Микробиология Аралық бақылау 1
Қоректік ортаға қойылатын талаптар. Қоректік орталардың жіктелуі. Бактериялардың өсуі және көбеюі. Популяцияның көбею кезеңдері
жүктеу/скачать 2,79 Mb.
|
1 Аралық бақылау фармация
| Қоректік ортаға қойылатын талаптар. Қоректік орталардың жіктелуі. Бактериялардың өсуі және көбеюі. Популяцияның көбею кезеңдері.
Қоректік орта[1] Пайдалану мақсатына қарай қоректік орталардың топтары негізгі 3 топқа бөлінеді: 1) Әмбебап қоректік орта. Бұл ортада хемогетеротрофты, арнайы органикалық заттарды қажет етпейтін микроағзалардың көптеген түрлері өседі. Бұл орталарға бактериялар жақсы өсетін ет-пептонды сорпасы және ашытқы саңырауқұлақтарға лайықты сусло жатады. 2) Арнайы орта. Ерекше органикалық заттарды қажет ететін және әмбебап ортада өспейтін хемоорганотрофты микроағзаларды өсіретін орта. Мысалы,спирохеталарға көміртегі мен аминқышқылдардан басқа, ұзын тізбекті майлы қышқылдар қажет. Олар қан сарысуы құрамына кіреді. Сондықтан спирохеталарға арналған қоректік ортаға қан не қан сарысуын қосады. Ал кейбір теңіздерде тіршілік ететін бактериялар, мысалы, Marinomonas туысына жататындар, теңіз суына қажетті болады. 3) Элективті немесе таңдамалы орта. Бұл орта табиғи субстраттардан (топырақ, су, тағамдардан, өсімдік пен жануарлардан) микроағзалардың жеке топтарын бөліп алуға арналған. Оларды микробиологияға С.И.Виноградский енгізді. Элективті деп микроорганизмдердің белгілі бір тобының немесе түрінің өсуіне қажетті құрамы ерекше қоректік орталарды атайды. Элективті ортаны жасау барысында микроағзалардың физиологиясын және зат алмасуын, олардың қоректік зат көзіне талғамын, ортаның қышқылдығын, оттектік мөлшерін, температураны және т.б. жағдайларды ескеру қажет. Мысалы, азот қоспалары жоқ минералды ортада, жарық көзі бар жағдайда, молекулярлы азот сіңіруші көк жасыл балдырлар жақсы өседі. Осы ортаға қосымша органикалық энергия көзін және көміртегі көзін қосып, қараңғы жағдайда аэробты, азот сіңіруші Azotobacter-ді өсіріп алуға болады. Ал осы ортада оттексіз жағдайда тежесе, анаэробты, азот сіңіруші Clostridium дамиды. Құрамы әр түрлі элективті қоректік орталарды пайдаланып, түрлі фототүзуші бактерияларды бөліп алуға болады. Мысалы, күкіртті фотосинтездеуші бактерияларды бөліп алу үшін органикалық заттар жоқ қоректік ортаны пайдаланады. Ол ортада сульфидтің бар- жоғын және оның мөлшеріне байланысты әр түрлі бактерияларды бөліп алуға болады. Бактериялардың көбеюі. Бактериялар бөліну арқылы көбейеді. Бөлшу кезінде клетканың ортасынан біртіндеп қалқанша пайда болып, клетка ішіндегі заттарды екіге бөледі Миксобактериялардың кейбір түрлерінде бұл байқалмайды. Егер таяқша тәрізді клеткалар бөлінгенде өз ара тең екі клетка пайда болса, оны изоморфты бөліну деп, керісінше, клетка бірдей тен, екіге бөлІнбей бөліктері әр түрлі болса—гетероморфты бөліну деп атайды- (6-сурет). Бәлінудің соңғы түрі, ересек бактерияларда байқалады. Бактериялардың кебею жылдамдығы орта жағдайларына байланысты бо-лады. Егер Сбактерияларға қолайлы жағдай туса, олардың көбеюі де тездейді. Бактериялар үшін ортада қажетті қоректік заттар болып, жылу, ортаның реакциясы, аэробты бактериялар үшін оттегі жеткілікті болса, әрбір клетканың көбеюі 20—30 минут сайын қайталанып отырады./Сондықтан көбею жылдамдығы мен сыртқы орта жағдайының арйсында тығыз байланыс, кейде тіпті тәуелділік бар деп те айтуға болады. Сөйтіп, азғана уакыт ішінде келемі 1—2 микрондай болатын бактериядан орасан көп клеткалар түзіледі. Бактериялардың көбею жылдамдығын мына мысалдан айқын кә-руге болады.ІЕгер 20 минут сайын клетка бөлінетінін ескерсек, ол бір тәулік ішінде 72 рет қайталап 272=472-1019 клетка пайда бола-ды. Егер бір миллиард бактерия клеткасының салмағы 1 милли-грамдай болса, онда 472-1019 клетка 4720 тоннаға тең келеді. Бактериялар бір жұма бойына бөлініп отырса, клеткалар саны да орасан көп болып, бүкіл жер шарын қаптап кеткен болар еді. Бірақ біз табиғаттағы мұндай құбылысты байқамаймыз. Өйткені пайда болған бактериялар клеткасының біразы сыртқы ортаның факторларының колайсыз әсерінен қырылып кетеді. Аман қалған бірер организм қолайлы ортаға түссе тез бө-лініп, жаңа ұрпақтар бере бастайды. Жіп тәрізді бактериялардың бөлінуі ерекше. Бүлар жіпшелерінен жеке вегетатив-тік — конидий немесе гонидий деп аталатын арнаулы клеткалар түзу арқылы көбейеді. Клеткалардьщ кейбір түрлері козғала алады. Оны зооспора-лар деп атайдьгі Ғылымда бактериялар көбеюінің бірнеше фазалары бел-гілі. Бүл микроорганизмдер тіршілігін баеқаруға мүмкіншілік береді. 1. Көбеюдің тежелу фазасы. Мүны лагфаза деп те атайды. Бүл фазада бактериялардын, көбеюі байқалмайды олар мұнда жаңа қоректік ортаға бейімделіп жатады. Бұл фаза 1—2 сағатқа созылады. Фазанын, аяқ шенінде клеткалар көбейе бастайды. Қоректік ортаға олардың әсері күшейе түседі. 2. Көбеюдің актив фазасы. Бұл кезеңде бактериялар қарқындап бөлінеді. Клеткалардың көбеюімен байланысты өсу жылдамдығы дарта түседі. Бұл екі сағаттай мерзімге созылады. 3. Стационарлық фаза. Қоректік ортадағы клеткалар саны ең көп мөлшерге жетіп, осы күйінде біраз уақыт тұрады. Көбеюдің осы фазасында тіршілік әрекеті нәтижесінде пайда болған заттар микроорганизмдердің көбеюін тежей бастайды. Клеткалардың көбею қарқыны баяулап, олардың біразы қырылып қалады. Сөйтіп жаңа пайда болған клетка саңы, елген клеткалар санына теңеледі. Бұл фаза бірнеше сағаттан бірнеше күнге созылады. 4. Қырылу фазасы. Тіршілік әрекеті барысында пайда болған заттардың көптігі және күштілігі соншалық, ол бактерияларға зиянтигізе бастайды. Бүл кезде ортадағы бактерияның коректік заттары таусылады. Бұл фазаның үзақтығы түрлі микроорганизмдер үшін түрліше болып келеді. Мәселен, сүт қышқылы бактериялары + 30° температурада 5—7 күн өткен соң қырылатын болса, шіріту бактериялары одан ұзағырақ тіршілік етеді. 5. Микроорганизмдер систематикасының өзіндік ерекщеліктері бар. Бактериялардың өте ұсақтығы және өте тез өзгергіштік қасиеті систематикалық орнын анықтауға көп қиыншылықтар келтіреді. Қазір микробиологияда бактерияларды классификациялауда олардың толып жатқан қасиеттерін еске алады. Сондай-ақ, морфологиялық ерекшеліктері — клетка пішіні, мөлшері, қозғалуға және спора түзуге қабілеттілігі, Грам әдісімен боялуы, ерекше қоректік ортада өсу қасиеттері — ет-пептонды сорпада, ет-пептонды агарда және желатина бар қоректік ортада өсу ерекшеліктері, физио-логиялық қасиеттерінен; қоректену, тыныс алу ерекшеліктері, ортаға бөлетін заттарының түрі мен түрлі химиялық реакцияларға қатысы ескеріледі. Қазір Отанымызда және шетелдерде ұсынылып отырған бактерияларды классификациялаудың бірнеше әдістері бар. Бірақ бүларды аяқталған схема деп айту қиын. Өйткені олардың әрқайсысының өзіне тән кемшіліктері мен жетістіктері бар. Леман мен Нейман (1896 ж.) барлық микроорганизмдерді екі үлкен топқа немесе қатарға бөлді. Оның бірі — шизомицеттер, екіншісі — актиномицеттер (сәулелі саңырауқүлақтар) соңғы жылдардағы зерттеулермен байланысты бұған миксобактериялар қатары қосылды. Бұлардың әрқайсысының өзінде бірнеше тұқымдас және туыстар бар. Отанымыздың көрнекті ғалымы Н. А. Красильников бактерияларды негізінен төрт класқа бәледі: 1) актиномицеттер, 2) бактериялар, 3) миксобактериялар және 4) спирохеталар. Қазіргі кезде микроорганизмдерді және оған туыстық жағынан жақын жатқан организмдерді систематикалау үшін А. Берджидің ұсынған «Бактериялар анықтамасы» (Америка микробиологтарының қоғамы) кеңінен қолданылып отыр. Соңғы жылдардағы микробиология саласындағы жаңалықтар ескерілгендіктен біз А. Берджидің еңбегін қолдана отырып, бактериялар систематикасын келтіреміз. Шизофита типі шизомицетес класынан тұрады. Оған бактериялар мен соған туыстас организмдер кіреді. Микротатабиотес класына риккетсиялар мен вирустар жатады. Шизомицетес класына микроорганизмдердің 10 қатары, 47 түқымдасы және 190 туысы жатады. жүктеу/скачать 2,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|