Мазмұны нормативтік сілтемелер

129 
2. Ақпаратты абстракциялау: әрекет моделін құру (екінші дәрежелі 
факторлар жойылады). 
3. 
Мәдени-шығармашылық жағдаятты, міндеттерді шешу жолдарын 
іздеу (мәселені). 
4. 
Өз қызметінің нәтижесін бағалау (қойылған мақсатқа қол 
жеткізілді ме, тапсырма шешілді ме немесе шешілмеді ме, алынған нәтиже 
қанағаттандыра ма).
5. Кері байланыс: философия, жаратылыстану, мәдениеттану білімдерін 
пайдалана отырып, осы мәселе бойынша қосымша ақпарат жинақтау. 
6. Көшіру: міндет сәтті шешілді деп санаймыз, оны шешуді басқа міндеттерді 
шешу үшін қолдануға болады; қалыптасқан біліктерді басқа жағдайларға көшіру. 
Рефлексияны дамыту үшін біз зерттелген материалды жүйелеуге, 
жинақтауға, жіктеуге ықпал ететін міндеттерді пайдаландық. Мұндай жүйелеу 
мен қорытудың тәсілдерінің бірі – синквейн.
Синквейн (франц. «бес» деген сөз) 
– бес жолдан тұратын өлең.
жұптарда жұмыс істеу кезінде 5-7 минут уақыт 
алатын ең тиімді жұмыс – синквейн құру. Содан кейін барлық топ 
синквейндермен танысады.
Әдетте, өңдеуден кейін бір немесе бірнеше 
түпнұсқа нұсқалар қалады. Үй тапсырмасы ретінде біз көркем безендіруді 
ұсынамыз. 
Синквейн алгоритмі келесідей: 
1 жол - синквейннің атауы (1 сөз, зат есім); 
2 жол - тақырыптың сипаттамасы (2 сын есім); 
3 жол - тақырып аясындағы әрекеттің сипаттамасы (3 етістік); 
4 жол — синквейн тақырыбы (тақырыпқа қатынасты көрсетеді); 
5 жол — тақырыптың синонимі (1 зат). Мысалы, студенттер келесі 
синквейндерді ұсынды: «Жердің ауа киімі» 
1. 
Атмосфера. 
2. 
тығыз, жеңіл 
3. 
жылытады, айналады, болжайды 
4. 
газ қоспасынан тұрады 
5. 
ауа райы. 
"Математикалық талдау» 
1. Интегралдар. 
2. Күрделі, қажет. 
3. 
Табу, есептеу, пайдалану. 
4. Үлкен шыдамдылық пен ынта қажет. 
5. 
Жиынтықтау. 
Рефлексия бастамашылығында бірінші дәрежелі маңыздылық қиял 
механизмін, кеңістіктік образдармен жұмыс істей білу, түрлі жағдайларды көрнекі 
көрсету қабілеті алды.
Қиялды дамыту үшін біз студенттерді адам қандай да бір 
идеалды модель құрастырады, содан кейін ойлауда осы идеалды объектілермен 
«эксперимент жасайды», оларды әртүрлі жағдайларға қойып және тиісті 
тергеулерді шығарып отырады деген ойлау экспериментіне үйреттік.
Ойлау 

130 
эксперименті теориялық ойлаудың нақты эксперимент әдістемесіне сәйкес 
құрылған. 
«Не болуы мүмкін, егер ...» деген сұрақ субъектіні нақты шындықтан қиялға 
айналдырады, бірақ «объективті қолданыстағы заңдарды білумен реттелетін қиял» 
болып табылады. 
С. Парнсо жұмысына сүйене отырып, біз студенттің шығармашылық қиялын 
қалыптастырудың қолайлы факторларын анықтадық. 
1. Қиялдың өміршеңдігін сақтау. Кең таралған пікірге қарамастан, қиял - 
ойлаудың жетілмеуінің белгісі сияқты және тек жүйелі оқу үрдісінен тыс жерде 
ғана орынды, біз оқу жағдайында қиялдың, еркін қиялдың көріністерін қолдаймыз, 
олар шығармашылық ойлау үшін негіз болды. 
2. Қиялды, фантазияны реттеу, оны бақылау. Ішкі еркіндік жағдайын жасай 
отырып, біз кейбір «инкубациялық кезеңнен», «идеялардың жетілуінен» кейін 
барлық ойлар сыни түрде қайта қаралады және олардың бір бөлігі жойылатынын 
есімізге алдық 
3. Студенттерге шығармашылық ізденіске арналған метафоралар мен аналогтарды 
қолдану, жаңа қауымдастықтар мен байланыстарды табу мүмкіндіктерін көрсету. 
Заттардың немесе құбылыстардың тұтас қасиеттері бейнеленген метафора 
шығармашылық ойлаудың аса маңызды тетігіне айналды. Ең алғашқы болжам сөз 
немесе дәл математикалық белгілерде емес, шашыраңқы бейне түрінде пайда болды.
Шығармашылық үдерістердің психологиялық зерттеулері шығармашылық ізденістің 
мүмкіндіктері көрінбейтін салғастырулар мен салыстырулардың арқасында кеңейетінін 
көрсетеді.
Жоғары мектепте метафоралармен жұмыс істеу тек бейнелі ойлауға түрткі 
болып қана қоймай, сонымен қатар бейнелерді құруда және оларды ұғынуда мақсатқа 
бағытталуды, шығармашылық тапсырманы шешуге қосуды болжады. 
Шығармашылық қиялдың дамуына келесі алгоритм бойынша құрылған ғылыми-
негізді болжауға үйрету ықпал етті. 
1. Жүйенің құрылымдық-функционалдық моделін құру. Бұл модель схема, сурет, 
сипаттама, макет, компьютерлік модель түрінде жасалуы мүмкін.
Модельде жекелеген 
элементтер мен жалпы жүйенің барлық оң және теріс функциялары көрсетілді, өйткені 
кез келген жүйенің дамуы оның пайдалы функцияларын ұлғайту және теріс 
функцияларды азайту процесі болып табылады. 
2. Жүйенің даму болжамын құру. Даму болжамы жүйелерді дамыту заңдарының 
көмегімен жасалды. Тек осы жағдайда ғана болжам ғылыми негізделген болып саналуы 
мүмкін. 
Біз келесідей болжау тәсілдерін анықтадық: 
-
жүйедегі элементтердің орналасу құрылымын өзгерту; 
-
жүйедегі бір немесе бірнеше элементтердің құрылысының өзгеруі; 
-
жүйеге бір немесе бірнеше жаңа элементтерді енгізу; 
-
екі немесе бірнеше біртекті немесе әртүрлі жүйелерді біріктіру; 
- жүйені жекелеген элементтерге бөлу, олардың бір бөлігі немесе 
барлығы дербес болады; 
- болжамдық модельдерді талдау және талқылау. Бұл кезеңде оң және теріс 
функцияларды нақтылау мақсатында болжамдардың алынған нұсқалары 

131 
талданды. Қажет болған жағдайда проблемаларды шешу әдістерінің көмегімен 
теріс функциялар жойылды 
Мысалы, студенттерге компьютер арқылы дәріс оқуға болжам жасау 
тапсырмасы ұсынылды. Олар жүйенің келесі элементтерін атап көрсетті: 
оқытушы, студенттер, компьютер және басты функция: тақырыпты оқу кезінде 
қызығушылық пен көрнекілікті арттыру. 
Бұдан әрі болжау тәсілдері қолданылды: 
-
элементтердің орналасуын өзгертудің мағынасы жоқ; 
-
толық дәрісті компьютерге жазу; 
-
Интернетке қосылу, басқа кафедралардың немесе басқа университеттердің 
оқытушыларымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігі. 
-
кіріктірілген дәрістер, екі немесе бірнеше оқытушылардың дәріс жүргізуі, 
әрбір студент жеке компьютермен отыратын аудиторияда дәріс оқу; 
-
оқытушының тікелей қатысуынсыз компьютерден дәріс оқу (Тарғын К.). 
Әрбір семинарлық сабақ рефлексивті іскерлікпен аяқталды. Рефлексияда 
зерттелген материалды түсіну және жеке пікірді қалыптастыру, зерттелетін 
материалға қарым-қатынас болды. Ғылыми, проблемалық семинарларда, 
проблемалық-рөлдік, 
ұйымдастырушылық-іс-әрекет 
ойындарындағы 
студенттердің іс-әрекетінің рефлексиясы шығармашылық ойлауды дамытуда 
жақсы нәтиже берді.
Зерттелген материалды түсіну, жеке пікір қалыптастыру үшін 
студенттермен келесі жұмыс түрлері қолданылды: дискуссия өткізу, шығарма жазу, 
эссе жазу, қарастырылған материалға жеке қорытынды, дәптерге жазу, схемалар 
құрастыру.
Мұнда 
коммуникациялық 
(жаңа 
ақпарат 
туралы 
пікір 
алмасу),ақпараттық (жаңа білім алу), мотивациялық (ақпараттық алаңды одан әрі 
кеңейтуге ынталандыру) және рефлексия (жаңа ақпарат пен қолда бар білімнің 
арақатынасы, өз ұстанымын әзірлеу, процесті бағалау) функциясы іске асырылды. 
Өз жұмысымызда зияткерлік рефлексияны ұйымдастыру үшін біз рефлексивті 
полилогті қолдандық.
Бастапқы кезеңде өзін-өзі диагностикалау көмегімен топтың 
әрбір студентінің шешілуі тиіс мәселелерге қатысты құзыреттілік деңгейі 
анықталды.
Бұл құзыреттілігі кем м қатысушыларға ыңғайсыздық жағдайын 
болдырмады, ол пайда болған жағдайда, олардың ашықтығы мен мәдени 
шығармашылық жағдайды талқылау процесіне қосылуының деңгейіне сөзсіз әсер 
етуі мүмкін. 
Оқытушы болашақ пікірталас тетігін әзірлеу үшін өзіндік диагностика 
нәтижелерімен танысты.
Осыған орай, полилогиялық сипаттағы рефлексия 
студенттерді құзыреттілік деңгейіне байланысты талқылау процесіне жүйелі түрде 
тарту рәсімі ретінде көрініс тапты.
Нәтижесінде құзыреттілігі аз адамға бірінші 
болуға құқық берілді, бұл оның білімдерінің жетіспеушілігін өтейді, өйткені 
мәдени-шығармашылық жағдайды шешудің бірде-бір нұсқасы ұсынылмады.
Бұл 
оның зияткерлік-кәсіби мүмкіндіктерін барынша ашуға мүмкіндік берді.
Бұл ретте 
полилогтің зияткерлік рефлексияның шығармашылық ұйымының формасы ретінде 
мәні байқалды, атап айтқанда: неғұрлым құзыретті студенттерге ақпаратты жүйелі 
және барынша өсірумен байланысты болды.
Шығармашылық қызметті 
ұйымдастырудың бұл тәсілін барынша іске асыруға мүмкіндік берілді және 

132 
неғұрлым құзыретті болды, өйткені олар тек дайын топтан кейін ғана талқылауға 
енгізілді. 
Осылайша, тек қолда бар идеялар мен жобалар мақсатында ғана емес, бірақ 
ол әрбір студенттің шығармашылық күші мен бірлесе жұмыс істеу барысында 
жүзеге 
асырылатын 
барлық 
қатысушылардың 
білімін, 
тәжірибесін, 
шығармашылық әлеуетін барынша жүзеге асыруға ықпал ететін жағдай үлгіленді. 
Нәтижесінде «ой үрдісінің тірі тіні» (Серік С.) құрылып, барлық оң, айқын, 
стандартты емес ұқыпты сақталған, дамыған, топтың барлық мүшелерімен 
бекітілді. 
Студенттердің жеке тұлғалық рефлексиясын дамыту үшін өзін-өзі тану және 
өзін-өзі жобалау бойынша сабақтар циклі өткізілді, ол өзінің маңызды іс-
әрекетіндегі түсініктерін анықтауға, оқу барысында өз сезімдері мен эмоцияларын, 
оқу қызметінде өзін-өзі көрсету және шығармашылық тұрғыдан көрсету 
мүмкіндіктерін түсінуге бағытталған. 
«Менің кәсіби ұстанымым», «Менің қызығушылығымның аралы», 
«Автопортрет», «Өз өмірімнің құрылысы» тапсырмалары сынақтан өткізілді.
Студенттер кәсіби білім мен іскерліктің тартымдылығына, оларды қолданудың 
әлеуетті мүмкіндіктеріне көз жеткізіп, оқу-кәсіби қызметте жетістіктерді 
өздігінен жобалаудың қажеттілігін көрсетті. 
Мысалы, Елгезек Ш. өзінің автопортретін былай ұсынды:
мен өзімнің 
көпшілдігіммен, алаңсыздығыммен, тіпті жеңілтектігіммен құсқа ұқсаймын.
Мен үшін жарылған қанаттар – бұл мақсаткерлік пен өзіне деген сенімділіктің 
символы. Мен құс сияқты «желмен ұша аламын», бірақ қажет болса, қарсы да 
тұра аламын. 
Шығармашылық ойлаудың қалыптасуының неғұрлым терең деңгейін біз 
студенттердің өмірлік, әлеуметтік, философиялық қарама-қайшылықтары мен 
мәселелері, ұсынған болжамдардың саны мен әртүрлі жоспарлануы, шешім 
таңдау мен оны түсіндірудегі өзіндік «көзқарасы» бойынша бағаладық.
Рефлексия ой-пікірлерді, қорытындыларды, аналогияларды құруды қамтыды, 
студентті оның наным-сенімдеріне, айтылған көзқарасты сыни қабылдауға 
шақырды.
Студенттерде: мен ерекше не істедім? Мен тапсырманы жаңа жолмен 
шештім бе? Бұл жолды қалай таптым? Бұл мүмкіндік маған не берді? Басқалар 
шешудің қандай жолдарын ұсынды? Олардың қайсысы жақсы? деген сұрақ 
туындай бастады және оларға жауап бере отырып, студент оқытушымен және 
басқа студенттермен диалогке түсті. 
Сонымен, үшінші шартты жүзеге асыру нәтижесінде студенттерді өзін-
өзі талдау және өзін-өзі бағалау үшін шығармашылық іс-әрекет субъектісі 
тұрғысынан объективті өлшемдер жасалды, кәсіби өзін-өзі дамыту және өзін-
өзі жетілдірулері қалыптастырылды. 
Сондай-ақ, біздің әдістеменің ерекшеліктерін егжей-тегжейлі көрсету 
үшін 9 - кестеде оқытушы мен студенттердің іс-әрекет формаларын көрсете 
отырып, сабақ кезеңдері көрсетілген. 
«Шығармашылықты дамыту және дарынды балалармен жұмыс» 
курсының
(
«5В010300 – Педагогика және психология» білім беру 

133 
бағдарламасының студенттеріне арналған) бір тақырыбын өткізуге талдау 
жүргізейік.
 
Кесте 9 – сабақ үстіндегі оқытушы мен студенттің іс-әрекеттерінің 
жүзеге асуы 
Кезеңдер Оқытушының іс-әрекеті 
Студенттің іс-әрекеті 
Дидактикалық 
принциптер, 
әдістер 
1 
2 
3 
4 
1. 
Ұйымдас
тыру 
кезеңі
(3 мин) 
Балалардың 
шығармашылық 
мүмкіндіктерін тиімді әдіс - 
тәсілдермен дамыту.
1.Шығармашылық сабақтар – 
қазіргі 
мектептерде 
оқушылардың қызығушылығын 
қалыптастырудағы инновациялық 
процесс 
2.Шығармашылық 
сабақтарда 
проблемалық 
жағдаяттар 
тудырудың әдістемелік тәсілдері
3.Дарындылық психологиясы

жүктеу/скачать 5,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: