатынастарға қатысушылардың жүріс-тұрысына әсер ете отырып, құқықтар мен міндеттер құқықтық реттеу мақсатына жетеді. Мысалы, қарым-қатынастарының объектісі болып кәсіпорын не мекеме әкімшілігінің жұмысқа қызметкерлерді кабылдау, олардың еңбегіне ақша төлеу бойынша әрекеттері табылады. Әкімшіліктің осы еңбек ету құқығын, жалақы алу құқығын қанағаттандыруға бағытталған. Мысалы, Ресейдің азаматтық құқық ғылымының негізін қалаушы галымдардың бірі - профессор Д. И. Мейер өзінің «Русское гражданское право» деген еңбегінде объектісіне жан-жақты сипаттама берген. Оның айтуы бойынша құқық объектісі деп техникалық түрде құқық субъектісі ретінде жеке тұлғаның иелігіне жататын нәрсені түсіну керек. тұлғаның иелігінежататын нәрселер болып тұлғалар, заттар және басқалардың эрекеттері табылады, сондықтан-да объектісі бойынша барлық - деген құқықтар, не затқа деген құқықтар, не басқалардың әрекеттеріне деген ретінде көрініс табады. Бірақ тұлғаға деген құқықтар мүліктік сипатқа жатпайды, ал азаматтық құқық болса, Д.И. айтуы бойынша, тек мүліктік қарым-қатынастарға катысты, сондықтан-ла деген азаматтық құқықта орын табу мүмкін емес. Нәтижесінде, біз құқық екі буынды құрылымына токталуымыз қажет, яғни азаматтық объектілері ретінде заттар дейді Д. И. Мейер. Жеке құқық қарым-қатынастарының объектісі, әдетте, заттар болса, осы қарым-жұртшылық құқық қарым-қатынастарының объектісі қатынастарға түсушілердің әрекеттері. В.Н. Хропанюктің айтуы бойынша мұндай көзқарасты ұстансақ құқықтық қарым-қатынастың объектісі осы қарым-қатынас мазмұнының сыртына шығыпкетеді, яғни объекті субъективтік құқықтар мен міндеттерден тыс орналасады.Өзін ойын одан ары дамыта келе, бұл ғалым құқық объектісі ретінде заттарды қарастыруға қарсылық білдіреді. Оның ойы бойынша материалдық және материалдық емес игіліктер жеке тұлғалардың қарып-қатынасқа түсуінің мақсаты болып табылады. Мысалы, билет сатып алу негізінде театрдағы операны тыңдау құқықтық қарым-қатынастың объектісі деп айту қиын. Бұл жағдайда құқықтық қарым-қатынастың әрекеті билет алынғаннан кейін тоқтайды. Осы қарым-қатынас негізінде адамның белгілі бір рухани қанағаттандырылады осындай қажеттіктердің қажеттіліктері Ал,қанағаттандырылуы болса құқықтық қарым-қатынастан тыс болатыны сөзсіз, -дейді В.Н. Хропанюк. Құқықтану ғылымының мақсаты құқықтық қарым-қатынастарға қатысушылардың әрекеттерін талдау болып табылады, ал осы қатынастарға түсушілердің себебі болған заттар мен өзге де игіліктерді талдау емес. Заттарды зерттейтін ғылымдар философия, социология, экономикалық ғылым, практика, ал құқық теориясы болса қарым-қатынастар субъектілерінің мүдделері аясындағы заттардың құқықтық қасиеттерін айқындауы тиіс. Бұл көзқарас азаматтық құқық ғылымында кеңірек танылғанын айталық. Мысалы, профессор А.П. Сергеев профессор Ю.К. Толстойдың редакциясымен 1998 жылы Мәскеуде орыс тілінде шыққан «Гражданское право» окулығында әртүрлі материалдық және материалдық емес құндылықтарға бағытталған азаматтық-құқықтық қарым-қатынас жүріс-тұрысы ғана азаматтық-кұқықтық қарым-қатынастың объектісі бола алады, - делінген. жүктеу/скачать 59,39 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|