Мазмұны Кіріспе І тарау. Мазасыздану феноменінің теориялық қалануы

1.Экспериментальді топтағы бастауыш сынып балаларының мазасыздану деңгейінің көріністеріне психодиагностикалық зерттеу жүргізу;

2. алынған нәтижелерді құрылымдық эксперимент нәтижелерімен салыстыру;

3. Эксперименттік топтағы бастауыш сынып жастағы балалардың мазасыздануының төмендеуіне бағытталған коррекциялық-дамытушылық жұмыстың тиімділігін анықтау.

Бастауыш сынып жастағы балаларды қайталанбалы диагностикалау үшін «Филипстің мектептегі мазасыздану тесті» жүргізілді.

Экспериментальді топтағы бастауыш сынып жастағы мазасыз балалардың эксперименттерінің құрылымдық кезеңдеріндегі диагностика нәтижелері мынаны көрсетті. Мазасыз балалардың 14 % мектептегі жалпы мазасыздану және де әлеуметтік стрессті уайымдауда; 20 %сәттілікке жетудегі фрустрациялық қажеттілік стресске психофизиологиялық қарсы тұруының төмен болуы және де мұғаліммен қатынас жасауға қорқатынымен байланысты проблемалары. 7% балаларда өзін байқау қорқынышы, 27 % балаларда білімді тексерудегі жағдайға қорқыныш және де 34 % балаларда айналадағылардың күткендеріне сәйкес келмей қалу қорқынышы.

№4 кесте. Мазасыз балалардың бақылаушы экспериментте алынған нәтижелерін диагностикалау

№	Мазасыздану факторы	Зерттелінушілердің саны, пайызбен
1	Мектептегі жалпы мазасыздану	14%
2	Әлеуметтік стрессті уайымдау	7%
3	Сәттілікке жетудегі фрустрациялық қажеттілік	7%
4	Өзін байқауға қорқыныш	7%
5	Білімді тексерудегі жағдайға қорқыныш	20%
6	Айналадағылардың күткендеріне сәйкес келмей қалу қорқынышы	7%
7	Стресске психофизиологиялық қарсы тұруының төмен болуы	14%
8	Мұғаліммен қатынас жасауға қорқатынымен байланысты проблемалар	7%

Топтық коррекциялық – дамытушылық жұмыстан кейін 7% балалардың әлеуметтік стресті уайымдаулары, сәттілікке жетудегі фрустрациялық қажеттілік, айналадағылардың күткендеріне сәйкес келмей қалу қорқынышы, мұғаліммен қатынас жасауға қорқатынымен байланысты проблемалары және де өзін байқауға қорқынышы азайды.

14% мазасыз балалардың мектептегі жалпы мазасыздануы және стреске психофизиологиялық қарсы тұруының төмен болуы төмендеді. Сонымен қатар, 20% мазасыз балалардың білімді тексерудегі жағдайға қорқынышы төмендеді.

50% балалардың мазасыздану көрсеткіші төмен болып табылады, 50% балаларда мазасыздану көрсеткіші пәсеңдеді, бірақ жоғары күйінде қалды. Біздің көзқарасымыз бойынша, бұндай балаларға коррекциялық – дамытушылық жұмысты көбірек ұзаққа созып жүргізілуді қажет етеді.

№5 кесте. Құрылымдық және бақылаушы эксперименттің нәтижелерін салыстыру

	Құрылымдық эксперименттің нәтижелері								Бақылаушы эксперименттің нәтижелері
	Мазасыздану факторлары								Мазасыздану факторлары
	1	2	3	4	5	6	7	8	1	2	3	4	5	6	7	8
Зерттелушілердің саны, %	14	14	20	7	27	34	20	20	14	7	7	7	20	7	14	7

Алынған мәліметтер бойынша төмендегі диаграмма құрылды.

Диаграмма 1.
Бұдан шығатыны, коррекциялы – дамытушлық жұмыс, мазасызданудың төмендеуіен тиімді әсер етеді.

Осылайша, коррекциялық – дамытушылық жұмысқа дейінгі және кейінгі алынған ортақ мәндерінің арасында анық статистикалық айырым бар екені анықталды. Олар, шынында да, анық ерекшеленгендіктен мынадай қорытынды шығаруға болады: топта жүргізілген коррекциялық - дамытушылық жұмыс бастауыш сынып жасындағы балалардың мазасыздануларының төмендеуіне септігін тигізді. Бақылаушы эксперимент нәтижелерінің сапалы анализі, бастауыш сынып жасындағы балалардың мазасыздануларының төмендеуіне өзара іс - әрекеттік құрылымдық тәсілдерінің дамуына, оларға өзара іс - әрекетке белсенді кірісуге мүмкіндік беретін және бірікке іс - әрекетке жақсы нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған коррекциялық – дамытушылық шаралардың жүйесі арқылы мүмкін болды деген қорытынды негіз болды.

Бастауыш сынып жастағы балалардың мазасыздануының төмендеуіне бағытталған коррекциялық-дамытушылық бағдарламаны құру мақсатындағы – қалыптастырушы эксперимент, екі кезеңнен жүргізілді: бұл да осы кезеңдегі эксперименттік жұмыстың мақсатына кіретін арнайы модельденген ұжымдық жағдайында өтілген бастауыш сынып жасындағы балалармен топтық коррекциялық-дамытушылық және педагогикалық ұжыммен жұмыс.

Бақылаушы эксперимент, эксперименттік топтағы бастауыш сынып жасындағы балалардың мазасыздануларының төмендеу динамикасын тексеруге мүмкіндік берді. Бұл кезеңде құрылған коррекциялық-дамытушылық бағдарламаның тиімді екені дәлелденді, және де коммуникативтік дағдыларды, сонымен қатар өзара іс-әрекет құрылымдарының тәсілдерін дамытуға бағытталған коррекциялық – дамытушылық жұмыс бастауыш сынып жасындағы балалардың мазасыздануының төмендеуіне септігін тигізді. Сонымен балада анағұрлым жеңетін, айналадағы балалармен өзара іс-әрекетке белсенді түсуге мүмкіндік беретін құралдары көп болса, соғырлым оған конфликтілі ситуациядан шығу жолы оңай болады және жақсы нәтижелерге қол жеткізеді, соғұрлым оның құлығындағы мазасыздану бәсеңдей түседі.

Жүргізілген зерттеу келесідей жалпы қорытындылар шығаруға мүмкіндік береді:

Біріншіден, зерттеуге ұсынылған гипотеза бойынша, бастауыш сынып жастағы балалардың жоғары мазасызданудың себептерін анықтау – бағытталған коррекциялық-дамытушылық бағдарламаны жүргізуге септігін тигізеді. Ол бағдарлама бастуыш сынып жастағы мазасызданудың төмендеуіне алып келетіні, жалпы дәлелін тапты.

Екіншіден, коммуникативті дағдылардың дамуына, сонымен қатар өзара іс-әрекеттің құрылымдық тәсілдерін және олардың мазасыздандырулардың төмендеуіне бағытталған коррекциялық-дамытушылық бағдарлама өзін ақтады.

Үшіншіден, экспетрименттік зерттеуді орындау жалпы практикалық бағыттылықты көрсетеді. Бағдарламада өңделген коммуникативті дағдылардың даму принциптері, өзара іс-әрекеттің құрылымдық тәсілдері, сонымен қатар өзара іс-әрекетте өзін жақсы жақтан қалыптастыру бейімділігін дамыту, бастауыш сынып жастағы балалармен жұмыс тәжірибесінде бәріне бірдей қолданылуы мүмкін.

Бұл бағдарлама жалғыз ғана нұсқамен біте салмайды, ол ұлғайтылуы мүмкін, бірақ тәртіпті сақтап қалу маңызды: қатысушылардың таныстарына және өздерін ашық ұстауларына бағытталған жаттығулар алғашқы сабақтарда көрініс тауып, ал өзара іс-әрекет тәсілдерінің оңды өзгерістеріне бағытталған жаттығулар - циклдың соңына таман орын алулары керек.

Осылайша, алынған мәліметтер, бұл мәселе бойынша алдағы зерттеулердің негізі болмақ. Сонымен қатар, олар мазасызданудың жоғарлаының белгілі бір себептерінің табылғанына және де мақсатталған коррекциялық-дамытушылық жұмыстың қолданылуы бастауыш сынып жасындағы балалардың мазасыздануының төмендеуіне реалды әсер ететінін сендіреді.

Бастауыш сынып жастағы балалардың мазасыздануын жеңу және психопрофилактика бойынша жұмыстар функциональды емес, ол жалпы, әр жас кезеңінде мазасыздану себебі болуы мүмкін сипаттағы даму және орта факторларына бағытталған, жеке тұлғалық бағдарланған сипатта болуы керек. Жұмысты, әр баланың жекелік «әлсіз аймағына» және жасына бағыттап, мазасызданудың барлық құрылымдық компоненттер жасау керек. Бастауыш сынып жаста жұмыстың орталық орны – баланы қоршаған адамдармен қарым-қатынасқа орнату.

1. 
   Овчарова Р.В. Практическая психология образования. М., «Академия». 2003.
   
2. 
   Овчарова Р.В. Практическая психология образования. М., «Сфера». 2001.
   
3. 
   Нетреба С. Влияние коррекции тревожности на формирование адекватной самооценки младшем школьном возрасте с учетом этническо й принадлежности детей. //Ұлт тағылымы. 2004. №3, 122-126б.
   
4. 
   Жуманкулова Е. Тревожность как предпосылка девиантного поведения подростка. //Бастауыш мектеп. 2005. №2. 47-50б.
   
5. 
   Абрамова Г.С. “Введение в практическую психологию” – Екатеринбург: “Деловая книга”, Москва: Издательский центр “Академия”, 1995
   
6. 
   “Альманах психологических тестов” – Москва: “КСП”, 1995 – с. 333-336
   
7. 
   Алякринский Б.С. “Общение и его проблемы” – М.: Знание, 1982 – 64 с. (Новое в жизни, науке, технике. Сер. “Молодежная”, №7)
   
8. 
   Андреева Г.М. “Социальная психология” /Перев. с англ. – СПБ, 1997 – 688 с.
   
9. 
   Аникеева Н.П., Винникова Г.В., Смирнов С.А. “Режиссура педагогического взаимодействия”. – Новосибирск: НГПИ, 1991
   
10. 
    Аракелов Н.Е., Лысенко Е.Е. “Психофизиологический метод оценки тревожности” // Психологический журнал – 1997 - №2 – с. 34-38
    
11. 
    АракеловН., Шишкова Н. “Тревожность: методы ее диагностики и коррекции” // Вестник МУ, сер. Психология – 1998 - №1 – с. 18
    
12. 
    Бабич Н.И. “Особенности первого впечатления о другом человеке у младших школьников” // Вопрося психологии. – 1990 - №2.
    
13. 
    Бакеев В.А. “Экспериментальные исследования психологических механизмов внушаемости”.: Автореферат диссертации … канд. псих. наук. – М., 1970 – 17 с.
    
14. 
    Бернс Эрик “Игры, в которые играют люди. Психологии человеческих взаимоотношений; Люди, которые играют в игры. Психология человеческой судьбы”. / Пер. с англ. М., Прогресс. 1995.
    
15. 
    Бернс Эрик “Развития Я-концепции и воспитание”. / Пер. с англ., М., Прогресс, 1986.
    
16. 
    Битякова М.Р. “Организация психологической работы в школе” – М.: Совершенство, 1997 – 298 с.
    
17. 
    Блюм Г. “Психоаналитические теории личности”. Пер. с англ. и вступительная статья А.Б. Хавина – Э.: Изд-во “КСП” 1996 – 243 с.
    
18. 
    Бодалев А.А. О коммуникативном ядре личности // Сов. педагогика – 1990 - №5 – с. 77
    
19. 
    Бороздина Л.В., Залученова Е.А. Увеличение индекса тревожности при расхождении уровней самооценки и притязаний // Вопросы психологии – 1993 - №1 – с. 104-113.
    
20. 
    Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте (психологическое исследование) М., Просвещение, 1968 с. 231-235
    
21. 
    Бреслав Г.М. Эмоциональная особенность формирования личности в детстве: Норма и отношение. – М.: Педагогика, 1990 – 144 с.
    
22. 
    Введение в практическую социальную психологию. Учебное пособие для высших учеб. заведений / Под ред. Ю.М. Жукова, А.А. Петровской, О.В. Соловьевой – 2е – изд. М.: Смысл 1996 – 373 с.
    
23. 
    Волков Е.М. “Трудные дети или трудные родители?” М.: / Профиздат, 1992 – 96 с.
    
24. 
    Гарбузов В.И. Нервные дети: Советы врача. – Л.: Медицина, 1990 – 176 с.
    
25. 
    Гофруа Ж. Что такое психология? В 2-х т. – М., 1996.
    
26. 
    Горянина В.А. Психокоррекция стиля взаимодействия. Автореферат диссертации на соискание ученой степени Доктора психологических наук. Москва, 1996 – 86 с.
    
27. 
    Примак Л.П. Общение с собой. Начала психологии активности. – М.: Политиздат, 1991
    
28. 
    Дети с аффективным поведением – М., Просвещение, 1966 – с. 48-55.
    
29. 
    Добрович А.Б. Воспитателю о психологии и психогигиене общения. – М.: Просвещение, 1987.
    
30. 
    Доценко Е.Л. Психология манипуляции: феномены, механизмы и защита. – М.: Издательство МГУ, 1997. 228 с.
    
31. 
    Зимбардо Ф. Застенчивость (что это такое и как с ней справиться) – С. – П., 1995
    
32. 
    Изард К.Е. Эмоции человека – М., 1980
    
33. 
    Имедадзе И.В. Тревожность как фактор учения в дошкольном возрасте / Психологические полследования – Тбилиси, изд-во: Мецнисреба, 1960 – с. 54-57.
    
34. 
    Каган М.С. “Мир общения: Проблема межсубъективных отношений” – М.: Политиздат, 1988 – 319 с.
    
35. 
    Клюева Н.В., Касаткина Ю.В. Учим детей общению. Популярное пособие для родителей и педагогов. – Ярославль: Академия развития, 1997 – 240 с.
    
36. 
    Козлов Н.М. Как относиться к себе и людям, или Практическая психология на каждый день / 2-е изд. перераб. и доп. – М.: Новая школа, 1997 – 320 с.
    
37. 
    Козлова Е.В. Тревога – как одна из основных проблем, возникающих у ребенка в процессе социализации // Теоретические и прикладные проблемы психологии. Сборник статей. – Ставрополь, 1997 – с. 16-20
    
38. 
    Коломенский Я.Л. Психология взаимоотношений в малых группах. Минск, 1976
    
39. 
    Коломенский Я.Л. Психология личных взаимоотношений в детском коллективе. Минск, 1969
    
40. 
    Коломенский Я.Л. Психология общения. М.: Знание, 1974 – 96 с.
    
41. 
    Кочубей Б., Новикова Е. Лики и маски тревоги // Воспитание школьника – 1990 - №6 – с. 34-41
    
42. 
    Майерс Д. Социальная психология / Перев. с англ. – СПб, 1997 – 688 с.
    
43. 
    Макшанцева Л.В. Тревожность и возможности ее снижения у детей // Психологическая наука и образование – 1988 №2 – с. 15
    
44. 
    Матвеева Л.В. Коммуникативный акт в условиях опосредствования общения // Вестник МУ Психология, 1996 - №4 – С. 21
    
45. 
    Неймарк М.З. Аффекты у детей и пути их преодоления // Советская педагогика – 1963 - №5 – с. 38-40
    
46. 
    Немчин Т.А. Состояние нервно-психического напряжения – Л., 1983
    
47. 
    Обухова Л.Ф. Детская возрастная психология. – М., 1996
    
48. 
    Общая психодиагностика: Основы психодиагностики, немедицинской терапии и психологического консультирования / Под ред. А.А. Бодалева, В.В. Столина. – М.: Изд-во МГУ, 1987 - 304 с.
    
49. 
    Общение и формирование личности школьника / Под ред. А.А. Бодалева и Р.Л. Кричевского. – М., 1987
    
50. 
    Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе. – М.: Сфера, 1996 – 240 с.
    
51. 
    Пасынкова Н.Б. Связь уровня тревожности подростков с эффективностью их интеллектуальной деятельности // Психологический журнал – 1996 - №1 – с. 169-174
    
52. 
    Петровская Л.А. Компетентность в общении: Социально-психологический тренинг. – М.: Изд-во МГУ, 1989
    
53. 
    Практикум по возрастной и педагогической психологии / Под ред. А.И. Щербанова – М., 1987
    
54. 
    Практическая психология для преподавателей / Под ред. М.К. Тутушкиной – М., 1997.
    
55. 
    Практическая психология образования: Учебник для студентов высших и средних специальных учебных заведений. / Под ред. Дубровиной. 2-е изд. – М.: ТЦ “Сфера”, 1998. – 247-256 с.
    
56. 
    Практическая психодиагностика. Методики и тесты. Учебное пособие – Самара: Дом “БАХРАХ”, 1998 – 672 с.
    
57. 
    Прихожан А.М. Психологический справочник, или как обрести уверенность в себе: Кн. для учащихся. – М.: Просвещение, 1994 – 191 с.
    
58. 
    Психолог в детском дошкольном учреждении: Методические рекомендации к практической деятельности / Под ред. Т.В. Маврентьевой, - М.: Новая школа, 1996 – 144 с.
    
59. 
    Психология. Словарь / Под ред. А.В. Петровского, М.Г. Ярошевского. – 2-е изд., испр. и доп. – М.: Политиздат, 1990 – 494 с.
    
60. 
    Психология. Учебник. – М.: “Проспект”, 1998. – 291-294 с.
    
61. 
    Психологическая служба школы. Учебное пособие для студентов / Под ред. И.В. Дубровиной – М.: Международная педагогическая Академия, 1995 – 222 с.
    
62. 
    Раттер М. “Помощь трудным детям” – М.: 1987
    
63. 
    Реан А.А., Коломенский Я.Л. Социальная педагогическая психология – СПб.: Питер Ком., 1999 – 416 с.
    
64. 
    Рейковский Я. Экспериментальная психология эмоций: - М.; 1979
    
65. 
    Рогов Е.И. Национальная книга практического психолога в образовании: учебное пособие. – М.: Владос, 1996 – 529 с.
    
66. 
    Роджерс К.К. Науке о личности / История зарубежной психологии. Тесты – М.; 1980 – с. 199-230
    
67. 
    Руденский Е.В. Психотехника общения – Новосибирск: Изд-во СибСПИ, 1990
    
68. 
    Руденский Е.В. Социальная психология. Курс лекций. – М.: ИНФРА-М; Новосибирск, 1997 – 320 с.
    
69. 
    Рудестам К. Групповая психотерапия. Психокоррекционные группы: теория и практика. // Пер. с англ. Общ. ред. Петровский А.А. – М.: Прогресс, 1990
    
70. 
    Савина Е. Тревожные дети // Дошк. воспитание – 1996 - №4 – с. 11-14
    
71. 
    Связь уровня тревожности подростков с эффективностью их интеллектуальной деятельности // Психологический журнал – 1996 - №1 – с. 25-30
    
72. 
    Селье Г. Стресс без дистресса – М., 1982
    
73. 
    Славина Л.С. Дети с аффективным поведением. – М., - 1966
    
74. 
    Словарь практического психолога / Сост. С.Ю. Головин – Минск; Харвест, 1997 – 800 с.
    
75. 
    Социальная психология / Под ред. А.В. Петровского, М., 1987
    
76. 
    Степанов В.Г. Психология трудных школьников. – М., 1996
    
77. 
    Столяренко Л.Д. Основы психологии, Ростов-на-Дону. Изд-во “Феникс” – 1996 – 736 с.
    
78. 
    Тарнавский Ю.Б. Срыва можно избежать (неврозы, их лечение и профилактика). – М.: Медицина, 1990, 144 с.
    
79. 
    Толстых А.В. Взрослые и дети: Парадоксы общения. М.; 1988.
    
80. 
    Томэ Х., Кахеле Х. Современный психоанализ. Т. 1. Теория: Пер. с англ. / (Общ. ред. А.В.Казанской – М.: Издательская группа “Прогресс”, 1996 – с 163-172.
    
81. 
    Фрейд З. психология бессознательного. – М.; 1989 – с. 57 – 104.
    
82. 
    Фридман Л.М., Кулагина Ю.Ю. Практический справочник учителя – М.: Просвещение, 1991 – 228 с.
    
83. 
    Фрам Э. Бегство от свободы – М., 1993 – 272 с.
    
84. 
    Фрамм Э. Иметь или быть – М., 1990 – 330 с.
    
85. 
    Хорни К. Наши внутренние конфликты. Конструктивная теория неврозов / Оформление обложки А. Лурье. – стб: Лань, 1997 – 240 с.
    
86. 
    Хорни К. Невротическая личность нашего времени; Самоанализ: Пер. с англ. / Общ. ред. Т.В. /. Бурменской – М.: Изд-кая группа “Прогресс”, 1993 – с. 33 – 48.
    
87. 
    Хрестоматия. Дети с нарушением развития. – М., 1995.
    
88. 
    Цукерман Г.А. А ведь была отличницей // Семья и школа – 1990 - № 12 – с. 29 –27.
    
89. 
    Цукерман Г.А. В школе все резко изменилось… семья и школа – 1988 - № 12 – с. 14 – 16.
    
90. 
    Цукерман Г.А. Школьные трудности благополучных детей // серия Педагогический ф-т – М., 1989.
    
91. 
    Шевандрин Н.И. Социальная психология в образовании: Учеб. пособие. Ч. 1. Концептуальные и прикладные основы социальной психологии. – М.: ВЛА ДОС, 1995 – 544 с.
    
92. 
    Шибутани Т. социальная психология. Пер. с англ. В. 5. Ольшавского – Ростов Н / Д изд-во “Феникс”, 1998 – 544 с.
    
93. 
    Детство и общество. – Санкт-Петербург, 1996 –592 с.
    
94. 
    Эриксон Э. Идентичность: юность и кризис. Пер. с англ. М., Прогресс, 1990.
    
95. 
    Юнг К.Г. Собрание сочинений. Конфликты детской души / Пер. с нем. – М: Канон, 1997 – 336 с.
    

Эксперименттік топта зерттелінушілердің реттік саны қарамен ерекшелінген.