Мазмұны кіріспе тақырыпты тандау негізі. Тақырыптың өзектілігі. Ғылымилығы І бөлім. Тарихи бөлім

Ежелден бастап күні бүгінге дейін түс адам өмірінен, адамның психологиялық, эмотционалдық және рухани ерекшеліктерінен тығыз байланысты. Түстердің үйлесімділігі колорист ерекшеленеді. Колорист суретшінің өнер шығармасымен байланысты. Колорист түсті үйлесіндік сипатыжағынан бір қалыпты не суық, не жылы,ашық не күңгірт болады. Ол қоюлығы мен түстің күштілік сатысы жағынан ашық ұстамды болады. Түс гормониясын заңдары әсіресе киімде жылдамырақ тексеріледі. Біздің түс туралы жалпы білетініміз киім киінгенімізден тікелей күшіне енеді.

Костюм тігін мамандырының сол немесе басқа түстің (түс гаммасының) белгілі бір жерде адамның жұмысқа,үй тұрмысында, театырда, мейрамда, оған көрерменнің көзқарасынна, яғни костюмді көріп қабылдау заңдылығына байланыстылығын білу маңызды. Костюмде түстің мәні зор, себебі түсті эмоционалды дәрежеде қабылдау адамның және бір ерекшеліктерін айқындауға немесе жасыруға көмектеседі, екіншіден үлкен немесе құрылымдық өзгертулер негізінде көпнесе костюмдегі түсті шешімдер арқасында оның әртүрлігіне қол жеткізеді.

Костюмның түсі ұқсастық (туыстық) немесе контраст принцпі бойынша темпераментіне, көздің, шаштың,терінің түсне сәйкес таңдап алынады Түспен киімнің маусымдылығын білдіруге болады. Көбінесе жазда колориті бойынша бір-біріне сәйкес ашық түстер қолданылады, қыста бір-біріне қарама – қарсы түстердің қатынасын пайдалынады (ақ пен қара түс). Көктемдегі колорит әдетте нәзік түстер мен туыстық- контрасты үйлесіммен алынған қанық түстердің ерекше бірігуімен өзгешелетіндей жеңіл болады. Костюмның күзгі түстері табиғаттағы жапырақтар тәрізді туыстық үйлесімділіктің сан алуандылығымен ерекшеленеді. Күнделікті киімде көбінесе пастельді, тұнық түстер пайдалынадыал сәнді киімдерде әртүрлі

Фактуралы маталарды парша тәрізді жылтыр немесе түн сияқты барқытты қолданып тігілген түстердің контрасты қосылуы орынды.

Түстердің кейбір классикалық үйлесімін күнделікті өмірде сәндіне қарамастан біз жиі таңдап аламыз. Осыған қарамастан біз жыл сайын костюмдегі қазіргі кездегі басым болып келетін түстің негізгі пропорциялары мен силуэттерін беретін сәннің жаңа бағытына кезігеміз.

Егер түс костюм және оның бейне құрамы туралы түрлі мәлімет беретін болса, түстің мәні күшейеді. Түспен костюм жасалған материал мен оның қасиеттері тұралы әсер өзара байланысты, түс костюмді қоршаған ортадан (мысалы, темір жол құрлысшыларының және т.б жұмыс киімдері) ажырата отырып, оның мәнін береді. (әсемді эстрада үшін) костюмның неге арналғаның неге арналғанын көрсет алады. Сонымен бірге костюм туралы белгі ретінде береді (салтанатты әсем костюмдерде отан белгісі түрінде көгілдір түс болады).

Түс тек қана костюмнің неге арналғандығына емес, сонымен бірге жыны сына (еркек, әйел) жасына (бала, бозбала,жас, орта және кәрілік жасқа арналған костюмдер) баланысты.

Костюмның түсіне материалдың фактурасы әсер етеді, костюмді эмоция алды түрде байытады немесе керісінше эмоционалды жүкті азайта отырып түсін өзгертеді. Костюмдегі гармония адамның жеке қасиеттеріне де тәуелді. Мұнда тігілген костюм адамның ерекшеліктерімен костюмнің түсі мен бейнесі сәкеч болуын сезу жіне білу маңызды.

Бұл жыл уақытының өзгеруіне ғана емес сонымен бірге сәулет өнеріндегі, өнердегі дизайындағы және т.б. жалпы теңденцияларына байланысты. Түстердің араласуы туралы мәселесе негізгі сұрақтардың бірі. Суретшілер түсті үнемі іздеуде жеке түстерге ғана емес, сонымен қатар түстердің қатынасына мән береді.Түстік қатынастар немесе түстік гаммалар киімде және суретшінің басқа да шығармшылық қызметінде қолданылады.

Түстік гамма белгілі бір принцип бойынша бір-бірімен біріктірілетін түстерден құрылады. Табиғаттағы түсіне сәйкес алынған түс басқа түстермен біріктірілген болулардың өзара қатынасы түстік қатынасы түстік қатынастар-деп атайды.

«Фольклер стиліндегі жаңа ағым бағытындағы киімді жобалау» тақырыбындағы шығармашылық жиынтықта түс колористикасы жан-жақты ізденіп өз шешімін таңдаған сияқты.

Жиынтықтағы барлық түстер әдеп әбден зерттелініп таңдап алынды сондықтан ұлттық киім үлгісіде түс шешім толық заңдылықты қамтамасыз етіп тұр деседе болады.

2.5.Киім жиынтығындағы ою-өрнек.

Қазақтың ұлттық ою-өрнегінің өнерін өркендетуге едәуір көңіл бөліне бастады.Өрнек атауы (латынның – ornamentum-әшекейлеу) деген сөзіне шыққан. Ою және өрнек деген сөздің ырғақтық деген термендер қолданылады.

Мотив деп екі не одан да көп, біркелкі және әртүрлі элементтердің құрылымы.

Сюжет деп мотивтен күрделірек ою-өрнек бірлігінен тұратын нашар зерттеу.

Композиция деген термин ою-өрнек өнерінде, қолдануға оған ұғым болып.есптеледі, осы төбедегі үш терминнің қосылысын айтады.

Ырғақтық деп ою-өрнек біркелкі элементтердің қайталануын атаймыз. Жалпы өрнектің символдық бейнесі ретінде ежелгі дәуірден белгіленіп келеді. Бірнеше ғасырлар өткен соң ирек белгісімен жануар өсімдік элементтердің әр түрлі өрнектер жасалған.

Өсімдік тектес ою-өрнектердің оншалықты көне жергілікті дәстүрлері жоқ оның басты әуендері қатарында лотостың түйіндері мен гулдері, шырмауық өсімдіктердің өрмесі, гүл түзбесі, үш салалы жапырақтар түрінде болады.

Символдық ою-өрнектің негізгі табиғат күштері мен аспан шырақтарына сиынушылықтан туды. Шебер, бұрыша, айқыш-ұйқыш сызық үлгісіндегі фигуралар күннің эмблемасы болады; бұйра толқындар сарыны бұрама ирек түріндегі қисық сызық белгілерімен, S-тәріздес фигуралармен беріледі.

Костюмдегі декор-бұл көркемдік жүйе, ол сәндеу бөліктерінің жиынтығы, практикалық мағынада байланысы жоқ ондағы құр тәжірибеге сүйенбей, киімдегі сәндік бөлшектердің болуы шарт емес мысалыға конструктивті сызықтар. Олар костюмнің қолданылуына қарай ыңғайлы, сондықтан да көркімділігімен бағаланады.

Адам баласының костюмдегі сәндеу әдістерінің қолданылуы бірегей осы мың жылдықта да дамыған. Оны ішінде ерекше көзге түсетін бояуы, кездеме бедері матаға сурет түсірілген, батник түрлі техникада мата бетіне өрнек түсіру, көркем тоқма, кесте, бастырмалау,құүрғақ өнерімен мата қиындыларынан сәндеп құрастыру, квит өнерімен тігісті өрнектеп түсіру, теріні құрастыру,тоқу және т.б.

Барлық техникалық түрлі әдістермен сәндеуде көркемдік бұйымның жағымсыз тоқылуын өзгертуге, көрермен ге нақты ойындағысын эстетикалық тұрғыдан хабарлама жасауға болады. Алдымен, дененің негізгі бөліктерінәдемелеп – көркемдеп, одан кейін бейнені туареді.

Киімнің сәндік бөлігі үшін кесте заман ағымына қарай өзгертіп,жаңарып отырады. Адамдар кестені түрлі әдістермен тоқиды. Сол кезде жай шаруаларда да, бай аристократтардың үстіне қол кестенің кестелеген костюмдерін көруге болады.

Кестеленген түрлі-түсті жүн жиптерді мата және жібек жіптерді және т.б. қолданылады.

Кестер қазіргі кезде де өз ақтуальдылығын жоғалтпайды қазіргі кезде кестені машина тігісімен де кестелеп орындайды.Сәндік әдістерді қолданғанда қандай да болсын киімді көркмдеп –сәндеу орындалады. Суретші ескер ерде, декор неге міндетті: костюм стилі белгілі байланыспен орнықты етіп орындау: қандайда бір қиыншылық болса да костюм формасына баса көңіл аудару: суретке игілікпен қарап,түсін шыраймен таба білу керек.

«Фольклер стиліндегі жаңа ағым бағытындағы киімді жобалау» атты колекция комзолда айналдыра өсімдіктес өрнетерді ашық қызыл түстен бастап, тұнық қызыйға дейін қатарымен машина кестемен өрнектеліп кестеленген.

«Фольклер стиліндегі жаңа ағым бағытындағы киімді жобалау» атты киім жиынтығындағы қолданылған декор - әсемдік, көркемдік жүйесі, затты безендіретін және көркемдейтін элементтерден тұрады. Олар киім жиынтығыма әсем, сәнді, көркемдік құндылық береді.

Костюмді мыңжылдан бері даму кезңінде адамзат декоративтеу, әсемдеу, көркемдеудің сансыз түрлерін тапса да кестен көбіне пайдаланған. Яғни, кестелеп көркемдеу жүйелі түрде дамыды.

Қорытынды
«Фольклер стиліндегі жаңа ағым бағытындағы киімді жобалау» – атты диссертациялық жобадағы қазақтың аса бай тарихи және мәдени мұрасы, оның ою өрнектері түстік шешімі , қайталанбас бет-бедері, киім- кешігі айрықша ұлттық мақтаныш сезімімен негізге ала отырып жасалынды.

Негізгі қазақ халқының ұлттық қалындық киімдерін кәзіргі сән ағашымен байланыстырып жасалынды.

Қазіргі ұлттық үлгідегі киімдердігі теңдеулерді басқаша атау мүмкін емес. Өзінің тарихына қарай ұлттық киімдерді талай киім үлгілерін мұра етіп қалдыруы ғажап нәрсе, сән ағысына қарай бағып бағдарды да анықтау оңай емес Көптеген ізденістер арқылы халықтың салт-дәстүрін киім үлгілерін және мәдениетін таныдық.

Диссертациялық жобада біз ең алдымен бұрынан ата-бабаларымыздың қалдырып кеткен сәнді қолданбалы өнер туындыларымен таныстық және көне киімдерді пішініне зерттеу жасай отырып, қазіргі заманға сай киім үлгілеріне жана сызықтар мен формаларды зерттеп жаңадан сипаттама беріп отырмыз.

Қазақстанның экономикасы дамып келе жатқанданда қазақ халқаның киімдеріне жаппай назар аударған кезеңі басталып отыр, соның ішінде халықтық үлгінің конструктивті технологиялық ерекшелігі бірінші орынға қойылады.

Жастарға арналған толық композициялы, әрі ұнасымды жаңа үлгімен пішілуі жағынан оқшауланатын әсем комплект. толық композициялы шешілген ою - өрнек көрінісі жастардың қазіргі заманғы киімдерінің дәстүрлі қазақ киімдерінен келіп шыққандығында көрсетеді. Барлық бөліктерінде қабылған ою - өрнектер салмақтық пен салауаттылықты беріп тұрады. Әсем силуэтті, жұқа торлы ою - өрнектермен орындалған біз кестелер тамаша бір үйлесімділік тауып тұр.

Болашақта мен жұртшылықты ұнасымды әрі әдемі, ең бастысы қазіргі заманға лайық етіп киіндіруге және қабу әдісін дамытуға бар күш жігерімді жұмсаймын. Дипломдық жұмысымды орындау бағытында бес жыл алған білімімді жұмсадым: технология өндірісі, композициялық шешім, ою - өрнекті орындау және конструктивтік шешім. Бес жыл бізге барлық күш жігерін жұмсаған оқытушылар ұжымына алғысымды білдіремін! Болашақта осындай үлгіде орындайтын ізбасарлар бұл техниканы өркендетіп дамытатындығына сенімдімін!

Пайдаланылған әдебиеттер

1. «Қазақтың ою - өрнектері энциклопедия»

Маргарита Өмірбекова, Алматы 2003ж.

2. «Костюм тарихы», Жолдасбекова С.А. Алматы 2004ж.

3. «Қазақ киімі», Жәнібеков, Алматы 2004ж.

4. Интернет, Шығармашылық топ In cub, 2004y.

5. Журнал. «Модели сезона», М. 10/2004 г.

6. Журнал. «Бурда», М. 01/2005 г.