Методические рекомендации Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

19 
3 
Ерекше білім беруге қажеттілігі бар оқушыларды оқыту мен 
тәрбиелеудің педагогикалық қолдау моделін қалыптастыру бойынша 
әдістемелік ұсынымдар 
 
Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы жүргізген зерттеулер 
аясында, Қазақстанда жұмыс істейтін инклюзивті білім беру моделдеріне 
талдау жасау жүзеге асырылды және эксперименттік алаңдардың жұмыс 
тәжірибесі көрсетілді. 
Өсіп келе жатқан ақпараттар ағыны, инклюзивті орта құру бойынша 
мүмкіндіктерді кеңейтуге және ерекше қажеттілігі бар, соның ішінде мүмкіндігі 
шектеулі балалардың (бұдан әрі МШБ) сапалы білімге қол жеткізулерін 
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. 
Қазақстанда инклюзивті білім беруді дамытудың заманауи кезеңінде, 
өтпелі кезеңнің қиындықтарына қарамастан инклюзивті білім беруге жағдай 
жасаған білім беру ұйымдарының саны көбеюде. Бұл өте маңызды, бәрінен 
бұрын, себебі ерекше білім алу қажеттілігі бар балалар саны азаятын емес және 
бұқаралық метептің білім беру ортасына балалар жиірек кіруде, бұл елімізде 
инклюзивті білім берудің дамуындағы оң үрдіс болып табылады (10-кесте). 
1-
кесте – 2014-2015 оқу жылы басындағы мемлекеттік (мемлекеттік емес) 
күндізгі жалпы білім беретін мектептердің жиынтық есебі. 
Мектептер, оқушылар және ұстаздар саны 
Көрсеткіштер атауы 
Жолда
р №
Барлығы (2, 3-
бағаналарыны
ң сомасы) 
оның 
ішінде, 
қалалық 
жерлерде 
оның 
ішінде, 
ауылдық 
жерлерде 
А 
В 
1 
2 
3 
Мектептердің жалпы саны
(2-4, 6, 7 
жолдар сомасы) 
(
бірлік) 
1 
7326 
1742 
5584 
оның ішінде девиантты 
мінез-құлықты балаларға 
арналған мектептер
(
бірлік) 
6 
7 
6 
1 
оның ішінде дамуының 
шектеу мүмкіндіктері бар 
балаларға арналған 
мектептер (бірлік) 
7 
97 
90 
7 
жалпы білім беретін 
мектептердегі дамуының 
шектеу мүмкіндіктері бар 
балаларға арналған 
сыныптар (бірлік) 
8 
1392 
984 
408 

20 
Инклюзивті білім беру 
үшін жағдай жасаған 
мектептер саны (бірлік)* 
18 
1795 
645 
1150 
Барлық білім алушылар 
(20-22, 24, 25 
жолдар 
сомасы) (адам) 
19 
2629838 
1350692 
1279146 
оның ішінде девиантты 
мінез-құлқы бар балаларға 
арналған мектептерде 
(
адам) 
24 
142 
121 
21 
оның ішінде дамуының 
МШБ арналған 
мектептерде (адам) 
25 
15170 
12443 
1074 
жалпы білім беретін 
мектептердегі дамуының 
МШБ арналған 
сыныптарда
26 
11118 
6977 
4141 
Әдеттегі білім беру 
ортасына тартылған даму 
мүмкіндігі шектеулі білім 
алушылар (адам)* 
36 
16206 
9505 
6701 
Барлық мұғалімдер (38-40 
жолдар сомасы) (адам) 
37 
276544 
103853 
172110 
Инклюзивті білім беру моделдерін зерттеу, МШБ-ның әлеуттендіру 
дағдылары мен коммуникативтік біліктерін дамыту үшін маңызды ресурс 
ретінде АКТ, интернет-ресурстарды пайдалану мүмкіндігі мен әлеуетін, 
инклюзивті білім беруді дамытудың аймақтық қоғамдастығын құру және 
басқару процесінде инклюзивті білім беруді дамытудың тиімді тетіктерін 
көрсетті (Ақмола облысы мысалында). 
Қазақстанда құрылған инклюзивті білім беру моделдерінің екеуіне 
тоқталайық: 
Қарағанды қаласының № 27 ЖББОМ ММ мысалында инклюзивті білім 
беру мекемесін дамытуды басқару моделі
. 
Мектеп базасында ерекше қажеттіліктері бар балаларды психологиялық-
педагогикалық сүйемелдеу қызметі құрылды. Бұл қызметтің мақсаты ерекше 
қажеттіліктері бар балаларды оқыту, тәрбиелеу, қоғамға әлеуметік бейімделу 
және кірігуін қамтамасыз ететін оңтайлы жағдайлар жасау болып табылады. 
Қойылған мақсаттар аясында келесі міндеттер жүзеге асырылады: инклюзивті 
білім беру бойынша жүйелі жұмыс әзірлеу және енгізу; білім біру қызметтеріне 
қолжетімділікті қамтамасыз ету және білім беру қызметтерінің барлық 
субъектілері үшін білім сапасына қол жеткізу. 
Білім беру ұйымы инклюзивті ортаны дамыта отырып, инклюзивті 
мектепті басқаруды бірнеше кезеңде жүзеге асыратын тұжырымдама әзірледі: 

21 
-
ерекше қажеттіліктері бар балалардың қажеттіліктері туралы ақпараттар 
алуға және зерттеуге мүмкіндік беретін ақпараттық-диагностикалық (білім беру 
субъектілерінің жеке бейімделушілік ерекшеліктерін диагностикалау); 
-
бағдарлық-пропедевтикалық, оның аясында бейімделген білім беру 
ортасының даму перспективаларын және қажетті басқару шешімдерін анықтау 
қамтамасыз етіледі; 
-
әлеуметтік менеджмент технологиясын жүзеге асыруды қамтамасыз етуге 
мүмкіндік беретін базалық-технологиялық. 
Ерекше қажеттіліктері бар балаларды анықтау мәселесіне ерекше көңіл 
бөлінеді, бәрінен бұрын бұл білім беру ұйымы МШБ-мен медициналық 
құжаттама негізінде жұмыс істейді. Тәуекел тобының балаларын бастапқыда 
анықтау, сабаққа қатысу, мұғалімдерден сұрау және балалардың ата-
аналарымен жұмыс істеу негізінде жүргізіледі. 
Ерекше қажеттіліктері бар балаларды анықтаудың келесі критерийлері 
атап көрсетіледі: 
-
медициналық айғақтар; 
-
оқу дағдыларын, біліктері мен білімдерін қалыптастыру және 
автоматтандыру қиындықтары; 
-
интеллектуалды дамуынан баланың артта қалуна күдік; 
-
баланың мүдделері мен қабілеттері тарапынан дәстүрлі жағдайларда 
әлеуметтік бейімделудің асқынуына алып келетін әр түрлі көріністер; 
-
іс-әрекетін еркін реттеудегі жалпы проблемалар, қозғалыс тежеушілігі 
және ықыластың бұзылуы көріністері, баланың мінез-құлықының тепе-тең 
болмауы; 
-
сөйлеуде кез-келген бұзылудың болуы; 
-
көру мен естуге және т.б. күдік келтіру. 
Ерекше білм алу қажеттіліктері бар балаларды оқыту процесі әр түрлі 
деңгейлі бағдарламалар бойынша және психологиялық-педагогикалық 
сүйемелдеумен жеке бағдарламалар бойынша жүргізіледі. Түзету компонентін 
қосу міндетті болып табылады. 
Түзету педагогикасының Ұлттық ғылыми-практикалық орталығының 
(бұдан әрі ТП ҰҒПО) эксперименттік алаңы ретіндегі инклюзивті мектептің 
моделі. 
Осы моделге сәйкес мектептің ТП ҰҒПО-мен келесі бағыттар бойынша 
тығыз ынтымақтастығы көзделеді: 
-
инклюзивті практиканың ұйымдастыру-әдістемелік негіздерін әзірлеу 
және байқаудан өткізу; 
-
білім беру процесіне нейропсихологиялық түзету әдістерін енгізу; 
-
даму мүмкіндіктері шектеулі балаларға көңіл бөлу мен телерантты 
қабылдауды қалыптастыру бойынша бағдарламаны әзірлеу және байқаудан 
өткізу. 
Ақмола облысы мысалында, Ақмола облыстық білім басқармасы және 
«Азаматтық білім берудің ғылыми-ақпараттық орталығының» ҮЕҰ (Астана 

22 
қаласы) қолдауымен инклюзивті білім беруді енгізу бойынша әр түрлі 
құрылымдардың өзара әрекеттесунің аймақтық моделін жасау тәжірибесі 
зерттелді. 
Инклюзияны білім беру процесіне кіріктіру аясында аймақта келесі 
мүмкіндіктер қолданылды: 
-
арнай білім беру ұйымдарының барынша тармақталған желісінің болуы 
(ПМПК, ППТК, мектеп-интернаттар және т.б.); 
-
тиісті білімі және қажетті жұмыс тәжірибесі бар, арнайы білім беру 
ұйымдары қызметкерлерінің штатының болуы; 
-
инклюзивті білім беру бойынша әдістемелік құралдар мен ұсынымдар 
санын ұлғайту, олардың тақырыптарын кеңейту; 
-
ерекше қажеттіліктері бар оқушыларды жалпы білім беру процесіне 
нақты кірістіру («стихиялық инклюзив»). 
Зерттеу көрсеткендей, білім беру процесіне инклюзияның кірігу үдерісі әлі 
күнге дейін қиындықтарға ұшырауда және шешілмеген проблемалар да бар: 
-
әртүрлі типтегі білім беру ұйымдары, білім беру органдарының іс-
әрекеттеріндегі келіспеушілігі, бытыраңқылығы; 
-
ерекше қажеттіліктері бар оқушылардың кедергісіз қол жеткізуге 
жағдайдың жоқтығы (білім беру ұйымдарының көпшілігінде); 
-
инклюзивті практиканы енгізуге білім беру ұйымдары мен педагог 
қызметкерлердің ұйымдастыру-әдістемелік тұрғыдан дайын еместігі; 
-
бірлескен оқытуға педагогтардың, ата-аналардың және оқушылардың бір 
бөлігінің психологиялық дайын еместігі. 
Сөйтіп, еліміздің түрлі өңірлеріндегі бір қатар білім беру ұйымдарындағы 
инклюзивті білім берудің жайын талдау, инклюзивті білім беруді дамытудың
күшті әрі әлсіз жақтарын және түзетушілік пен алдын алу технологиялары мен 
әдістерін пайдалануды көрсетті. 
Күшті жақтары: 
-
2020-
жылға дейін Қазақстан республикасында білім беруді дамытудың 
мемлекеттік бағдарламасына, бір бағыты ретінде инклюзивті білім беруді 
енгізу; 
-
бұл мәселені шешудегі қоғамның өскелең қажеттілігі; 
-
бұқаралық мектепте инклюзивті ортаны дамыту қажеттігін түсіну; 
-
бұл проблеманы бұқаралық мектепте шешу қажеттілігін ата-аналар 
қауымының түсінуі. 
Әлсіз жақтары: 
-
білім беру ұйымдарында ерекше қажеттіліктері бар балалармен жұмыс 
істеу үшін дайындалған педагог кадрлардың болмауы; 
-
инклюзивті білім беру бойынша педагог кадрларды даярлау оқу 
бағдарламаларында (ЖОО-да және колледждерде) болмауы, оқу курстарының 
болмауы; 
-
инклюзивтік ортаны ұйымдастыруда білім беру деңгейлері арасында 
сабақтастықтың болмауы; 

23 
-
ерекше қажеттіліктері бар балаларды қабылдауға білім беру 
ұйымдарының дайын еместіктігі (мұндай балаларды қабылдау мүмкіндіктері 
бар білім беру ұйымдарының елімізде ең аз саны, өйткені арнайы құралдар мен 
жабдықтар, пандустар, арнаулы лифтілер және т. б. жоқ). 
Білім беру процесінде баланың жеке дамуын психологиялық-
педагогикалық қолдау – баланы табысты оқыту үшін жағдай жасау бойынша 
сынып жетекшісінің, әлеуметтік педагогтың, психологтың, пән мұғалімдерінің, 
әдіскерлерідің және т. б. кәсіби іс-әрекеттері жүйесі. 
Психологиялық-педагогикалық қолдаудың негізгі бағыттары болып 
табылатындар: 
-
баланың жеке ерекшеліктері мен денсаулығының жай-күйіне сүйене 
отырып, білім алу маршрутын таңдауда ата-аналарына (заңды өкілдеріне) және 
балаға көмек көрсету; 
-
туындаған проблемалар, қиындықтар, денсаулық жағдайына байланысты 
баланың даму процесінде білім беру маршрутын өзгерту; 
-
жаңа жағдайларға бейімделуде білім беру маршрутын өзгерткен балаға 
көмек көрсету. 
Білім алушыларды оқыту мен тәрбиелеудегі педагогикалық қолдау және 
оларды жеке психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу модельдері 
 

жүктеу/скачать 5,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: