Методические рекомендации по изучению учебного предмета «География» (7- 9классы) в рамках обновления содержания образования. Методическое пособие. Астана: нао имени И. Алтынсарина, 2017. 121с

4 
1 
Білім мазмұнын жаңарту аясында (7-9 сыныптарда) «География» пәні 
оқу бағдарламасының ерекшеліктері 
 
Білім мазмұнын жаңарту аясында негізгі орта білім деңгейінде
«География» пәні 7-9-сыныптарда оқытылады. 
География туралы бастапқы ұғым 5-6-сыныптардағы «Жаратылыстану» 
пәнін меңгеру барысында қалыптастырылады. 
Атап айтқанда, 5-6-сыныптарға арналған «Жаратылыстану» пәнінің оқу 
бағдарламасында «негізгі орта білім деңгейінде оқытылатын «Биология», 
«География», «Химия», «Физика» пәндерін зерделеу, негізін қалауға 
бағытталған кіріктірілген курс болып табылады» деп көрсетілген [1].
5-6-
сыныптардағы «Жаратылыстану» пәнін оқу бағдарламасының мақсаты 
оқушыларды жаратылыстану ғылымы тұрғысынан табиғат пен қоғамның өзара 
байланысы, табиғаттағы заңдылықтардың біртұтастығы туралы білім, ұғым, 
түсінік қалыптастыру және білімдерін күнделікті өмірде кездесетін табиғат 
құбылыстары мен үдерістерін түсіндіру, сипаттау, болжау үшін қолдану білігін 
дамытуға бағытталған.
5-6-
сыныптарына арналған «Жаратылыстану» пәнінің білім мазмұны жеті 
тараудан тұратын болса, оның үш тарауының, яғни «Ғалам. Жер. Адам», «Тірі 
және өлі табиғаттағы үдерістер», «Экология және тұрақты даму» материалдары 
географияға қатысты:
1.
«Ғалам. Жер. Адам» бөлімінің бөлімшелері: 
1)
макро- және микроәлем; 
2)
жер туралы жалпы мағлұматтар; 
3)
жер қабықтары және олардың құрамдас бөліктері; 
4)
жердегі тіршілік; 
5)
жер бетін бейнелеу тәсілдері, 
6)
материктер мен мұхиттар; 
7)
халық географиясы. 
2.
«Тірі және өлі табиғаттағы үдерістер» бөлімінің бөлімшелері: 
1)
өлі табиғаттағы үдерістер; 
2)
тірі табиғаттағы үдерістер. 
3.
«Экология және тұрақты даму» бөлімінің бөлімшелері: 
1)
экожүйелер; 
2)
тірі ағзалардың саналуандығы; 
3)
табиғатты қорғау. 
Негізгі орта білім деңгейінде «География» пәнінің оқу бағдарламасын 
әзірлеу барысында, яғни пәннің мақсаты мен міндетін анықтауда, білім 
мазмұнын құрастыруда 5-6-сыныптардағы «Жаратылыстану» пәні оқу 
бағдарламасында берілген оқу мазмұны ескерілген. 
7-9-
сыныптарда «География» пәнін оқытудың мақсаты:
- 
дүниенің географиялық бейнесін тұтас қабылдайтын;
- 
географиялық ойлау қабілеті дамыған;
- 
географияның әдістері мен тілін білетін және қолданатын;

5 
- 
географиялық мәдениеті бар;
- 
дүниенің географиялық бейнесін түсінетін;
- 
география тұрғысынан ойлау қабілеті бар тұлға тәрбиелеу болып 
табылады [2]. 
«География» пәнін оқыту барысында тұлғаның географиялық мәдениетіне, 
географиялық ойлауға, дүниенің географиялық бейнесіне аса көңіл 
аударылады. 
Тұлғаның географиялық мәдениеті дегеніміз тұлғаның бойындағы Жер, 
қоршаған орта, табиғат туралы, оның алуан түрлілігінің себептері, халқы мен 
шаруашылық әрекеті туралы білім мен «адам – табиғат – қоғам – мәдениет» 
жүйесіндегі өмірлік құндылықтарды меңгеруінің көрінісі. 
Дүниенің географиялық бейнесі – аумақтық табиғи-қоғамдық жүйелердің 
қасиеттері мен заңдылықтары туралы көзқарастар жиынтығы. 
Географиялық ойлау деп географиялық нысандар, үдерістер мен 
құбылыстарды, олардың арасындағы байланыстарды тану және олардың 
маңызды қасиеттерін бейнелеуді айтады. 
«География» пәнінің міндеттері: 
– 
географияның ғылыми пән ретіндегі рөлі мен оның қазіргі заманғы 
адамзат мәселелерін, сондай-ақ ғаламдық мәселелерді шешудегі әлеуетін 
түсінуге мүмкіндік беру; 
– 
оқушылардың бойында табиғат пен қоғам арасындағы өзара 
байланыстарға, осы байланыстардың кеңістіктік ерекшеліктеріне ғылыми 
көзқарастарды қалыптастыру; 
– 
қоғамдық өндірістің, табиғатты қорғау мен табиғатты тиімді 
пайдаланудың ғылыми жаратылыстану, әлеуметтік-экономикалық негіздерін 
ашу; 
– 
оқушылардың географиялық зерттеу әдістері мен зерттеу дағдыларын 
игеруіне ықпал жасау; 
– 
оқушылардың география ғылымының түсініктері мен терминдерін 
меңгеруіне ықпал жасау; 
– 
кеңістіктік ойлау мен картографиялық дағдыларды қалыптастыру; 
– 
географиялық білімді күнделікті өмірде, өз іс-тәжірибесінде пайдалану 
дағдыларын қалыптастыру. 
Типтік оқу жоспарына сәйкес «География» пәні бойынша оқу жүктемесі 
төмендегідей: 
1)
7-
сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
2)
8-
сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;
3)
9-
сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат. 
«География» пәні оқу бағдарламасының мазмұны оқытудың бөлімдері 
арқылы ұйымдастырылған. Бөлімдер сыныптар бойынша күтілетін нәтиже 
түрінде берілген оқу мақсаттарын қамтитын бөлімшелерден тұрады. 
Білім мазмұнын жаңарту аясында негізгі орта білім деңгейінде
«География» пәнінің мазмұны алты бөлімнен тұрады (1-сызба). 

6 
1-
сызба. Негізгі орта білім деңгейінде «География» пәнінің мазмұны 
Оқу бағдарламасында негізгі орта білім деңгейінде «География» пәні 
мазмұнын беретін алты бөлім өз алдына бөлімшелерге бөлінген және олар 2-7-
сызбаларда көрсетілген.
Негізгі орта білім 
деңгейінде 
«География» пәні 
мазмұнының 
бөлімдері
Географиялық зерттеу әдістері
Картография және географиялық 
деректер базасы
Елтану және саяси география негіздері
Физикалық география
Әлеуметтік география
Экономикалық география
Географиялық зерттеу 
әдістері
Зерттеу және 
зерттеушілер

7 
2-
сызба. «Географиялық зерттеу әдістері» бөлімі 
3-
сызба. «Картография және географиялық деректер базасы» бөлімі 
4-
сызба. «Физикалық география» бөлімі 
4-
сызба. «Физикалық география» бөлімі 
Картография және 
географиялық деректер 
базасы
Географиялық карталар
Географиялық деректер 
базасы 
Физикалық география
Атмосфера
Табиғи-аумақтық кешендер
Гидросфера
Биосфера
Литосфера
Әлеуметтік география
Халықтар географиясы

8 
5-
сызба. «Әлеуметтік география» бөлімі 
6-
сызба. «Экономикалық география» бөлімі 
7-
сызба. «Елтану және саяси география негіздері» бөлімі 
Оқыту мақсаттары әрбір бөлім бойынша әр бөлімше ішінде тізбектеліп 
көрсетілген. Әр бөлімнің бөлімшелеріне қатысты көрсетілген оқыту 
мақсаттарын сыныптар бойынша орналасуын қарастырайық.
1. «Географиялық зерттеу әдістері» бөлімінің мазмұны 7-9-сыныптарда 
«Зерттеу және зерттеушілер» бөлімшесімен берілген. Осы бөлімшенің 
сыныптар бойынша қарастыратын тақырыптарын келтірейік (1-кесте).
Экономикалық география
Табиғи ресурстар
Дүниежүзілік 
шаруашылықтың салалық 
және аумақтық құрылымы 
Дүниежізілік 
шаруашылықтың даму 
үрдістері мен 
көрсеткіштері
Әлеуметтік-экономикалық 
ресурстар
Елтану және саяси география 
негіздері
Дүние жүзі елдері

9 
1-
кесте. «Зерттеу және зерттеушілер» бөлімшесінде қарастыралатын 
тақырыптар 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Географияны зерттеу 
нысандары 
География ғылымының 
салалары 
Қазақстандық 
географтардың 
зерттеулері 
География ғылымының 
дамуы 
Географиялық зерттеу 
әдістерінің түрлері 
География ғылымының 
қазіргі заманғы өзекті 
зерттеу проблемалары 
Географиялық дерек 
көздері 
Географиялық 
деректерді өңдеу және 
талдау 
Географиялық нысандар 
мен құбылыстарды 
номинациялау 
ерекшеліктері 
Географиялық 
тәжірибелер 
Географиялық модельдер Қазақтың халықтық 
географиялық 
терминдері 
Далалық зерттеулер 
әдістері 
Зерттеу нәтижелерінің 
ұсыну формалары 
Зерттеу нәтижелерін 
ұсынудың академиялық 
формалары 
Географияда графикалық 
әдістердің қолданылуы 
«Зерттеу және зерттеушілер» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта 
географиялық зерттеуге жалпы түсінік берілетін болса, 8-сыныпта 
географиялық зерттеу әдістерінің түрлері қарастырып, 9-сыныпта 
географиялық 
зерттеулер 
елімізге 
байланысты 
тақырыптармен 
жалғастырылады.
Осы бөлімшені игеруде оқыту мақсаттарының 7-9-сыныптарда орналасуын 
қарастырайық (2-кесте).
2-
кесте. «Зерттеу және зерттеушілер» бөлімшесінің тақырыптарын 
игерудегі оқыту мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
географияның
зерттеу нысандарын 
анықтайды 
география 
ғылымының 
салаларға бөлінуін 
графикалық түрде 
көрсетіп түсіндіреді 
географиялық нысандар мен 
құбылыстарды 
номинациялау 
ерекшеліктерін анықтайды 
саяхатшылар мен 
зерттеушілердің 
география ғылымы-
ның дамуына қосқан 
география ғылымы 
салаларындағы 
маңызды 
зерттеулерді 
география ғылымының 
дамуына үлес қосқан 
қазақстандықтардың 
зерттеулері туралы 

10 
2-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
географияны зерттеу нысандарын анықтайтын болса, 8-сыныпта география 
ғылымының салаларға бөлінуін графикалық түрде көрсетіп түсіндіреді, 9-
сыныпта географиялық нысандар мен құбылыстарды номинациялау 
ерекшеліктерін көрсетеді және т.б. 
2. «Картография және географиялық деректер базасы» бөлімінің мазмұны
7-9-
сыныптарда «Географиялық карталар» және «Географиялық деректер 
базасы» бөлімшелерімен берілген. Осы бөлімшелердің сыныптар бойынша 
қарастыратын тақырыптары сәйкесінше 3-кесте және 4-кестеде келтірілген.
3-
кесте. «Географиялық карталар» бөлімшесінде қарастыралатын 
тақырыптар 
үлесін сипаттап, баға 
береді 
анықтайды 
баяндайды 
географиялық 
дереккөздермен 
жұмыс істейді 
географиялық 
зерттеу әдістерінің 
мәнін түсіндіріп, 
қолданады 
география ғылымының 
қазіргі заманғы өзекті 
зерттеу проблемаларын 
анықтайды 
географиялық 
нысандардың қасиет-
терін тәжірибелік 
жолмен анықтайды 
географиялық 
деректерді өңдеп, 
талдайды 
географиялық дала-
лық зерттеу әдістерін 
қолданады, 
көрсеткіштерді тір-
кейді, жинақтайды, 
өңдейді, талдайды 
географиялық 
нысандардың, 
құбылыстардың және 
үдерістердің 
модельдерін түрлі 
материалдардан 
немесе түрлі тех-
никаларда жасау 
арқылы ерекше-
ліктері мен 
қасиеттерін 
түсіндіреді 
қазақ халқының халықтық 
географиялық терминдерінің 
мағынасын түсіндіреді 
географиялық 
нысандардың, 
құбылыстардың және 
үдерістердің 
ерекшеліктерін 
графикалық түрде 
көрсете алады
зерттеу нәтижелерін 
түрлі формада 
ұсынады 
зерттеу нәтижелерін түрлі 
академиялық формада 
ұсынады 

11 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Географиялық 
картосхемаларды 
қолдану 
Тақырыптық карталар 
және оларды қосымша 
сипаттайтын элементтер 
Географиялық 
нысандарды, үдерістер 
мен құбылыстарды 
картадан көрсету 
тәсілдері 
Географиялық 
номенклатура 
Тақырыптық карталарды 
оқу 
Географиялық 
номенклатура 
нысандарын көрсету 
тәсілдері 
4-
кесте. «Географиялық деректер базасы» бөлімшесінде қарастыралатын 
тақырыптар 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Географиялық 
деректерді ұйымдастыру 
Географиялық деректер 
базасын құрастыруда 
ақпараттық-
коммуникациялық 
технологиялардың рөлі 
Географиялық 
нысандарды, үдерістер 
мен құбылыстарды 
картадан көрсету 
тәсілдері 
Географиялық 
номенклатура 
нысандарын көрсету 
тәсілдері 
«Географиялық карталар» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта географиялық 
картосхемаларды қолданатын болса, 8-сыныпта тақырыптық карталар және 
оларды қосымша сипаттайтын элементтерді қарастырып, 9-сыныпта 
географиялық нысандарды, үдерістер мен құбылыстарды картадан көрсету 
тәсілдерін игереді және т.с.с.
Осы бөлімшені игеруде оқыту мақсаттарының 7-9-сыныптарда орналасуын 
қарастырайық (5-кесте).
5-
кесте. «Географиялық карталар» бөлімшесінің тақырыптарын игерудегі 
оқыту мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
тақырып бойынша 
картосхемаларды 
жасай алады 
тақырыптық 
карталарды 
сипаттайтын 
қосымша 
элементтерді 
(профиль, диаграмма, 
график, кесте) 
маңызды географиялық 
нысандарды, үдерістер мен 
құбылыстарды карталардан 
көрсету барысында 
сипаттайды 

12 
5-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
тақырып бойынша картосхемаларды жасайтын болса, 8-сыныпта тақырыптық 
карталарды сипаттайтын қосымша элементтерді (профиль, диаграмма, график, 
кесте) құрастырады, 9-сыныпта маңызды географиялық нысандарды, үдерістер 
мен құбылыстарды карталардан көрсету барысында сипаттайды және т.б.
«Географиялық деректер базасы» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта 
географиялық деректерді ұйымдастыруды қарастыратын болса, 8-сыныпта 
географиялық деректер базасын құрастыруда ақпараттық-коммуникациялық 
технологиялардың рөлін, 9-сыныпта географиялық нысандарды, үдерістер мен 
құбылыстарды картадан көрсету тәсілдерін игереді.
«Географиялық деректер базасы» бөлімшесін игеруде оқыту 
мақсаттарының сыныптар бойынша орналасуы 6-кестеде берілген.
6-
кесте. «Географиялық деректер базасы» бөлімшесінің тақырыптарын 
игерудегі оқыту мақсаттары 
құрастырады 
географиялық 
номенклатура 
нысандарын картадан 
көрсетеді 
географиялық 
шартты белгілер мен 
карталарды 
сипаттайтын 
қосымша 
элементтерді қолдана 
отырып, тақырыптық 
карталарды оқиды 
географиялық номенклатура 
нысандарын картадан 
көрсетеді 
географиялық 
номенклатура 
нысандарын кескін 
картадан көрсетеді 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
географиялық 
нысандарды 
топтастырып кесте 
түрінде көрсетеді 
ақпараттық-
коммуникациялық 
технологияны 
қолдана отырып, 
географиялық 
деректер базасын 
құрастырады 
Жерді қашықтықтан 
зерделеудің әдістерін 
сипаттап, маңыздылығы мен 
ерекшеліктерін түсіндіреді 
шаруашылық пен ғылым 
салаларында геоақпарат 
технологияларын қолдану 
маңыздылығын сипаттайды 

13 
6-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
географиялық нысандарды топтастырып кесте түрінде көрсететін болса, 8-
сыныпта ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдана отырып, 
географиялық деректер базасын құрастырады, 9-сыныпта Жерді қашықтықтан 
зерделеудің әдістерін сипаттап, маңыздылығы мен ерекшеліктерін түсіндіреді 
және шаруашылық пен ғылым салаларында геоақпарат технологияларын 
қолдану маңыздылығын сипаттайды.
3. «Физикалық география» бөлімінің мазмұны «Литосфера», «Атмосфера», 
«Гидросфера», «Биосфера» және «Табиғи-аумақтық кешендер» бөлімшелерімен 
берілген. Осы бөлімшелердің сыныптар бойынша қарастыратын тақырыптары 
сәйкесінше 7-11-кестелерде берілген.
7-
кесте. «Литосфера» бөлімшесінің тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Литосфераның 
құрылысы мен заттық 
құрамы 
Жер бедерінің қалыптасу 
және таралу 
заңдылықтары 
Қазақстан аумағының 
геологиялық тарихы 
және тектоникалық 
құрылымы 
Жердің тектоникалық 
құрылысы 
Жер бедерінің жіктелуі 
Қазақстанның басты 
орографиялық 
нысандары 
Литосфераның 
тектоникалық 
қозғалыстары 
Материктер мен 
мұхиттардың ірі 
орографиялық 
объектілері 
Қазақ оронимдері 
Литосфералық 
катаклизмдер 
Тау жыныстары мен 
минералдардың жіктелуі 
Қазақстанда минералды 
ресурстардың таралу 
заңдылықтары 
Тау жыныстары мен 
минералдардың 
қалыптасу 
заңдылықтарына 
байланысты пайдалы 
қазбалардың таралуы 
Минералды ресурстарды 
өндіру және өңдеу 
орталықтары 
Тау жыныстары мен 
минералдардың 
қасиеттері 
Қазақстанның 
минералды ресурстарына 
баға беру 
Тау жыныстарының 
жасын анықтау 
Минералды ресурстарды 
игерумен байланысты 
проблемалар 
Геологиялық жыл санау 
мен геохронологиялық 

14 
кесте 
Жер бедерінің адамзат 
тіршілігі мен 
шаруашылығына 
тигізетін әсері 
8-
кесте. «Атмосфера» бөлімшесінің тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Атмосфера және оның 
құрамдас бөліктері 
Климат түзуші 
факторлар 
Қазақстанның климатын 
түзуші факторлар 
Ауа райы және 
метеорологиялық 
элементтер 
Атмосфераның ғаламдық 
циркуляциясы 
Қазақстанның климаттық 
жағдайы 
Қолайсыз атмосфералық 
құбылыстар 
Климаттық белдеулер 
Қазақстанның климаттық 
ресурстары 
Материктердің 
климаттық ерекшеліктері 
Қазақстанда қолайсыз 
және қауіпті 
атмосфералық 
құбылыстар 
Климаттың адамзат 
тіршілігі мен 
шаруашылығына 
тигізетін әсері 
Қазақ халқының 
атмосфералық және 
климаттық 
құбылыстарды 
номинациялау 
ерекшеліктері 
Адамзат әрекетінің 
атмосфераға тигізетін 
кері әсері 
9-
кесте. «Гидросфера» бөлімшесінің тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Гидросфера және оның 
құрамдас бөлігі 
Құрлық суларының 
түрлері мен қалыптасуы 
Қазақстанның ішкі 
суларының түрлері 
Су ресурстарының 
маңыздылығы
Құрлық суларының 
шаруашылық 
маңыздылығы 
Қазақ гидронимдері 
Дүниежүзілік мұхиттың 
географиялық жағдайы 
Өзен аңғарының 
құрылысы 
Қазақстанның су 
ресурстарына 
экономикалық баға беру 
Өзендердің 
гидрологиялық режимі 
Су ресурстарының 
экологиялық 
проблемалары 

15 
Дүниежүзілік мұхит 
суларының қасиеттері 
Көлдер мен мұздықтар 
Қазақстанның ішкі 
суларының геосаяси 
проблемалары 
Мұхит суларының 
қозғалыстары 
Құрлық суларының 
экологиялық 
проблемалары 
Мұхиттармен 
байланысты апаттар 
Су апаттары 
Дүниежүзілік мұхиттың 
проблемалары 
10-
кесте. «Биосфера» бөлімшесінің тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Биосфера және оның 
құрамдас бөліктері 
Табиғат зоналары мен 
биіктік белдеулер.
Қазақстанның табиғат 
зоналары мен биіктік 
белдеулері 
Топырақ және оның 
құрамы мен құрылымы 
Материктердің табиғи 
зоналары 
Ерекше қорғалатын 
табиғи аумақтардың 
түрлері 
Қазақстанның топырақ 
түрлері 
Қазақстанның табиғи 
мұрасы 
Топырақтың 
экологиялық 
проблемалары 
Мұхиттарда тіршілік 
дүниесі 
Табиғи хоронимдердің 
(ерекше қорғауға 
алынған аумақтар) 
мағынасы 
Өсімдік әлемі мен 
жануарлар дүниесін 
қорғау 
Ноосфераның 
қалыптасуы 
Қазақстанның 
ноосфераның дамуына 
қосқан үлесі 
11-
кесте. «Табиғи-аумақтық кешендер» бөлімшесінің тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Табиғи-аумақтық 
кешендердің қалыптасуы 
Географиялық қабықтың 
құрамы мен құрылысы. 
Қазақстанның ірі 
физикалық-
географиялық аудандары 
Табиғи-аумақтық 
кешендердің түрлері 
Географиялық қабықтың 
заңдылықтары 
Қазақтың табиғи 
хоронимдері 
(физикалық-
географиялық 
аудандардың атауы) 

16 
Табиғат кешендеріне 
әсер ететін 
антропогендік факторлар 
Антропогендік 
ландшафттарды 
жақсарту жолдары 
«Литосфера» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта литосфераның құрылысын, 
заттық құрамын, тектоникалық қозғалыстарын, 8-сыныпта жер бедерінің 
қалыптасуын, таралу заңдылықтарын, жіктелуін, адамзат тіршілігі мен 
шаруашылығына тигізетін әсерін қарастыратын болса, 9-сыныпта 7-8-
сыныптарда қарастырылған тақырыптарды Қазақстанға қатысты қарастырады.
«Литосфера» бөлімшесін игеруде оқыту мақсаттарының сыныптар 
бойынша орналасуы 12-кестеде берілген.
12-
кесте. «Литосфера» бөлімшесінің тақырыптарын игерудегі оқыту 
мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
литосфераның 
құрылысы мен заттық 
құрамын анықтайды 
жер бедерінің 
қалыптасу және 
таралу 
заңдылықтарын 
зерттейді 
Қазақстанның жер бедерінің 
геологиялық тарихын және 
тектоникалық құрылымын 
анықтайды (жергілікті 
компонентті қосымша қамту 
негізінде) 
Жердің тектоникалық 
құрылымы мен 
литосфералық 
плиталардың 
орналасуын картадан 
көрсетеді және 
сипаттайды 
жер бедері түрлерін 
жіктейді 
басты орографиялық 
нысандарды сипаттайды 
Жер қыртысының 
тектоникалық 
қозғалыстарын (дрейф, 
коллизия, субдукция, 
спрединг) талдайды 
жер бедері түрлерін 
жоспар бойынша 
сипаттайды 
қазақ оронимдерін жіктеп, 
мағынасын түсіндіреді және 
транслитерациясын үш тілде 
ұсынады 
литосфералық 
катаклизмдердің 
себеп-салдарын, 
таралуын түсіндіреді 
материктер мен 
мұхиттарда 
орналасқан ұқсас 
орографиялық 
бірліктерді 
салыстырады 
Қазақстанның минералды 
ресурстарының таралу 
заңдылықтарын анықтайды 
литосфералық 
тау жыныстары мен Қазақстанның минералды 

17 
12-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
Жердің тектоникалық құрылымы мен литосфералық плиталардың орналасуын 
катаклизмдер 
барысында өзін өзі 
ұстау ережелерін 
түсіндіреді (жергілікті 
компонент негізінде) 
минералдарды түрлі 
белгілері бойынша 
жіктейді 
ресурстарын өндіру және 
өңдеудіңбасты 
орталықтарын картадан 
көрсетіп, сипаттайды 
тау жыныстары мен 
минералдардың 
қалыптасу 
заңдылықтарына 
байланысты пайдалы 
қазбалардың 
таралуына талдау 
жасайды 
Қазақстанның минералды 
ресурстарына баға береді 
тау жыныстары мен 
минералдардың 
қасиеттерін 
анықтайды 
минералды ресурстарды 
игерумен байланысты 
проблемаларды 
топтастырып, шешу 
жолдарын ұсынады 
тау жыныстарының 
жасын анықтау 
әдістерін түсіндіреді 
геологиялық 
жылсанау мен 
геохронологиялық 
кестені талдап, жер 
қыртысының және 
тіршіліктің 
дамуындағы ірі 
кезеңдері мен 
геологиялық 
оқиғаларды ажырата 
алады 
жер бедерінің 
адамзат тіршілігі мен 
шаруашылығына 
тигізетін әсеріне баға 
береді (жергілікті 
компонентті 
қосымша қамту 
негізінде) 

18 
картадан көрсетіп және сипаттайтын болса, 8-сыныпта геологиялық жылсанау 
мен геохронологиялық кестені талдап, жер қыртысының және тіршіліктің 
дамуындағы ірі кезеңдері мен геологиялық оқиғаларды ажырататын болса, 9-
сыныпта Қазақстанның минералды ресурстарын өндіру және өңдеудің басты 
орталықтарын картадан көрсетіп, сипаттайды және т.с.с..
«Атмосфера» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта Ауа райы және 
метеорологиялық элементтерін, 8-сыныпта климаттың адамзат тіршілігі мен 
шаруашылығына тигізетін әсерін қарастыратын болса, 9-сыныпта қазақ 
халқының атмосфералық және климаттық құбылыстарды номинациялау 
ерекшеліктерін қарастырады.
«Атмосфера» бөлімшесін игеруде оқыту мақсаттарының сыныптар 
бойынша орналасуы 13-кестеде берілген.
13-
кесте. «Атмосфера» бөлімшесінің тақырыптарын игерудегі оқыту 
мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
атмосфераның 
құрамын сипаттайды 
климат түзуші 
факторларды 
талдайды 
Қазақстан климатын түзуші 
факторларды талдайды 
атмосфераның 
құрылысы мен 
қабаттарының 
ерекшеліктерін 
графикалық түрде 
бейнелеп, түсіндіреді 
атмосфераның 
ғаламдық 
циркуляциясын 
талдап, түсіндіреді 
Қазақстанның климаттық 
жағдайын талдайды 
«ауа райы» ұғымын 
түсіндіреді 
климаттық 
белдеулерді 
талдайды 
Қазақстанның климаттық 
ресурстарын бағалайды 
метеорологиялық 
элементтер мен 
құбылыстарды 
сипаттап, зерттеу 
маңыздылығын 
анықтайды 
(температура, қысым, 
жел, бұлттылық, 
жауын-шашын, 
ылғалдылық) 
әр материкте 
орналасқан ұқсас 
климаттық 
белдеулерді 
салыстырады 
Қазақстанда атмосфералық 
қолайсыз және қауіпті 
құбылыстардың 
қалыптасуын, таралу 
аумақтарын картада 
көрсетіп, сақтану шараларын 
ұсынады 
метеорологиялық 
элементтердің 
(температура, қысым, 
жел, бұлттылық, 
жауын-шашын, 
климаттың адамзат 
тіршілігі мен 
шаруашылығына 
тигізетін әсеріне баға 
береді (жергілікті 
қазақ халқының 
атмосфералық және 
климаттық құбылыстарды 
номинациялау 
ерекшеліктерін анықтайды 

19 
13-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
метеорологиялық элементтердің (температура, қысым, жел, бұлттылық, жауын-
шашын, ылғалдылық) көрсеткіштері бойынша синоптикалық графикалық 
материалдарды жасайтын (жергілікті жер мүмкіндігі бойынша) болса, 8-
сыныпта климаттың адамзат тіршілігі мен шаруашылығына тигізетін әсеріне 
баға береді (жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде), 9-сыныпта 
Қазақстанда атмосфералық қолайсыз және қауіпті құбылыстардың 
қалыптасуын, таралу аумақтарын картада көрсетіп, сақтану шараларын 
ұсынады. 
«Гидросфера» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта гидросфера және оның 
құрамдас бөлігін, дүниежүзілік мұхиттың географиялық жағдайы мен 
проблемаларын, 8-сыныпта құрлық суларының түрлерін, қалыптасуын, 
шаруашылық маңыздылығы мен экологиялық проблемаларын қарастыратын 
болса, 9-сыныпта Қазақстанның ішкі суларының түрлері мен экологиялық және 
геосаяси проблемаларын қарастырады. 
ылғалдылық) 
көрсеткіштерін өлшеп, 
тіркейді 
(метеорологиялық 
құрал-жабдықтарды) 
қолданумен 
компонентті 
қосымша қамту 
негізінде) 
(жергілікті компонентті 
қосымша қамту негізінде) 
метеорологиялық 
элементтердің 
(температура, қысым, 
жел, бұлттылық, 
жауын-шашын, 
ылғалдылық)көрсеткі
штері бойынша 
синоптикалық 
графикалық 
материалдарды 
жасайды (жергілікті 
жер мүмкіндігі 
бойынша) 
адамзат әрекетінің 
атмосфера мен 
климатқа тигізетін 
кері әсерін 
топтастырып, шешу 
жолдарын ұсынады 
қолайсыз 
атмосфералық 
құбылыстарды талдай 
отырып, сақтану 
шараларын ұсынады 
(жергілікті 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 

20 
«Гидросфера» бөлімшесін игеруде оқыту мақсаттарының сыныптар 
бойынша орналасуы 14-кестеде берілген.
14-
кесте. «Гидросфера» бөлімшесінің тақырыптарын игерудегі оқыту 
мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
гидросфера және оның 
құрамдас бөліктерін 
сипаттайды 
құрлық суларының 
қалыптасу жолдарын 
анықтайды 
Қазақстанның ішкі суларын 
топтастырады, 
көрсеткіштерін талдайды 
және сипаттайды (өзендер 
мен көлдер, мұздықтар мен 
мәңгі тоң, жерасты сулары) 
су ресурстарының 
маңыздылығын 
түсіндіреді 
құрлық суларының 
негізгі түрлерінің 
шаруашылық 
маңызын түсіндіреді 
қазақ гидронимдерін жіктеп, 
мағынасын түсіндіреді және 
транслитерациясын үш тілде 
ұсынады 
Дүниежүзілік 
мұхиттың құрамын, 
географиялық 
жағдайын сипаттайды 
өзен аңғарының 
құрылысын 
түсіндіреді 
Қазақстанның су 
ресурстарына экономикалық 
баға береді 
мұхит және оның 
құрамдас бөліктерін 
жоспар бойынша 
сипаттайды 
өзендердің 
гидрологиялық 
режимін түсіндіреді 
(қазақстандық 
компонентті 
қосымша қамту 
негізінде) 
су ресурстарының 
экологиялық проблемаларын 
талдап, шешу жолдарын 
ұсынады (жергілікті 
компонентті қосымша қамту 
негізінде) 
мұхит суының 
қасиеттеріне әсер 
ететін факторларды 
анықтайды 
көлдер мен 
мұздықтарды жоспар 
бойынша сипаттайды 
Қазақстандағы су 
ресурстарының геосаяси 
проблемаларын жіктеп шешу 
жолдарын ұсынады 
(трансшекаралық өзендер, 
Каспий теңізінің мәртебесі) 
мұхит суының 
қозғалыстарын жіктеп, 
түсіндіреді 
құрлық суларының 
экологиялық 
проблемаларын 
жіктеп, шешу 
жолдарын ұсынады 
(жергілікті 
компонентті 
қосымша қамту 
негізінде) 
мұхиттармен және 
су апаттарының 

21 
14-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
мұхит және оның құрамдас бөліктерін жоспар бойынша сипаттап, мұхит 
суының қасиеттеріне әсер ететін факторларды анықтайтын болса, 8-сыныпта 
құрлық суларының экологиялық проблемаларын жіктеп, шешу жолдарын 
ұсынады (жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде), 9-сыныпта 
Қазақстандағы су ресурстарының геосаяси проблемаларын жіктеп шешу 
жолдарын ұсынады (трансшекаралық өзендер, Каспий теңізінің мәртебесі). 
«Биосфера» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта топырақ және оның құрамы 
мен құрылымы, топырақтың экологиялық проблемаларын, 8-сыныпта 
материктердің табиғи зоналарын қарастыратын болса, 9-сыныпта Қазақстанның 
табиғи мұрасын, ноосфераның дамуына қосқан үлесі туралы білетін болады.
«Биосфера» бөлімшесін игеруде оқыту мақсаттарының сыныптар бойынша 
орналасуы 15-кестеде берілген.
15-
кесте. «Биосфера» бөлімшесінің тақырыптарын игерудегі оқыту 
мақсаттары 
теңіздермен 
байланысты апаттарды 
топтастырып, сақтану 
шараларын ұсынады 
алдын алу 
шараларын ұсынады 
(жергілікті 
компонентті 
қосымша қамту 
негізінде) 
Дүниежүзілік мұхит 
проблемаларын 
топтастырып, шешу 
жолдарын ұсынады 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
биосфераның 
құрамын, құрылымын, 
шекаралары мен 
қасиеттерін анықтайды 
табиғат зоналары мен 
биіктік белдеулерінің 
қалыптасуын 
түсіндіреді 
Қазақстанның табиғат 
зоналары мен биіктік 
белдеулеріне салыстырмалы 
талдау жасайды 
топырақ құрамын, 
түрлерін анықтап, 
құрылымын 
графикалық түрде 
көрсетеді 
табиғат зоналарын 
жоспар бойынша 
сипаттайды 
ерекше қорғалатын 
аумақтардың (қорықтар, 
қорықшалар, ұлттық 
саябақтар) құрылу мақсатын 
түсіндіреді 
Қазақстанда топырақ 
түрлерінің таралуын 
анықтайды; 
әр материкте 
орналасқан ұқсас 
табиғат зоналар мен 
биіктік белдеулерді 
салыстырады 
Қазақстанның табиғи 
мұрасына баға береді 

22 
15-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
биосфераның құрамын, құрылымын, шекаралары мен қасиеттерін анықтайды, 
8-
сыныпта табиғат зоналары мен биіктік белдеулерінің қалыптасуын 
түсіндіреді және табиғат зоналарын жоспар бойынша сипаттайды, 9-сыныпта 
Қазақстандағы ерекше қорғалатын аумақтардың (қорықтар, қорықшалар, 
ұлттық саябақтар) құрылу мақсатын түсіндіреді. 
«Табиғи-аумақтық кешендер» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта табиғи-
аумақтық кешендердің қалыптасуы мен түрлерін, 8-сыныпта географиялық 
қабықтың құрамы мен құрылысын және заңдылықтарын қарастыратын болса, 
9-
сыныпта Қазақстанның ірі физикалық-географиялық аудандары туралы 
білетін болады.
«Табиғи-аумақтық кешендер» бөлімшесін игеруде оқыту мақсаттарының 
сыныптар бойынша орналасуы 16-кестеде берілген.
16-
кесте. «Табиғи-аумақтық кешендер» бөлімшесінің тақырыптарын 
игерудегі оқыту мақсаттары 
топырақ ресурстарына 
баға береді (жергілікті 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
мұхиттағы тіршілік 
дүниесінің таралуын 
анықтайды 
тақырыпқа қатысты қазақтың 
табиғи хоронимдерін жіктеп, 
мағынасын түсіндіреді және 
транслитерациясын үш тілде 
ұсынады 
топырақтардың 
экологиялық 
проблемаларын 
жіктеп, шешу 
жолдарын ұсынады 
өсімдік әлемі мен 
жануарлар дүниесін 
қорғау қажеттілігін 
дәлелдейді, қорғау 
жолдарын ұсынады 
ноосфераның қалыптасу 
шарттарын зерттейді 
Қазақстанның ноосфера 
дамуына қосқан өзіндік 
үлесін бағалайды 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
табиғи-аумақтық 
кешендердің 
қалыптасуын 
(географиялық қабық, 
мұхиттар және 
материктер, зоналар 
және белдеулер, 
ландшафтар) 
түсіндіреді 
географиялық 
қабықтың құрамы 
мен құрылысын 
графикалық түрде 
көрсетіп, түсіндіреді 
Қазақстанның ірі табиғи 
кешендерін жоспар бойынша 
сипаттайды 
түрлі деңгейдегі 
табиғи кешендерді 
географиялық қабық 
заңдылықтарының 
қазақтың табиғи 
хоронимдерін жіктеп, 

23 
16-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
табиғи-аумақтық кешендердің қалыптасуын (географиялық қабық, мұхиттар 
және материктер, зоналар және белдеулер, ландшафтар) түсіндіреді, 8-сыныпта 
географиялық қабықтың құрамы мен құрылысын графикалық түрде көрсетеді, 
9-
сыныпта антропогендік факторлардың табиғат кешендеріне әсерін зерттейді 
(жергілікті компонент негізінде). 
4. «Әлеуметтік география» бөлімінің мазмұны «Халықтар географиясы» 
бөлімшесімен берілген. Осы бөлімшенің сыныптар бойынша қарастыратын 
тақырыптары 17-кестеде берілген.
17-
кесте. «Халықтар географиясы» бөлімшесінің тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
дүниежүзі халқының 
тілдік әулеттері мен 
топтары 
халық санағы 
Қазақстан халқының 
ұлттық және діни 
құрамы
дүниежүзі халқының 
діни құрамы 
ұдайы өсудің түрлері 
дүниежүзі халқының 
миграциясы
дүниежүзінің тарихи-
мәдени аймақтары 
демографиялық 
көрсеткіштер мен 
демографиялық жағдай 
Қазақстандағы халықтың 
миграциясы 
ұлтаралық және 
дінаралық келісім 
миграциялық саясат 
демографиялық 
проблемалар 
еңбек ресурстарының 
сандық және сапалық 
құрамы 
демографиялық саясат 
Қазақстанның 
демографиялық жағдайы 
мен демографиялық 
жоспар бойынша 
сипаттайды (жергілікті 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
маңыздылығын 
түсіндіреді 
мағынасын түсіндіріп, 
транслитерациясын үш тілде 
ұсынады 
антропогендік факторлардың 
табиғат кешендеріне әсерін 
зерттейді (жергілікті 
компонент негізінде) 
антропогендік 
ландшафттарды жақсарту 
жолдарын (рекультивация, 
мелиорация, ландшафттық 
дизайн) ұсынады 

24 
саясаты 
елді мекендердің 
жіктелуі 
елді мекендердің 
функционалды зоналары 
Қазақстандағы 
ойконимдер 
Қазақстанда елді 
мекендердің 
проблемалары 
урбандалу үдерісі 
Қазақстанда урбандалу 
үдерісіне баға беру 
«Халықтар географиясы» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта дүниежүзі 
халқының тілдік әулеттері мен топтарын, діни құрамын, 8-сыныпта 
демографиялық көрсеткіштер мен демографиялық жағдайын қарастыратын 
болса, 9-сыныпта еліміздің демографиялық жағдайы мен демографиялық 
саясатын қарастыратын болады.
«Халықтар географиясы» бөлімшесін игеруде оқыту мақсаттарының 
сыныптар бойынша орналасуы 18-кестеде берілген.
18-
кесте. «Халықтар географиясы» бөлімшесінің тақырыптарын игерудегі 
оқыту мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
дүниежүзі 
халықтарының 
этнолингвистикалық 
жіктелінуін түсіндіреді 
халық санының анықтау 
әдістерін түсіндіреді 
Қазақстан халқының 
ұлттық және діни 
құрамын анықтайды 
дүние жүзі халқының 
діни құрамы мен 
діндердің таралу 
аймақтарын анықтайды 
дүниежүзі елдерін 
халықтың ұдайы өсу түрі 
бойынша жіктейді 
дүниежүзі халқы көші-
қонының басты 
бағыттарын, себеп-
салдарын түсіндіреді 
халықтың этникалық 
және діни құрамына 
байланысты 
дүниежүзінің тарихи-
мәдени (өркениеттік) 
аймақтарының 
қалыптасуын түсіндіреді 
елдердің демографиялық 
жағдайын талдап, 
көрсеткіштерін есептейді 
(халық саны, туу және 
өлім коэффициенттері, 
табиғи және 
механикалық өсім, 
жалпы өсім, жас-
жыныстық көрсеткіштер, 
ұлттық және діни құрам); 
Қазақстандағы көші-қон 
үдерістерін талдап, 
басты бағыттарын 
анықтайды 

25 
ұлтаралық және 
дінаралық келісімнің 
қажеттілігін дәлелдейді 
және қалыптастыру 
жолдарын ұсынады 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
елдердің демографиялық 
көрсеткіштерін 
графикалық түрде 
ұсынып, түсіндіреді 
көші-қон саясатының 
өзіндік үлгісін ұсынады 
дүниежүзі елдерін 
демографиялық 
проблемалары бойынша 
жіктейді 
еңбек ресурстарының 
сандық, сапалық 
құрамына баға береді 
(қазақстандық 
көрсеткіштерді басқа 
елдердің 
көрсеткіштерімен 
салыстыру негізінде) 
«демографиялық саясат» 
ұғымын түсіндіре 
отырып жекелеген 
дүниежүзі елдеріне 
қатысты демографиялық 
саясаттың өзіндік 
моделін ұсынады 
Қазақстанның 
демографиялық 
жағдайын талдап, 
демографиялық 
саясаттың өзіндік 
моделін ұсынады 
Қазақстандағы елді 
мекендерді жіктейді 
елді мекендердің түрлері 
мен функционалды 
зоналарын сипаттайды 
Қазақстандағы 
ойконимдерді жіктеп, 
мағынасын түсіндіреді 
және транскрипциясын 
үш тілде ұсынады 
Қазақстанның елді 
мекендерінің 
проблемаларын жіктеп, 
шешу жолдарын 
ұсынады 
урбандалу үдерісінің 
себеп-салдарын 
түсіндіру арқылы 
байланысты 
проблемалардың шешу 
жолдарын ұсынады 

26 
Қазақстандағы 
урбандалу үдерісіне баға 
береді 
18-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
халықтың этникалық және діни құрамына байланысты дүниежүзінің тарихи-
мәдени (өркениеттік) аймақтарының қалыптасуын түсіндіреді, 8-сыныпта 
«демографиялық саясат» ұғымын түсіндіре отырып жекелеген дүниежүзі 
елдеріне қатысты демографиялық саясаттың өзіндік моделін ұсынады, 9-
сыныпта Қазақстанның елді мекендерінің проблемаларын жіктеп, шешу 
жолдарын ұсынады және т.с.с. 
5. «Экономикалық география» бөлімінің мазмұны «Табиғи ресурстар», 
«Әлеуметтік-экономикалық ресурстар», «Дүниежүзілік шаруашылықтың 
салалық және аумақтық құрылымы», «Дүниежүзілік шаруашылықтың даму 
үдерістері мен көрсеткіштері» бөлімшелерімен берілген. Осы бөлімшелердің 
сыныптар бойынша қарастыратын тақырыптары сәйкесінше 19-22-кестелерде 
берілген. 
19-
кесте. «Табиғи ресурстар» бөлімшесінің тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Табиғи ресурстардың 
жіктелуі 
Табиғи ресурстарды 
экономикалық және 
экологиялық тұрғыдан 
бағалау 
Қазақстанның табиғи-
ресурстық потенциалы 
Табиғи ресурстарды 
игерумен байланысты 
проблемалар 
Дүниежүзі 
аймақтарының табиғи-
ресурстық потенциалы 
Қазақстанда жекелеген 
ресурс түрлерін өңдеу 
технологиялары, 
орталықтары мен дайын 
өнім түрлері 
Табиғи ресурстарды 
өңдеу технологиясы, 
орталықтары және дайын 
өнім түрлері 
Табиғатты пайдалану 
үлгілері мен түрлері 
Тұрақты даму 
Қазақстанда табиғатты 
пайдаланумен 
байланысты проблемалар 
20-
кесте. 
«Әлеуметтік-экономикалық 
ресурстар» 
бөлімшесінің 
тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Көлік инфрақұрылымы 
Экономикалық 
Ғылыми-техникалық 

27 
инфрақұрылымның 
элементтері мен 
функциялары 
революция үдерісі, 
бағыттары 
Әлеуметтік 
инфрақұрылым 
Адам әлеуеті даму 
индексінің көрсеткіштері 
Қазақстанда адамдық 
капиталды дамыту 
Қазақстанның 
индустриялы-
инновациялық даму 
бағыттары 
Қазақстанның 
инновациялық 
инфрақұрылымы 
Қазақстан аймақтары 
инфрақұрылымының 
даму деңгейі 
21-
кесте. «Дүниежүзілік шаруашылықтың салалық және аумақтық 
құрылымы» бөлімшесінің тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Дүниежүзілік 
шаруашылықтың 
салалары: ауыл 
шаруашылығы мен 
өнеркәсіп 
Дүниежүзілік 
шаруашылықтың 
салалық құрамы: 
өндіруші және өңдеуші 
және қызмет салалары 
Қазақстан 
шаруашылығының 
салалары 
Ауылшаруашылық, 
өнеркәсіп және қызмет 
салаларын ұйымдастыру 
түрлері 
Қазақстанның 
экономикалық 
аудандарының 
шаруашылық салалары 
мен мамандануы 
Ауылшаруашылық, 
өнеркәсіп және қызмет 
салаларын орналастыру 
факторлары 
Дүниежүзілік 
шаруашылық салаларын 
сипаттау 
22-
кесте. «Дүниежүзілік шаруашылықтың даму үдерістері мен 
көрсеткіштері» бөлімшесінің тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Дүниежүзілік 

28 
шаруашылықтың 
субъектілері 
Халықаралық 
географиялық еңбек 
бөлінісі 
Халықаралық 
экономикалық 
қатынастар түрлері 
Дүниежүзілік 
шаруашылықтың даму 
көрсеткіштері 
Дүниежүзілік 
шаруашылықтың даму 
модельдері мен 
аумақтық құрылымы 
Дүниежүзілік 
шаруашылықтың даму 
үрдістері 
Қазақстанның 
дүниежүзілік 
шаруашылықта алатын 
орны 
Қазақстанның 
халықаралық 
экономикалық 
интеграциядағы 
мүдделері мен 
мақсаттары, орны 
«Табиғи ресурстар» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта табиғи ресурстардың 
жіктелуін, 8-сыныпта табиғи ресурстарды өңдеу технологиясы, орталықтары 
және дайын өнім түрлерін қарастыратын болса, 9-сыныпта еліміздің 
жекеленген ресурс түрлерін өңдеу технологияларын, орталықтары мен дайын 
өнім түрлерін қарастыратын болады. 
«Табиғи ресурстар» бөлімшесін игеруде оқыту мақсаттарының сыныптар 
бойынша орналасуы 23-кестеде берілген.
23-
кесте. «Табиғи ресурстар» бөлімшесінің тақырыптарын игерудегі оқыту 
мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
табиғи ресурстарды 
жіктейді 
табиғи ресурстарды 
экономикалық және 
экологиялық тұрғыдан 
бағалайды 
Қазақстанның табиғи-
ресурстық әлеуетін 
бағалайды 

29 
табиғи ресурстардың 
таралу заңдылықтарын 
талдайды (жергілікті 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
жекелеген дүниежүзі 
аймақтарының табиғи-
ресурстық әлеуетін 
бағалайды 
Қазақстанда жекелеген 
табиғи ресурстарды 
өңдеу технологиясын 
сипаттап, орталықтары 
мен дайын өнім түрлерін 
атайды 
табиғи ресурстардың 
шоғырлануын картада 
көрсетеді; 
жекелеген табиғи 
ресурстарды өңдеу 
технологиясын сипаттай 
отырып, орталықтары 
мен дайын өнім түрлерін 
атайды (жергілікті 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
табиғатты пайдалану 
үлгілері мен түрлерін 
топтастырады 
табиғи ресурстарды 
игерумен байланысты 
проблемаларды талдап, 
шешу жолдарын 
ұсынады (жергілікті 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
тұрақты дамудың 
белгілері мен 
бағыттарын сипаттайды 
Қазақстанда табиғатты 
пайдалану 
проблемаларын анықтап, 
шешу жолдарын 
ұсынады 
табиғатты пайдалануға 
байланысты зерттеу 
жүргізеді (жергілікті 
компонент негізінде) 
23-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
табиғи ресурстарды игерумен байланысты проблемаларды талдап, шешу 
жолдарын ұсынады (жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде), 8-
сыныпта жекелеген табиғи ресурстарды өңдеу технологиясын сипаттай 
отырып, орталықтары мен дайын өнім түрлерін атайды (жергілікті компонентті 
қосымша қамту негізінде), 9-сыныпта еліміздегі жекелеген табиғи ресурстарды 
өңдеу технологиясын сипаттап, орталықтары мен дайын өнім түрлерін атайды. 
«Әлеуметтік-экономикалық ресурстар» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта 
әлеуметтік инфрақұрылымды, 8-сыныпта экономикалық инфрақұрылымның 
элементтері мен функцияларын қарастыратын болса, 9-сыныпта еліміздегі 
инновациялық инфрақұрылымдарды қарастыратын болады. 

30 
«Әлеуметтік-экономикалық ресурстар» бөлімшесін игеруде оқыту 
мақсаттарының сыныптар бойынша орналасуы 24-кестеде берілген.
24-
кесте. 
«Әлеуметтік-экономикалық 
ресурстар» 
бөлімшесінің 
тақырыптарын игерудегі оқыту мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
көлік 
инфрақұрылымының 
элементтерін сипаттап, 
маңыздылығына баға 
береді (қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
экономикалық 
инфрақұрылымның 
элементтерін сипаттап, 
маңыздылығына баға 
береді (қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
ғылыми-техникалық 
революция үдерісін, 
даму бағыттарын 
талдайды 
әлеуметтік 
инфрақұрылым 
элементтерін сипаттап, 
маңыздылығына баға 
береді (қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
адам әлеуетінің даму 
индексі көрсеткіштерін 
анықтап, елдерді 
салыстырады 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
шаруашылық салаларын 
жіктеу арқылы (ауыл 
шаруашылық, 
өнеркәсіп), 
маңыздылығын 
түсіндіреді 
Қазақстанда адам 
капиталының сапасын 
арттыру жөнінде 
ұсыныстар әзірлейді 
Қазақстанның 
индустриялық-
инновациялық даму 
бағыттарын анықтап, 
болжам жасайды 
Қазақстанның 
инновациялық 
инфрақұрылымының 
жағдайын талдап, 
дамыту жөнінде 
ұсыныстар әзірлейді 
Қазақстан аймақтарының 
инфрақұрылымын 
талдап, проблемаларды 
шешу жолдарын 
ұсынады 

31 
24-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
табиғи ресурстарды игерумен байланысты проблемаларды талдап, шешу 
жолдарын ұсынады (жергілікті компонентті қосымша қамту негізінде), 8-
сыныпта 
экономикалық 
инфрақұрылымның 
элементтерін 
сипаттап, 
маңыздылығына баға береді (қазақстандық компонентті қосымша қамту 
негізінде), 9-сыныпта Қазақстанның инновациялық инфрақұрылымының 
жағдайын талдап, дамыту жөнінде ұсыныстар әзірлейді және т.б. 
«Дүниежүзілік шаруашылықтың салалық және аумақтық құрылымы» 
бөлімшесі бойынша 7-сыныпта дүниежүзілік шаруашылықтың салаларын, 8-
сыныпта дүниежүзілік шаруашылықтың салалардың сипатын қарастыратын 
болса, 9-сыныпта еліміздің экономикалық аудандарының шаруашылық 
салалары мен мамандануын қарастыратын болады.
«Дүниежүзілік шаруашылықтың салалық және аумақтық құрылымы» 
бөлімшесін игеруде оқыту мақсаттарының сыныптар бойынша орналасуы 25-
кестеде берілген.
25-
кесте. «Дүниежүзілік шаруашылықтың салалық және аумақтық 
құрылымы» бөлімшесінің тақырыптарын игерудегі оқыту мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
шаруашылық салаларын 
жіктеу арқылы (ауыл 
шаруашылық, 
өнеркәсіп), 
маңыздылығын 
түсіндіреді 
шаруашылық түрлерін 
жіктейді (өндіруші және 
өңдеуші, қызмет саласы) 
Қазақстан шаруашылығы 
салаларын жоспар 
бойынша сипаттайды 
ауылшаруашылық және 
өнеркәсіп өндірісін, 
қызмет саласын 
ұйымдастыру түрлерін 
сипаттайды 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
Қазақстанның 
экономикалық 
аудандарының 
шаруашылық салаларын 
анықтап, мамандануын 
түсіндіреді 
ауылшаруашылық және 
өнеркәсіп өндірісін, 
қызмет саласын 
орналастыру 
факторларын талдайды 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
дүниежүзі 

32 
шаруашылығы 
салаларын жоспар 
бойынша сипаттайды 
25-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
шаруашылық салаларын жіктеу арқылы (ауыл шаруашылық, өнеркәсіп), 
маңыздылығын түсіндіреді, 8-сыныпта ауылшаруашылық және өнеркәсіп 
өндірісін, қызмет саласын ұйымдастыру түрлерін сипаттайды (қазақстандық 
компонентті қосымша қамту негізінде), 9-сыныпта еліміздің экономикалық 
аудандарының шаруашылық салаларын анықтап, мамандануын түсіндіреді 
және т.б. 
«Дүниежүзілік шаруашылықтың даму үдерістері мен көрсеткіштері» 
бөлімшесі тек 9-сыныпта ғана қарастырылады. Бөлімшені игеруде оқыту 
мақсаттары 26-кестеде берілген.
26-
кесте. «Дүниежүзілік шаруашылықтың салалық және аумақтық 
құрылымы» бөлімшесінің тақырыптарын игерудегі оқыту мақсаттары 
9-
сынып 
дүниежүзілік шаруашылықтың субъектілерін сипаттайды 
халықаралық географиялық еңбек бөлінісінің мәнін анықтайды 
халықаралық экономикалық қатынас түрлерін жіктеп, сипаттайды 
дүниежүзілік шаруашылықтың даму көрсеткіштерін сипаттайды (жалпы ішкі 
өнім, жалпы ұлттық өнім оның ішінде жан басына шаққанда) 
дүниежүзілік шаруашылықтың модельдері мен аумақтық құрылымын талдайды 
дүниежүзілік шаруашылықтың даму үрдістерін талдайды 
Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылықтағы орнын анықтайды 
Қазақстанның халықаралық экономикалық интеграциядағы мүдделері мен 
мақсаттарын, орнын анықтайды 
26-
кестеден оқыту мақсаттарынан дүниежүзілік шаруашылықтың салалық 
және аумақтық құрылымын қарастыра отырып, осы мәселелер бойынша 
еліміздегі жағдайлардың сипатталатынын көреміз.
6. «Елтану және саяси география негіздері» бөлімінің мазмұны «Дүние 
жүзі елдері» бөлімшесін тұрады. Осы бөлімшенің сыныптар бойынша 
қарастыратын тақырыптары 27-кестеде берілген.
27-
кесте. «Елтану және саяси география негіздері» бөлімшесінің
тақырыптары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
Дүниежүзі елдерінің 
географиялық жағдайы 
Дүниежүзінің саяси 
картасы 
Елдердің экономикалық 
даму деңгейі бойынша 

33 
топтастырылуы 
Елдердің саяси 
типологиясы 
Халықаралық 
ұйымдардың деңгейлері 
мен мақсаттары 
Елдердің экономикалық 
географиялық жағдайы 
Саяси картадағы сандық 
және сапалық өзгерістер 
Қазақстан 
Республикасының 
әлеуметтік, 
экономикалық, саяси-
географиялық жағдайы 
Елдердің саяси-
географиялық жағдайы 
Қазақстандағы саяси-
әкімшілік хоронимдер 
Саяси интеграция. 
Қазақстанның саяси-
интеграциялық 
үдерістердегі мүдделері, 
бағыттары және 
бастамалары 
Қазақстан Республикасы 
туралы кешенді 
географиялық ақпаратты 
ұсыну формалары 
«Елтану және саяси география негіздері» бөлімшесі бойынша 7-сыныпта 
дүниежүзі елдерінің географиялық жағдайын, діни құрамын, 8-сыныпта саяси 
интеграция, Қазақстанның саяси-интеграциялық үдерістердегі мүдделері, 
бағыттары және бастамаларын қарастыратын болса, 9-сыныпта еліміздің 
әлеуметтік, экономикалық, саяси-географиялық жағдайын қарастыратын 
болады. «Елтану және саяси география негіздері» бөлімшесін игеруде оқыту 
мақсаттарының сыныптар бойынша орналасуы 28-кестеде берілген.
28-
кесте. «Елтану және саяси география негіздері» бөлімшесінің 
тақырыптарын игерудегі оқыту мақсаттары 
7-
сынып 
8-
сынып 
9-
сынып 
елдерді географиялық 
орнына байланысты 
топтастырады 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
саяси картаның басты 
нысандарын сипаттайды 
елдерді экономикалық 
даму деңгейі бойынша 
топтастырады 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
елдердің географиялық 
орнын жоспар бойынша 
сипаттайды 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
елдерді басқару формасы 
және мемлекеттік 
құрылымы бойынша 
топтастырады 
халықаралық ұйымдарды 
деңгейі және мақсаты 
бойынша топтастырады 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
елдерді экономикалық-
географиялық орнына 
саяси картаның сандық 
және сапалық 
Қазақстан 
Республикасының 

34 
байланысты 
топтастырады 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
өзгерістерін талдайды 
әлеуметтік, 
экономикалық, саяси-
географиялық жағдайына 
кешенді баға береді 
елдердің экономикалық-
географиялық жағдайын 
жоспар бойынша 
сипаттайды 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
елдердің саяси-
географиялық жағдайына 
баға береді 
Қазақстандағы саяси-
әкімшілік хоронимдерді 
жіктеп, мағынасын 
түсіндіреді және 
транслитерациясын үш 
тілде ұсынады 
елдердің экономикалық-
географиялық жағдайына 
баға береді 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде); 
саяси интеграцияның 
қажеттілігі мен 
мақсаттарын түсіндіреді 
Қазақстан Республикасы 
туралы кешенді 
географиялық ақпаратты 
түрлі мақсатты 
аудиториялар үшін 
дайындайды 
елдердің географиялық, 
экономикалық-
географиялық жағдайын 
жақсарту жөнінде 
ұсыныс жасайды 
(қазақстандық 
компонентті қосымша 
қамту негізінде) 
Қазақстанның саяси 
интеграциядағы 
мүдделері мен 
мақсаттарын талдайды 
28-
кестеден оқыту мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын 
кеңейіп, күрделене түсетінін көруге болады. Мысалы, оқушылар 7-сыныпта 
елдердің экономикалық-географиялық жағдайын жоспар бойынша сипаттайды 
(қазақстандық компонентті қосымша қамту негізінде), 8-сыныпта елдерді 
басқару формасы және мемлекеттік құрылымы бойынша топтастырады, 9-
сыныпта Қазақстандағы саяси-әкімшілік хоронимдерді жіктеп, мағынасын 
түсіндіреді және транслитерациясын үш тілде ұсынады және т.с.с. 
Жаңа оқу бағдарламаларын әзірлеуде негіз болған мәселелер жүйелік іс-
әрекеттік тәсілді жүзеге асыру арқылы практикаға бағдарланған іс-әрекетті 
күшейту, білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту, білім 
беру деңгейлері бойынша оқу материалдарын қайта бөлу және пәнаралық 
кіріктіруді күшейту жолымен пән мазмұнын жүйелеу, жалпы орта білім 
мазмұнын бейіндік бағытын және саралауды күшейту, қазақстандық 
компонентті күшейту, тәрбие әлеуетін күшейту, практикалық, жобалық зерттеу 
жұмыстарын және эксперименттік тапсырмалардың көлемін көбейту, оқу 
бағдарламасына заманның талабына сай әлемдік жаңалықтар мен Қазақстан 

35 
қоғамының әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы материалдарды енгізу 
болды. 
Оқу бағдарламасының әр бөлімін игеру барысында географиялық зерттеу 
әдістерін қарастыруға, картография және географиялық деректер базасын 
қолдануға басты назар аударылады.

жүктеу/скачать 2,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: