МәШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку
жүктеу/скачать 14,12 Mb.
|
| ЗЄБУР زبور Дәуіт (а.с.) пайғамбарға Аллаһ тарапынан түсірілген қасиетті кітап. Ќ±ран-Кєрімнің Исра с‰ресі, 55 - аятында: «Біз Дєуітке Зєбурді бердік» делінеді. Қасиетті Құранға дейін үш пайғамбарға үш кітап түскен болатын. Соның екіншісі осы – Зәбур еді. Бұл кітаптың ішінде де Аллаһ Тағала тек жалғыз өзіне ғана құлшылық ұруын бұйырған болатын. Бірақ, Дәуіттің пайғамбарлығына шек келтірген қараңғы жұрт Зәбурді де мойындамады. Ал мойындағандары болса уақыт өте келе Зәбурді өзгеріске ұшыратты. Кейінде Құран Мұхаммед (с.а.с.) пайғамбарға Аллаһ тарапынан жіберілгенде Таурат, Зәбур және Інжілдің ислами күші жойылды. Қазір Зәбурдің түп нұсқасы сақталмаған.
Ақын Мәшһүр – Жүсіп діни өлеңдерінде Зәбур жайлы аса көп кездеспесе де бірең-сараң жерлерде көруге болады. Мәселен: «Ықылас сүресі» атты өлеңінде: Д‰ниеде фазыл болѓан тµрт кітап бар Зєбур мен Тєурат, Інжіл, Ќ±ран олар. Сипатын бір Ќ±дайдыњ зікір еткен – Олардыњ баршасында б±л с‰ре бар. - деп, Зәбурдің дүниеде қасиетті кітап екенін көрсетсе, енді бірде: Бір реет оқыса шын ниетпен, Сол болар тілегіне барып жеткен. Айтылған Зәбур, Таурат, Інжіл, Құран, Сауабы жазылады қатым еткен. - деп, Зәбурдің қасиеті туралы баян етеді. Ал, ақынның Мұхаммед пайғамбарға арнаған діни дастандарында «Хаятбақшы» атты жырында: Таурат, Забур, Інжіл мен Құранды көр, Қуа келсе, бәрінің соқпағы бір. Мақтағаннан басқа жоқ айтар бөлек, «Шарапатлы туар, - деп, - бір ғазиз ер!» - деген. Зәбур жайында ақынның тағы да басқа өлеңдері де баршылық. Әдеб.: Әдеб.: Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы. Шығармалары. 2 том. Павлодар. «ЭКО» ҒӨФ, 2003. – Б. 9, 154. Рүстемов. Л.З. Казахско – русский толковый словарь арабско – иранских заимствованных слов. – Алма – Ата., Мектеп, 1989. - Б. 115. Мәшһүр – Жүсіп Көпейұлы. Шығармалары. 3 том. . – Павлодар. «ЭКО» ЖШС, 2003. – Б. 115. Оңдасынов Н.Д. Арабша – қазақша түсіндірме сөздік. 1 том. –Алматы, Мектеп: 1984. – Б. 197. ЗЄМЗӘМ- زمزم شريف – «мол су» дегенді білдіреді. Меккедегі ќасиетті ќ±дыќ. Ќаѓбадан оњт.-шыѓысќа ќарай 20 м жерде, Бани Шайба есігініњ ќара тасќа (Хажар ул-Асуад) ќарама-ќарсы орналасќан. ‡сті к‰мбезбен кµмкерілген б±л ќасиетті ќ±дыќтыњ терењдігі 42 м. Хадистерде зәмзәм ќ±дыѓыныњ ќасиеті туралы былайша баяндалады: Ибрахим пайѓамбардыњ (ѓ.с.) ж±байы Сара ±заќ уаќыт бала кµтермеген соњ, Хажар есімді мысырлыќ єдемі бір к‰њді (жарис) к‰йеуіне некелеп ќосады. Хажардан Исмаил пайѓамбар (ѓ.с.) д‰ниеге келеді. Алайда, Сара к‰њдесініњ м±ндай баќытын ќызѓана бастайды. Сондыќтан, Ибрахим пайѓамбар (ѓ.с.) Хажар мен Исмаилды (ѓ.с.) алып, Меккеге єкеліп орналастырады. Ашыѓып ќалмасын деп азын-аулаќ ќ±рма мен су ќалдырады. Ибрахим пайѓамбар (ѓ.с.) кеткеннен кейін су таусылып, шµлдеген сєби шырылдап жылай бастаѓан соњ, Хажар су іздеп Сафа мен Мєрує тµбелері арасында жан ±шырып ж‰гере береді. Сол уаќытта Жєбірейіл періште аяѓыныњ (немесе ќанатыныњ) ±шымен Мєрує тµбесінен жерді ќазып, су шыѓарады. Кейін ж‰рћ‰м ж±рты б±л ќасиетті ќ±дыќты бітеп тастайды. М±хаммед пайѓамбардыњ (ѓ.с.) атасы Абд ал-Мутталиб т‰с кµріп, зәмзәм ќ±дыѓыныњ орнын тауып алады. Аббас єулетінен шыќќан халиф Єбу Жафар Манс±р зәмзәм ќ±дыѓыныњ айналасына мєрмєр тасын орнатќан. Осман єулетінен шыќќан с±лтан С‰леймен Кануни зәмзәм ќ±дыѓы айналасына 1,5 м. биік мєрмєрмен ќоршап, хауыз салдырды. Зәмзәм суы – ќасиетті су. Ќаѓбаѓа тєуап етіп барѓан ќажылар б±л суды ішіп ќана ќоймай, µздерімен бірге елдеріне алып кете жатады. Мәшһүр –Жүсіп Көпеевтің шығармаларында да осы «зәмзәм» сөзі кездеседі. Ақын бұл сөзді діни лирикалық өлеңдерінде жиі атайды. Соның бірі: Жақсылық, талап ойлап жолға түстің, Қатын-бала, мал-жаннан түгел кештің! Су алып өз қолыңнан, мейірің қанып, Құдықтан зәмзәм Шариф тойғанша іштің! Осы тектес өлеңдерде зәмзәм сөзі бірнеше жерде кездеседі. Әдеб.: Ќазаќстан ±лттыќ энциклопедия 4 том. Алматы: «Ќазаќ энциклопедиясыныњ», 2002. - 181 б. Мәшһүр- Жүсіп Көпейұлы. Шығармалары. 3 том. Павлодар «ЭКО», ҒӨФ, 2003. – Б. 247. ЗЕКЕТ- ذكاة – «тазарту» дегенді білдіреді. М±сылмандардыњ бес парызыныњ бірі, яки м±сылмандыќтыњ тµртінші шарты, ќоѓамдаѓы кедейлерге берілетін міндетті садаќа. Шариѓат бойынша, кємелетке толѓан ауќатты м±сылмандар ѓана жылына бір рет малыныњ, д‰ние-м‰лкініњ, дєулетініњ ќырыќтан бір бµлігін зекет ретінде беруге міндетті. Зекет берілсе, бай адам мал-м‰лкініњ кірінен, кедейлер алдындаѓы борышынан тазарады. Зекет берілмесе, кедейдіњ ќаќы желінген болып табылады. Зекет мына нєрселер ‰шін беріледі: алтын-к‰міс, тµрт т‰лік мал, аќша жєне сауда-саттыќ тауарлары. Б±лар белгілі бір мµлшерге толуы ќажет. Зекетке толатын мµлшерді «нисап» дейді. Мысалы: саны ‰шін белгіленген «нисап»: 40-тан 121-ге дейін 1 ќой, 121-ден 399-ѓа дейін 2 ќой, 400-ден бастап ж‰зден бірі зекет т‰рінде садаќаѓа берілуі тиіс. Сиырдыњ саны 30-ѓа жетсе, «нисапќа» толѓан болып, 30-дан 39-ѓа дейін 1 тайынша, 40-тан 59-ѓа дейін 1 ќ±нан µгіз не ќ±нажын сиыр, 60-тан 69-ѓа дейін 2 тайынша, 100-ден 202-ге дейін 4 тайынша, не 3 ќ±нан µгіз, не 3 ќ±нажын сиыр, б±дан жоѓары сандарѓа жеткенде єр 30-дан бір тайынша, не єр 40-тан 1 ќ±нан µгіз, не ќ±нажын сиыр зекетке беріледі. Т‰йеніњ саны 5-ке жетсе «нисапќа» толады. 5-тен 9-ѓа дейін 1 ќой, 10-нан 14-ке дейін 2 ќой, т.б., 196-дан 200-ге дейін 4 бесті інген зекетке беріледі де, одан жоѓарѓы санѓа жеткеннен кейін єр 50 т‰йеге 1 дµнежін інгеннен есептеледі. Айналымдаѓы алтын-к‰містен µз салмаѓыныњ 40-тан бірі зекетке беріледі. Сондай-аќ, 20 мысќал (96 г) алтынныњ, яки 200 дирћам (641 г) к‰містіњ баѓасындай сауда м‰лкінен де, аќшадан да 40-тан бір мµлшерінде зекет беріледі. Ќ±ран Кєрімде айтылѓандай, зекет сегіз т‰рлі кісілерге: кедейлерге, міскіндерге (ќолында т‰гі жоќ таќыр кедейлерге, жетім-жесірлерге), зекет жинаушыларѓа, жања м±сылмандарѓа, ќ±лды азат етуге, борыштыларѓа (ќарызын тµлеуге шамасы келмейтіндерге), м‰сєпірлерге (‰йіне жете алмай, жолда ќалѓандарѓа) таратылуѓа тиіс. Зекет беруші зекетті берген уаќытта зекет ‰шін беретіндігін ниет ету, яѓни ішінен ойлауы шарт. Ал зекет алушыныњ зекет екендігін білуі шарт емес. Зекетті бергеннен кейін міндетсу немесе ренжітіп, кемсітіп беру, сондай-аќ, маќтан ‰шін беру зекеттіњ ќайыр-сауабын зая кетіреді. Зекет исламныњ бес шартыныњ біреуі. Сонымен ќатар, д‰ние-м‰лікпен орындалатын ќ±лшылыќ. Ћижри екінші (Милади 624) жылы парыз болды. Зекеттіњ негізгі маѓынасы: кµбею, тарау, берекеттену жєне ‰лкею деген маѓыналарды білдіреді. Діни маѓынасы: Шариѓат зањы бойынша бай деп есептелінетін адам, ћижри жыл санауына ќарай кµбейген д‰ние м‰лкінен, жыл сайын белгілі мµлшерде беретін діни салыќ. Діни терминде зекет беруді: «тєзкия» ал, зекет Берген кісіні «м‰зєкки» деп атайды. Зекеттіњ кімдерге берілуі керек екені Ќ±ран Кєрімде аныќ айтылѓан: «Зекеттер: Алла тарапынан парыз ретінде, ќолы ќысќа кедей паќырларѓа, еш нєрсесі жоќ міскіндерге, зекет жинайтын ќызметшілерге, м±сылмандыќќа шын кµњілімен бейім-делгендерге, ќ±лдарды азат етуге, борыштыларѓа, Алла жолында болѓандарѓа жєне жолда ќалѓандарѓа беріледі. Алла єр нєрсені білетін, ењ ±лыќ ‰кім беруші» (Тєуба с‰ресі, 60-аят). Діни лирикалық шығармаларында Ислам дінін арқау еткен ақын Мәшһүр-Жүсіп Көпеев те зекет жайында бірнеше мәрте айтқан болатын. Адамзатты мұсылманшылыққа шақырып, бір-біріне қайыр-жақсылық жасауға үндеді. Сол себепті ораза мен зекеттің жайын «Ізбас қажы» атты жоқтау өлеңде де атап көрсеткен. Мысалы: Ораза, зекет пенен – екі парыз, Мойныңа құтылмасаң болар қарыз. Тілеп қал қажетіңді тіл барында, Құдайға өлмей тұрып қылып арыз - дейді. Әдеб.: Х.Жанарыс Имандылыќтыњ ѓылыми негіздері. –Павлодар, 2006. – Б. 229. Мәшһүр – Жүсіп Көпейұлы. Шығармалары. 1 том. . –Павлодар. «ЭКО» ЖШС, 2003. – Б. 207. Л.З. Казахско – русский толковый словарь арабско – иранских заимствованных слов. – Алма – Ата., Мектеп, 1989. - Б. 120. Ќазаќстан ±лттыќ энциклопедия 4 том. Алматы: «Ќазаќ энциклопедиясыныњ», 2002. 187 б. жүктеу/скачать 14,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|