Международной научно-теоретической конференции сейфуллинские чтения

213
-Т.6: Моллюски, Полихеты, Немеретины/ Цалолихин С, Я. (ред). -СПб:Наука. 1994. -528 
с.
5.Методические рекомендации по сбору и обработке материалов при гидробиологи-
ческих исследованиях на пресноводных водоемах. Зообентос и его продукции. - Л., 1984. 
- 52 с.
6. Правдин И. Ф. Руководство по изучению рыб. -М.: Пищевая промышленность. 
1966. - 376 с.
бӨДенелеРДің ет Жəне ЖҰмыРтҚа ӨнімДеРін салыстыРу
Нұрғожаева Н.М., а.ш.ғ.м., аға оқытушы
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, 
Нұр-Сұлтан қ. 
Бөдененің еті диеталық тағамдар қатарына жатады, оның құрамы: бірінші категорияға 
жатады, құрамында 63,1% су болса, липиттер 38 %, ал күл 0,6% болса ақуыз 18,2%,ал 
көмірсу мүлдем кездеспейді. Энергетикалық құндылығы 1701,1 к/дЖ калориясы бар.
Бөдененің еті денсаулыққа пайдалы, холестеринсіз, сонымен қатар дәрумендер мен 
минералдарға және белокқа бай әрі жеңіл сіңіріледі. 100г етте 134 кк бар, спортсмен-
дерге қолдануға таптырмайтын диеталық өнім. Отадан шыққан адамдарға да жеңіл және 
құрамындағы белогы тез сауығып кетуіне көмектеседі. Ұмытшақтығы бар адамдарға 
жақсы көмектеседі, жүрек ауруы және бас ауруынада пайдалы, диабетпен, жеңіл әрі 
тез қортылуымен асқазан ауруынада бөдененің еті пайдалы. Организмдегі ауытқуларды 
қалпына келтіруге көмектеседі. Рахит ауруына өте пайдалы. Д дәрумені бөдененің етінде 
көп мөлшерде кездеседі [1]. 
Биологиялық құндылығы жөнінен бө¬дене жұмыртқалары тауықтың жұмыртқа-ларын 
ба¬сып¬ озады. Бөдененің бес жұмыртқасы тауықтың біржұмыртқасының¬ салмағымен 
тең бол¬са, оның құрамындағы ка¬лий мен фосфор¬ тауық жұмыртқасын¬да¬ғы-дан 5 
есе көп, ал темір 4, 5 есе, В және В12 витаминдері 6 есе көп. А- дәрумені 2,5 есе, В1 – 
2,8 есе, В2 –2,2 есе көп болады. Құ¬рамы ос¬¬ын¬дай аз¬ық¬ пен жү¬йелі қоректенген 
адамның әр түрлі ау¬ру-сыр¬қауға қарсы тұрар дәр¬ме¬ні артып, жү¬рек – қантамырлар 
жүйесімен асқорыту мү¬шелерінің жұ¬мысы жақсарады [4].
Біздің зерттеу жұмыстарымызда техас, жапон, манчьжур бөденелерін сойып еттерін 
салыстырғанда түстері, иістері бірдей, бірақ салмақтары әртүрлі болды. Бастапқы тірі 
күйіндегі жапон бөденесінің салмағы 213г, тазартылғаннан кейінгі салмағы 130 г болды.
Техас бөденелерінің тірідей салмағы 217 г, сойып тазартылғаннан кейінгі салмағы 150г. 
Маньчжур бөденелерінің тірідей салмағы 206 г көлемінде болса, тазартылғаннан кейінгі 
салмағы 110 г шамасында болды.
Бөденелердің тірідей салмағы Осы жұмыстарға қарап техас бөденесінің етті бағытта 
екенін, ал жапон бөденесінің жұмыртқалағыш бағытта, маньчжур бөденесін әдемілігі 
үшін және жұмыртқалағыштығы үшін өсірілетінін байқауға болады.

214
1-сурет. Бөденені түрлеріне қарай өлшеу
Бөденелердің тірідей салмағы Осы жұмыстарға қарап техас бөденесінің етті бағытта 
екенін, ал жапон бөденесінің жұмыртқалағыш бағытта, маньчжур бөденесін әдемілігі 
үшін және жұмыртқалағыштығы үшін өсірілетінін байқауға болады.
Сояр алдында бөденелерді 4–6 сағаттан кем емес уақытта қоректендірмей (жемсіз) 
ұстадық. Осы мерзім аралығында шектеусіз, яғни мөлшерсіз су бердік. Сойған кезде ба-
сын кесіп алып бірнеше минут төмен қаратып ұстап тұрдық, толығымен қансырағаннан 
кейін, арнайы ыдысқа салып қайнаған су құйып 5 минуттай күттікте,кейін қауырсындары 
мен қанаттарын түгелдей жұлып тазарттық, денесі толық тазарғаннан кейін сирақтарын 
кесіп аналь тесігінен кеуде бөлігіне дейін тілік жасап алып, ішек –қарнын алып тастап 
жуып тазартып өлшедік.
Осы бөденелерді сойып, оның ішкі құрылысын алу барысында артқы анальдан кеуде 
бөлігіне дейін тілік жасаған кезде ішкі құрлысын алғанда өзіне тән иістері болады және 
аналықтарында сары домалақ жұмыртқалық болады.
2- сурет. Ішкі құрлыстарынан тазалау
Бұл өнім калориясының төмендігімен, энергетикалық құндылығының аздығымен, 
кей адамдарға физикалық күш жұмсағанда қиындықтар әкелуі мүмкін. Тағам ретінде 
тек бөдене етін қолданып қосымша тамақтар жемеу салмақты көп мөлшерде жоғалтуға 

215
алып келеді. Сондықтан бөдене еті мен жұмыртқасын дәрумен ретінде тағамға қосымша 
ретінде қосып жеген дұрыс. Бөдененің етінің химиялық құрамға талдау барысындағы 
көрсеткіштер, төмендегі кестелерде көрсетілген [2].
1- кесте Алмаспайтын аминқышқылдары
№
Аминқышқылдарының атауы
Өлшем, г
1
Аргинин
1.28 г
2
Валин
1.03 г
3
Гистидин
0.70 г
4
Изолейцин
1.01 г
5
Лейцин
1.61 г
6
Лизин
1.65 г
7
Метионин
0.59 г
8
Метионин+Цистейн
0.93 г
9
Треонин
0.95 г
10
Триптофан
0.29 г
11
Фенилаланин
0.83 г
12
Фенилаланин+Тирозин
1.67 г
Етті бағытта өсірілетін бөденелерден жақсы өнім алу түрі 1 сағат жарық, ал 2 сағат 
қараңғыда болуы.Жемдеу барысында ең жақсы салмақ қосулары көлеңкеленген торларда 
ұсталулары. Ондай торлар тұрған бөлме іші қараңғы болып тұрады да, су ішетін және 
жем жейтін жерлеріне арнайы саңлаудан жарық түсіп тұрады,бұндай жағдайда ұстау етті 
бағыттағы бөденелерді тез семіруіне септігін тигізеді [3].
Жапон бөденелері жұмыртқа бағытындағы өндірістерге қолдануға тиімді құс бо-
лып саналады, олар жылына 250–300 ден астам жұмыртқа табады. Жұмыртқаларының 
салмағы 8–12 г, жұмыртқасының сыртқы қабығы көкшіл түрлі дақтармен шұбарланған. 
Жұмыртқалауды алты апталық жасынан бастайды, жұмыртқалауының өнімді болатын 
кезеңі 8–20 апталық жастарында 80–90%, ал жас құстарда 70% көрсетеді.
Ақ фараондардың(техас) жұмыртқалағыштығы төмендеу жылына 180–200 
жұмыртқадай береді. Жұмыртқасының салмағы 10–11 г.
Маньчжурлік бөденелер өнімділігіне қарай жұмыртқа беретін тұқымға жатқызады. 
Өзгелерімен салыстырғанда салмақтары аз, көбінесе бұл түрін алтын түстес, әдемілігі 
үшін ұстайды. Жылына 240 – 260 жұмыртқа береді [5]. 
3-сурет. Стандартқа сай жұмыртқалар

216
Бөдене жұмыртқаларының ұзындығы мен диаметрін штангенциркульмен өлшеу ба-
рысында бірдей деңгейде болса, ал бір жылдан асқан қартайған жапон бөденелерде өте 
үлкен көлемде жұмыртқалағандығын байқадық.

жүктеу/скачать 5,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: