Микроэкономика



бет37/63
Дата15.09.2017
өлшемі10,07 Mb.
#33181
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   63

Бухгалтерлік шығындарға өндірістің есеп беру

кезеңіндегі нақты шығындары жатады және олар шығарылатын енімнің өзіндік құнының құрамына кіреді. Оған мыналар жатады: шикізат пен материалдар құны, жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысы, амортизациялық өтемдер, жал төлемі, салықтар.

Ал экономикалық шығындарға біз жалпы, барлық шығындарды жатқызамыз, оның ішінде фирманың өз меншігіндегі сатып алынбайтын өндіріс факторларын

214


6.1. Өндірістщ қысқа мерзім кезеңіндегі...

пайдаланғандағы айқынсыз шығындар да бар. Бұл фак-торларға меншік иесінің (фирма басқарушысынын) еңбегін, жерді, капиталды - барлық нарық құны бар және оларды балама қолданғанда төлем алуға болатын факторларды жатқызамыз. Сонымен, экономикалық шығындарға біз фирманың өз ресурстарын қолданғандағы табысты да кіргіземіз.

Бұдан былайғы талдауымызда өндірістік шығындарды экономикалық, шығындар деп түсінеміз.

6.1. Өндірістің қысқа мерзім кезеңіндегі шығындары

Бұған дейін айтқанымыздай, қысқа мерзім кезеңі деп - белгілі бір уақыт аралығын айтамыз. Ол уақыт ағымыңда өндірістің кейбір факторлары өзгермей қалады. Сондықтан, қысқа мерзім кезіңінде өндірістің жалпы шығындарын (ТС) анықтағанда, оның тұрақты (ҒС) және айнымалы (УС) шығындарын ажыратады, яғни:



ТС = ҒС + УС,

Тұрақты шығындар (ҒС) деп - қысқа мерзім

кезеңінде өнім шығару келемінің өзгеруіне байланысты өзгермейтін шығындарды айтамыз. Оларға мыналар жа-тады: амортизациялық өтемдер, жал төлемі, тұрақты салықтар, сақтандыру төлемдері, дербес басқарудың жалақысы және т.б.



Айнымалы шығындар (FС) деп - шығарылатын өнім көлемінің өзгеруімен бірге өзгеретін өндірістік шығындарды айтамыз. Айнымалы шығындарға: шикізатқа кеткен шығындар, жұмысшылардың жалақысы, салықтар, энергия мен отын ресурстарына, транспорттың қызметтерді төлеуге кететін шығындар және т. б. жатқызамыз.

215


6-тарау. Өндірістік шығындар

Жоғарыда көрсетілген анықтамаларға негізделіп, олардың графиктерін түрғыза аламыз. 6.1-суретте айнымалы және тұрақты шығындардың жалпы графигі көрсетілген.



Жалпы шығындар мен өнімділік арасында байланыс бар. VС және ТС қисықтарының қысқа мерзім кезеңіндегі түрі шекті өнімділіктің азаю заңы және еңбектің жалпы өнімділігі қисығының түрімен түсіндіріледі.



6.1-сурет. Өндірістік шығындар.

Еңбек өнімділігінің артуымен айнымалы шығындар-

дың VС А нүктесіне дейін төменгі жылдамдықпен өсуі өндірістің бірінші сатысында еңбек өнімділігінің жоғарылауының нәтижесінде өнім шығару көлемінің

тез артуымен түсіндіріледі. Шекті өнімділіктің азаю заңының әсері күшейген кезде, өнім шығару шамасының көбеюіне байланысты айнымалы шығындар да тез қарқынмен өсе бастайды нүктесінен бастап қисық бойымен жоғары). ТС қисығы түгелімен VС қисығын қайталайды және соңғысының вертикалъ осімен ҒС-тің жылжуы болып табылады.

6.2. Орташа және шекті шығындар

Өндірістік шығындарды талдағанда, жалпы шығын-дармен қатар орташа және шекті шығындарды да өте жиі қолданамыз.

216

6.2. Орташа және шекті шығындар

Өндірістің орташа жалтты шығындары (АТС) жалпы шығынның (ТС) өндірілген өнім көлеміне (Q) қатынасымен анықталады да, өнімнің бір данасын шығаруға кеткен жалпы шығынды көрсетеді. Сонымен орташа жалпы шығындар мына формуламен есептеледі:



Берілген көрсеткіш өнімнің өзіндік құнының



жақын нұсқасы болып табылады, бірақ ол соңғысынан айқынсыз шығындар шамасымен өзгешеленеді. Орташа жалпы шығындарды екі түрге бөлуге болады: орташа тұрақты шығындар (AVС) және орташа айнымалы шығындар (АҮС). Олар келесідей анықталады:

Өндірістің шекті шығыны (МС) жалпы шығындардың өзгеруінің (АТС) өнім көлемінің өзгеруі (Q) қатынасына тең болады және өнімнің қосымша данасын шығарғанға кетегін қосымша шығындарды көрсетеді, яғни:



Өнім шыұару көлемі өскен кезде түрақты шығындар өзгермейтіндігі белгілі, сондықтан жалпы шығынның өсуі әрқашан айнымалы шығындардың өсуіне тең болады. Осы айтылғандарды ескере отырып, шекті шығынды



Орташа өнімділік пен орташа шығындар арасында, сонымен қатар шекті өнімділік пен шекті шығындар арасында кері байланыс бар. Жоғарыда айтылған бай-ланыстарды түсіну үшін, біз еңбекті тұрақты төлем

217

6-тарау. Өндірістік шығындар

мөлшері бар РL жалғыз айнымалы фактор деп қарастырайық. Бұл жағдайда:



Осы жерден біз зерттеп отырған көрсеткіштер ара-сындағы кері байланысты көреміз. МР өскен жағдайда, М/С төмендейді және керісінше МР максимумге жеткен уақытта МС минимумге жетеді. Осындай байланыс АР және АР арасында да бар. 6.2-суретте МС және МР, АС және АР арасындағы өзара байланыстар көрсетілген. Сонымен, табылған нәтижелер өндірістің орташа, шекті шығындары мен өндіріс факторларының өнімділіктерінің арасында тығыз байланыс бар екендігін көрсетеді.





6.2-сурет. МС жөне МР,АС және АР

арасындағы өзара байланыс.



6.3. Шекті, орташа айнымалы және орташа...

219



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   63




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет