Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы рухани мәдениет лексикасы 2 Том

4) Бұдан, негізгі қарастыратын баѓыт-бағдарлар туындайды:

Ә) М-Ж. Кµпеев шыѓармаларының заттыќ мєдениет лексикасы;

Б) М-Ж. Кµпеев шыѓармаларының рухани мєдениет лексикасы;

В) М-Ж. Кµпев шыѓармаларындағы халыќтық (күнтізбесі) метрология (нуменативтер);

Г) М-Ж. Кµпев шыѓармаларындағы мифологиялық лексика.

Бұл – монография кµлемінде сан ѓасырдан келе жатќан М-Ж. Кµпеев шыѓармалары лексикасының этномєдени көздерінің барлығын т‰бегейлі зерттеу м‰мкін еместігі байќалды. Сондықтан да, Мәшһүр-Жүсіп шығармалары лексикасының этномәдени негіздері ғана зерттеу нысанына алынды.

5) Қазақ елі ХV ѓасырдан этникалыќ ќ±рамын айќындап, ±лттыќ тіл ретінде µзініњ атындаѓы тілді алѓан ќазаќ этносы ‰немі сµздік ќорын байыту ‰стінде болды. Кµне т‰ркі тілі қоғамдыќ формация µзгерсе де ќондырма ретінде µз ‰стемдігін саќтап ќалды. Ѓасырлар бойында ќалыптасќан ќазаќ тілі ќазаќ елініњ салты мен мєдениетініњ кµрінісі ретінде де ќ±нды. Сондыќтан да, М-Ж. Кµпеев шыѓармасындаѓы этномєдениет лексикасына байланысты сөздерді неѓ±рлым топтап, туынды т‰бірден µрбіген бірліктерді анаѓ±рлым жинаќтап бір ж‰йеге т‰сіруге ±мтылдыќ. Т‰бір т±лѓалы сµздерді салыстырмалы єдістеме негізінде наќты тілдік бар деректермен б±лжытпай дєлелдеуге тырыстыќ. Ол ж±мыс барысында µз жемісін берді;

6) М-Ж. Кµпеев шыѓармасыныњ этномєдениет лексикасын зерттеу барысында кµптеген тілдік ѓылыми дереккµздер, дєйектемелер таразыдан µткізілді, кейбір дєйектемелер наќты еместігі байќалды, оныњ ‰стіне єр тарап єдебиеттерде шашырап ж‰рген т‰ркініњ, тілдіњ даму барысында ќазаќтыњ тµл сµзіне айналып кеткен сµздер зерттеу нєтижесінде µзініњ алѓашќы шыѓу тегіне ие болып, лексика-семантикалыќ маѓынасы ашылды;

7) Этномєдениеттіњ ќалыптасуыныњ номинациялыќ ќырларын ќарастыру – монографияның µзекті мєселелерініњ – бірі. Демек, алѓашќы т‰бір т±лѓаныњ негізгі уєжі зерттеліп, сол уєжге т‰рткі болѓан заттыњ т‰бір т±лѓасыныњ о бастаѓы семантикалық маѓынасы т‰ркі тілдес этностыњ бар сµздермен салыстырылып, наќты маѓынасын беретін ±ѓымын ашуѓа м‰мкіндік туды;

8) Монографияда этномєдениет лексикасыныњ морфологиялыќ ќ±рылымы, сµзжасамдыќ ішкі к‰ші мен єсер еткен сыртќы факторлар сарапќа салынды. М-Ж. Кµпеев шыѓармасындаѓы кµне, маѓынасы кµмескіленген не м‰лдем ±мытылѓан т‰бір сµздердіњ б±рынѓы маѓынасы ќандай болды, ќазіргі маѓынасы ќандай екендігі де зерттелді. Б±л арада сµзжасам ‰рдісінде жања туынды ќандай тєсілмен жасалса да, семантикалыќ сипат, семантикалыќ ‰рдіс – жања маѓынаныњ міндетті т‰рде болып отыратыны аныќталды. Тілдіњ даму барысында сµздіњ лексикалыќ маѓынасы µзгеріп, жања лексикалыќ (сµзжасам) маѓыналы сµз тудыру, белгілі бір ±ѓымныњ, жања ±ѓымныњ тілдік атауын жасау болып табылатыны кµрінді. Сондыќтан сµзжасамныњ синтетикалыќ (морфологиялыќ), аналитикалыќ (синтаксистік) лексика-семантикалыќ тєсілдіњ ќатынасып отыратыны байќалды. Єрине, тілдік т±рѓыдан б±лардыњ єрќайсына жеке-жеке талдау жасамасаќ та, тілдік зерттеу барысында осы тілдік ережелер ќатысып отырды, кейде ќатыспайды да. Зерттеу барысында семантикалыќ поле, сема, сема теориясы барынша пайдаланылды. Кµп орайда сµздің єуелгі лексикалыќ маѓынасы айќындалып, содан барып кейін ќосылѓан маѓынасы, немесе кµп маѓыналыќ ќасиеті мєні де ашылды;

9) Зерттеу барысында М-Ж. Кµпеев шыѓармалары тілініњ лексикалыќ микрож‰йелері аныќталып, семантикалыќ сµзжасам процесі арќылы жасалѓан сµздерден жања сµз тудыру яѓни жања маѓыналы лексикалыќ единицаныњ жасалуы т.б. ќаралды.

10) М-Ж. Кµпеев шыѓармасында араб-иран, монѓол, орыс сөздері жєне орыс тілі арќылы басќа да шетел сөздері єр кезде, єр дєуірде еніп, ќазіргі кезде тіліміздіњ лексикалыќ ќ±рамынан берік орын алѓандығы байќалды. Бұл сөздер енгенде о бастаѓы т±лѓасын саќтап, немесе єрт‰рлі дєрежеде семантикалыќ жаѓынан да µзгеріске т‰скенін кµреміз. М-Ж. Кµпеев шыѓармасындаѓы сµздер ішкі даму негізінде жања ±ѓымдарды атау ќажеттілігінен єрт‰рлі семантикалыќ ‰рдістерді маѓыналық жағынан т‰ркілік синкретизім деп ќалып ж‰рген тілдік ќ±былыс, сµз маѓынасыныњ кењеюі, тарылуы сияқты бµлшектіњ б‰тінге не керісінше болуы, функциональды ±ќсату проблемалары ашылды;

11) М-Ж. Кµпеев шыѓармасыныњ тілін зерттеу барысында фонетикалыќ, лексика-семантикалыќ жєне грамматикалыќ факторлар араласып, єрќайсысы єр ќилы дєрежеде ‰лестерін ќосатыны аныќталды. Сµздердіњ маѓынасыныњ µзгеруі нєтижесінде оныњ ќ±рамыныњ ассимиляциялыќ, диссимиляциялыќ ‰ндесу (гормония), сіњісу, ыќшамдалу, агормониялыќ, екпін т.б. фонетикалыќ зањдылыќтар єсерінен де єрт‰рлі µзгерістерге ±шырайтыны байќалды.

Зерттеу жұмысына қажетті жадығаттар: Мәшһүр-Жүсіп мұралары М. О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтының «Қолжазба және текстология орталығы қолжазбалар қорында»; ҚР. ҒА. Орталық ғылыми кітапханада, сирек қолжазбалар қорында сақтаулы: Жазылу үлгісін сақтаймыз.

№ 17. П. 1088 (ӘӨИ) «Қазақ шежіресі» А. Сәрсеков, 1988 жылы тапсырған. Мәшһүр-Жүсіп жазған шежіре (Қазақ қай уақытта жүз болған); № П. 1040. Әбу Ахметов жинаған материалдар (М-Ж. Көпеев сөзінен); № П.1000 (Ә.Ө.И) Төрт папка /Фонд 929 ОП. 3. Д. 324. СВ. 27/ История литературная очерк о Машһур Юсуп Купеева (Рукопись на казахском языке, араб шрифты) 329 стр. «Меғраж», «Екі жігіт пен бір шалдың әңгімесі»; № П. 850.2. 11-12 тізім. 124-197 бет. Рукопись из Центрального архива Каз ССР Фонд 929. ОП.3. Д. 324, СВ 27 (Мәшһүр-Жүсіп қолжазбасының фото көшірмесі); Е-у: № П 1000 жалғасы фото көшірме; № П. 850. 3. 13-16 тізім. 198-238 бет. Рукопись из Центрального архива КазССР. Фонд 929.ОПЗ. Д. 324. СВ 27. Мәшһүр-Жүсіп Көпеев қолжазбаларының фото көшірмесі «Өрмекші хикаясы» 222-231 бет, фото көшірме арабша графика; № П. 850.4. стр. 1-91. РизЦА КССР. Ф. 929.ОП3.Д.324. СВ.27. 1932 жылы көшірілген, көшіруші белгісіз 25/ХI-1979; // 124 б: Екі жас бір шалдың әңгімесі; 155 б: Соғыс майданы; 156 б: Пушкин, Вальтер; 158 б: Ұялып тақсыр қалмаңыз; 160 б: Әдебиет 1978 ж. жазылған; № П.908 (Ә.Ө.И) 1 дәптер. Мәшһүр-Жүсіптің өлеңдері және басқа ел ақындарының өлеңдері. Ел аузынан жинап жазып берген Шарафиев Төлеубай. (Ақынның үлкен ұлы Шарафи соның ұлы – А.Қ.) Араб әрпімен жазылған, 1-84 парақ.; 2 дәптер. Мәшһүр-Жүсіп өлеңдері әртүрлі ұсақ өлеңдері. Ел аузынан жинап жазған Шарафиев Т. Қолжазба араб әрпімен жазылған 1-60 парақ; 3 дәптер. Мәшһүр-Жүсіп баласы Шарафиденге жазған хаты (Мәшһүр-Жүсіптің өз қолтаңбасы) қолжазба араб әрпімен жазылған. 3 парақ. Тап. С. Дәуітов. 15/ХII-1989; № П. 908. (Ә.Ө.И) 4 дәптер. 24/VIII – 1990; 1.Түсініктеме – 1-2; 2. Мәшһүрдің 46 жаста сөйлеген сөзі – (қолжазба) – 3-11; 3.Мәшһүрдің сөзді киіндіріп жұрт көзіне түскені – 11-20; 4. Күндіз бен түннің айырмасы – 20-22; 5. Мәшһүрдің ақындығымен қоштасуы – 22-25; 6. Мәшһүр-Жүсіптің 68 жасында сөйлеген сөзі – 26-30; 7. Мәшһүрдің өзін-өзі ертегі қылып сөйлегені-31-35; 8. Ай, Мәшһүр, туа қастас болдың байменен-36-37; 9. Кейінгі заманда тарих боларлық бір сөз-38; 10. В.Г. Белинский; 11. Дарвин туралы – 39-40; 12. Л.Н. Толстой, Салтыков мақаласы туралы – 41-42; 599 П. М-Ж. Көпеев шығармалары (Қолжазбадан көшірме); 850/1. П. РизЦА. КазССР.Фонд. 929.ОП.3. № П. 1000. Д.324 св. 27 (М-Ж. Көпеев қолжазбасының фото көшірмесі) 1. Марғузар немесе Мәлік Хасен; 2. Өгіз бен Есек; 3.Әр түрлі өлеңдер; 4. Алаша қаласындағы жастарға жіберген хаты; 37 жәшік. РМ. 33.

М-Ж. Көпеев. Рукопись: № 1171. Қолжазбалар жинағы. Араб әріпімен жазылған. 532 б; РМ. Р. № 1176. 1920-1922 жж. 201 б. Қол.жина; РМ.32. 1905-1915 жж. Рук: 1178. Қол. Жина. 185 б; РМ. 28. Өлеңдер жинағы. 1050 бет, Рук: 1170. Араб граф; РМ.29. Өлеңдер жинағы. 1906-1945 жж. 500 бет, Рук: №1173; РМ. 27. Өлеңдер. 1907-1927 жж. Рукопись № 1177. 209 бет; РМ. Араб графикасымен жазған шығармалары 1914-1927 жж. № 1172. 745 бет; РФ.58. Мәшһүр Юсуп. РМ 220. Сарыарқа: Қазақтың осы күнгі әңгімесі. 1902- 24 бет; 21.34. Мәшһүр Юсуп. Сарыарқа кімдікі екендігі? Қазан қ. 1907 ж. 22 бет; РМ.520. Хал-ахуал. Қазан. 1907. 20 бет; РМ. 776. Мәшһүр-Жүсіп қолжазбалары. 187 бет; Рм 814. Көпеев. Көрұғлы Сұлтанның туған һәм және Ғайнас патша мен соғысқаны. Мухаммет Шәрәфиден биге. Мәшһүр Юсуп Көпеев 61 бет; Қолжазба «Нәқи Исанбәт кітапханасынан» Араб графикасы; 9. К-69. Қолжазба. М-Юсуп; 850. Хал-ахуал. Мәшһүр Юсуп Купеев Һәм аның уғлларының бағзі бір шиғірләрі. Қазан. Домбыровский, 1912. 20 бет; Е-У: Мәшһүр-Жүсіп Көпеев мұраларының әлі де араб таспасынан қазіргі кириллицияға түсірілмей жатқаны қаншама. Бұл біздің зерттеу жұмысымызға қажетті салыстыру үшін ғана жазып алғанымыз. Карточка (қаттамалар) тергенде осы мұралары, 1907 жылғы 3 кітабы пайдаланылды.

Жоғарыдағы аталған, алға қойылған негізгі мақсаттар монографияның құндылығын айқындайтын болса керек.

Монографияның алға қойған мақсаты: Жоғарғы, арнаулы оқу орындарында (Арнаулы курс ретінде µту – ішін-ара дәріс сабақтары жүргізіліп жүр). Орта мектептер мен лицей, колледждерде «Мәшһүртану» сабағын жүргізу. № 10 Дарынды балаларға арналған Абай атындағы лицей-мектебінде (монографияның кейбір қағидалары ғылыми зертханадан 12 жыл тәжірибеден өтті). Б±л ж±мыс – С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің жанынан «Мәшһүртану ғылыми-практикалық орталығын» ашуға м±рындыќ болды; Ондаѓы маќсат: М-Ж. Көпеевтіњ 30 – томдай мұраларының этномәдени лексикасын б±дан да терењірек оқып-үйрену және зерттеу. «Мәшһүртану» әдістемелік оқу-құралын жазып, баспадан шығару. «Мәшһүртану» факультативті курсын Республика көлемінде ашуға ат салысу. Осы орайда павлодарлық жас мәшһүртанушылар Ғылыми жобаға қатысып 2006 жылы - 5, 2007 жылы – 8 оқушы Мәшһүр-Жүсіп шығармалары бойынша ғылыми жұмыс жазып, республикалық байқаулардан жүлделі орындармен оралды. 2007 жылы Павлодар облыстық мектеп аралық «I Мәшһүр-Жүсіп оқулары өтті». Ал, С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінде болған «Мәшһүр-Жүсіп оқуларының» 2-кі халықаралық, 3-республикалық ғылыми конференциялар өзінің жемісін берді. Қазақстан Республикасының «Білім стандарты» талабына сай факультативтің оқу - бағдарламасын жасау. Болашақта бұл зерттеу жұмыс: Мәшһүр-Жүсіп шыѓармалар тілі сөздігі; Мәшһүр-Жүсіп шыѓармалар тілініњ тарихи-этимологиялық сөздігін; Мәшһүр-Жүсіп шыѓармалар тілініњ энциклопедиясын; Мәшһүр-Жүсіп шығармалар тілінің морфологиялық ерекшелігі; Мәшһүр-Жүсіп шығармаларының лексикасы; Мәшһүр-Жүсіп шығармаларының этнолингвистикасы т.б. ѓылыми зерттеулерге м±рындыќ болары сµзсіз. Павлодар аймаѓындаѓы Кіші Халыќ ассамблеясыныњ кµпэтникалыќ (т‰ркі) тобыныњ семинар сабаѓында, С. Торайѓыров атындаѓы облыстыќ кітапханада, «Б±ќар жырау» атындаѓы µлкетану м±ражайында, «М-Ж. Кµпеев м±ражайында» т±раќты т‰рде µтіп т±ратын «дµњгелек стол», «дєст‰рлі» сабаќтарда, лекция, тєжірибе сабаѓында оќып-‰йренуге, радио, теледидарда пайдалануѓа болады. Т±рмыс – ќажетін µтейтін комбинаттарда, сєн-б±йым өнерін кµрсететін орындарда наќты ѓылыми аныќтама ретінде ќолдануѓа болады деп ойлаймыз.

Этномәдени лексиканың лингвистикалық зерттеу айналымына түсуінің өзіндік теориялық қағидасы болады. Бұл тұрғыда төмендегі ғалымдардың кейбірінің пікірлеріне назар аударғанды жөн көрдік.

Ќ. Ж±банов: «Тілдіњ µзіндік µзгешелігі – затќа ат ќою, ол аттарды бір-бірінен айыру. Мысалы: жылќы – т‰йе емес, ќой – сиыр емес, сиыр – жылќы емес. Атаулардыњ маѓынасын осылайша айыруды – сигнификация дейміз. Єр нєрсеніњ µзін жеке кµрсету, даралап айту ќасиетіне ие болѓан сµз – зат, сипат, ќ±былыс аттары болып ќалыптасќан. Б±л аталѓандар – тілдіњ негізгі µзгешеліктері. Тілдіњ б±дан басќа таѓы да ат ќою м‰мкіншілігін номинация дейміз» – дейді [29, б.98]. Номинативті мағына туралы К. Аханов: «Сөздер заттар мен құбылыстарды, сапа мен белгіні, іс-әрекет пен қимылды және т.б. атайды, солардың атаулары ретінде қызмет атқарады. Сөздің бұл қызметі – номинативті (атау болу) қызмет» [30, б.64]; «Сөздің заттар мен құбылыстардың және олардың белгілерінің бейнесімен тікелей байланысты лексикалық мағынасы тура мағына немесе номинативті мағына деп аталады» – дейді [30, б.99]. Академик Ә. Қайдар: «Жеке сөз бен сөз тіркестерінің негізгі номинативтік мағынасының сыртында қандай түсінік, қосымша мағына және этнографиялық ұғым болуы мүмкін? Тіл байлығымыздағы сөз бен сөз тіркестерінің бәрі бірдей этнографиялық мағына беретін этнографизмдер емес» – деп, ара-жігін ажыратып береді [20, б.20]. К. Аханов қолданған зат пен белгілердің белгісі аралығы қазіргі лингвистикада уәждену (мотивация) деп аталып жүр. Қараңыз: Ж. Манкеева «Сөздің заттар мен құбылыстардың және олардың белгілерінің бейнесімен тікелей байланысты лексикалық мағынасы тура мағына немесе номинативті мағына деп аталады» – дейді [31]. Осы орайда мына аталған еңбектерді де қарастыруға болар еді: [32, б.260-449]; А. Сейілхан [33, б.249], [34, б.27]; Н. Оңғарбаева [35, б.125]; Қ. Аронов [36, б.86, 88, 89]; М. Мұсабаева [37, б.5] т.б.

Қазақ зерттеушілерімен қатар орыс зерттеушілері де өз ойларын ортаға салды. Бірнешеуінің пікірлерін келтіргенді дұрыс деп санадық: М. Ф. Дукин номинация туралы былай дейді: «Номинация – название не только предметов, явлений объективной действительности но и нашего внутреннего мира (чувств, настроений). Следовательно, номинация многообразна как сама действительность, данная нам в ощущениях, чувствах, в нашем сознании, а затем находящая выражение в словах, в языках» – десе [38, б.83-84], Э. В. Кузнецова: «Как единица собственного лексического уровня слово определяется прежде всего по своей уникальной функции – быть средством номинации» – дейді [39, б.18]. Ал, В. И. Кодухов: все знаменательные слова обладают предметной направленностью, имеют названую (номинативную) функцию – деп жазды [40, б.188]. Р. А. Будаговтың: «Итак народная этимология – это отдельные случаи переосмысления в народном языке непонятных слов с позиций понятных слов родного языка, или, другими, это сведение непонятного слова к слову понятному» деген ойымен үндестік тапқан [41, б.82]. Звигенцевтің еңбегінде Г. Штейнталь. «Язык и дух народа» – деп өте дұрыс жазды [42, б.134].

Демек, зат не құбылыс аталымға (номинацияѓа) ие болуы үшін белгілі бір уәжі болуға тиісті. Айталық, қыстыгүні қар соғып тұр демейміз, жалпы уәжі: қар аралас қатты жел соғып, көзге көрініп тұрған табиғаттың құбылысы. Аталымы (номинациясы) «боран» сөзі. Бұндай құбылысты атау мен зат арасындағы тілдік емес себептер – дейді А. Қ. Сейілхан [33, б.249]. Затты тануға себеп болған ішкі және сыртқы факторлар заттың айрықша қызметін өзгелерден ерекшелендіреді. Зат содан кейін ғана атауға ие болады. Затты тануға себеп болған осындай белгілері уәж деп аталады. Осы орайда ф.ғ.д., профессор Б. Қалиев уәжді, уәжсіз сөзжасам мәселесіне тоқталып «жүздеуік», «пайыз» сөздерін мысалға келтіреді [43, б.5]. Зат пен атау арасындағы болатын себептер философиялық құбылыс есебінде де бағаланады. Өйткені зат пен заттың аты арасындағы байланыс, заттың атқа ие болуы сияқты сипаттар көзге көрінбей өтетін үрдістер. Жалпы, деректі, дерексіз зат қандай атауға ие болады? Зат затына сай уәжді қалай таңдап алады, оның атын адам қалай қояды? Бала тіршілік иесі «бала» деген атқа ие болу үшін қандай уәж әсер етті, мағынасы қалай шықты? Бұл әлі тіл білімінде қаралмаған мәселе. Затты, рухани дүниені, нуменацияны тануға себеп болатын уәждеме атауы тек этимологиялық, этнолингвистикалық зерттеу нәтижесінде ғана қол жеткізеді. Қазақтың байырғы этномәдениет лексикасы осындай тілдік қағидалар нәтижесінде ашыла түседі. Лексика – этномәдениетті танытатын сөздер мен сөз тіркестер жиынтығы. Этнографиялық тұрақты тіркестер баспа сөздерде жарияланып, танымдық мәні болды [44]. Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының президенті Ө. Айтбайұлының: «Ата-бабадан мирас боп келе жатқан ұлт мәдениетінің тегершігі тектес дәстүр-дағдысы бар, оның жайын кім ойлайды? Күлшесіз күшің кетер, ал тілсіз, мәдениетсіз ел қай мұратқа жетер?!» деген ұлағатты сөзі, зерттеуді себеппен, нєтижеге жетелейді [45, б.12].

Ш. Құрманбайұлының ұлттық тілдің болашағы туралы жазған: лексикалық қабат дұрыс қалыптастырылмаса халықтың әлеуметтік, рухани - мәдени қажеттігінің өтелмейтінін айтады [46, б.134]. Сайып келгенде осы айтылған пікірлер ұлттық мүдде тұрғысынан шықты. Мәселе, қай ұлттың өкілі айтты дегендік емес, қалай айтты деген ой жотасы тұрғысынан қарауымыз керек сияқты. Зерттейтін объектінің лексикалық құрамын білмей, этномәдениет лексикасын нақты болжау мүмкін емес. Қазақ лексикасы жөнінде бірқыруар зерттеу еңбектер жарық көрді. М. М. Копыленконың «Особое место занимают исследования в области лексики и фразеологии…» – деген сөзі осы мәселеге қатысты айтылса керек [46, б.18]. Осы пікірге орай: әдебиетші ғалым Қ. Жұмалиевтің Абай шығармаларының тіліне қатысты әдеби тілдік стильдік зерттеуін [47, б.43-76]; Танымал тілші ғалымдар: Ғ. Айдаров [48, б.46-58]; А. Ибатов [49, б.60-141]; Б. Әбілқасымов [50]; [51, б.66-97]; С.Ж. Құдасов [52, б.77-85]; Е. Жанпейісов [53, б.144-263]; Р. Сыздықова [54, б.69-246]; [55, б.60-119]; С. Хасанова [56, б.60-83]; Б. Момынова [57] фразеология саласында: І. Кеңесбаев [58, б.202]; [59]; Ә. Болғанбаев [60]; [61]; Х. Қожахметова [62]; Г. Смағұлова [63] т.б. тізімді соза беруге болады, атап өтуді өзіміздің азаматтық парызымыз деп есептейміз. Бұл – аталған тілші ғалымдардың ішінде қазақ әдеби тілінің тарихына қатысты да жазғандары бар.

Қазақ лексикологиясын зерттеу ауқымы осы айтылған жайттармен шектелмейтіні де белгілі. М.М. Гухманның айтқан: «Характерным для большинства лексических группировок является недостаточная регулярность и обобщенность образуемых с их участием противопоставлений» [64, б.26] пікірі де бір сәт ойландыруға тиісті. Бұл салада қайшылыққа толы тың қағидалар да бой көрсетті. Оның кейбірі қазақ ғалымдарының да назарына ілікті: В.А. Звигенцев синхрония мен диахронияның қатарында панхрония мен ахронияны қатар қараса болмас па екен деп жалпы адамияттық проблеманы көтереді [42, б.45]; Л. В. Калинин орыс лексикасындағы түркі сөздеріне тоқталады [65, б.83]; В. А. Богородицкий түркі тілдері мен диалектісін тереңдете зерттеу ұсақ диалектілерді қалпына келтіруге себебі тиіп қана қоймай, нақты «алғашқы белгілерінің» өте жақсы көрсеткіші болады – дейді [66, б.334]. И. В. Арнольд «lexicoloqu is the part of linquistics dealinq with the vocabulary of a lanquaqe and the properties of words as the main units of lanquaqe» Лексикология лингвистиканың бір саласы ол тілдік сөздердің және сөздердің қасиеттерінің басты бөлімдері болып табылады десе [67, б.9]; Академик В. М. Жирмунский көптеген сөздің картасын сақтаған «Немістің этнографиялық атласы» жергілікті жердің атауларының географиялық таралу мүмкіндігі заттық және рухани мәдениетімен сәйкес келетінімен өлшенетіндігін айтты [68, б.490]. Халық өлеңдерін, дәстүрін, мақал мен мәтелдерді ауызекі сөйлеу тілінің этолоны деп қарады [69, б.4]; Д. Э. Розенталь номинативті және стилистикалық функцияны экзотикалық лексика толықтыратынына көңіл бөлді [70, б.74]. Этномәдениеттің ғылыми дәйектемесі ретінде қаралатын әдебиеттердің негізгі түйіні біз зерттеп отырған жұмыстың мәні мен мазмұнын ашуға септігі тигендігін осы келтірілген сілтемелерден-ақ байқауға болады. Академик Ә. Қайдаров: Тиімді тәсілге айналған тарихи-салыстырмалы әдіс – десе [71, б.4]. Түркі тілдері генетикалық жағынан туыс емес көптеген елдердің тілінде ұшырасып жүр, бұған сөздердің шығу тегін салыстырмалы зерттеу жүргізу нәтижесінде көзіміз анық жеткен сияқты. Тәжірибе алмасу да өз жемісін берді – дейді [72]. Сол сияқты Ә. Қайдардың мына пікірінің де ғылымилығы жағынан біздің зерттеу жұмысымыздың құндылығын арттырары сөзсіз: Изучение казахских собственных имен в этнокультурном аспекте раскрывает широкие и разнообразные связи казахского ономастикона с этнографией, материальной и духовной культурой казахского народа [73, б.4] – деп, заттыќ мєдениет пен рухани мєдениетті кейде бірі-бірінен ажыратуѓа болмайтын жаѓдайларда кездесетінін, ономастикалыќ зерттеуде де осы жайттардыњ орын алатынын айтады.

Осы айтылғандарды жинақтай келе О. Сүлейменовтіњ сөзі біршама жазылған жайттардың нақты себебін көрсететін сияқты: «Появится подлинное уважение к своей культуре к этносу, языку. Кто после нас это способен сделать? Если не мы, то-никто!» [74, б.5] – дегені исі қазақ әрбір жанға үлкен ой тастаса керек.