Минералды тыњайтќыштардыњ химиялыќ технологиясы пєнінен зертханалыќ ж±мыстар
жүктеу/скачать 355,5 Kb.
|
Ï?íí³? Î?Ó-?ä³ñòåìåë³ê êåøåí³ «Ìèíåðàëäû øèê³çàòòû? àíàëèç³» ï?í
- Бұл бет үшін навигация:
- ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ «Минералды шикізаттың анализі» пәні
- ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР Семей 2015 Мазмұны
- 1,2 дәрістер Әлемдік шаруашылықтағы минералды шикізат Минералды шикізат өндірісі және оның қолдану аясы.
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ «Минералды шикізаттың анализі» пәні 5В072000 - «Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы» мамандығы үшін ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР Семей
Мазмұны Дәрістер Практикалық және зертханалық сабақтар Білім алушының өздік жұмысы 1,2 дәрістер Әлемдік шаруашылықтағы минералды шикізат Минералды шикізат өндірісі және оның қолдану аясы. Минералды қор және өндіріс күші. Әлеуметтік-экономикалық аспекті минералды қорды қолдану. Кез келген өндірістің алғашқы материалы – минералды шикізат. Минерал – қатты металл емес металды зат, ол жер қыртысында табиғат процестері әсерінен пайда болған. Металды минералдар құрамында әр түрлі элементтер – металдар болады: темір, мыс, алтын т.б. Минералды шикізат – кендер. Ең көп минерал затына – темір кенін жатқызуға болады, әлемдік қоры ~ 200 млрд.б. бар, жылына ~ 1 млрд.т. темір кені өндіріледі, олай болса, 200 жылдай уақытқа жетеді. Минералды шикізаттар көбінесе ашық әдіспен, сонымен бірге жер асты әдісімен өндіріледі. Минералды қор геологиялық көрсеткіштермен бағаланады.Жер қыртысында пайдалы қазбалар таралуы әр түрлі. Көптеген минералды шикізаттар кен күйінде, шығу тегі бейорганикалық заттар, кездеседі. Энергиялық шикізаттар тегі органикалық. Егер минералды шикізаттар қорғаныс өндірісінде қолданылса – стратегиялық деп аталады. Минералды шикізатты кешенді қолдану және оның әр түрлі қалдықтарын іске асыру үшін (жою үшін) ғылым мен практика көп көңіл бөлуде, қазіргі кезде қалдықсыз технология қолданып, қоршаған ортаға зиян келтірмеудің жағдайын жасауда. Өңдіріс қалдықтары қазір ондаған мың гектар жерді алып жатыр, олар атмосфераны, су қоймаларын, жер асты суларын ластайды. Әлемде өндіріс өскен сайын, көптеген шикізаттың қолданылуы да артты. Мысалы, 1945 – 1975ж.ж. аралығында минералды шикізаттың қолданылуы бүкіл адамзаттың осы уақытқа дейінгі тарихында қолданылғанына тең болды. Шикізат қолданылуының динамикасын мына факторлар анықтайды: -материалды өндіріс деңгейі; -ғылыми – техникалық прогресс (ҒТП) ҒТП өндірістің жаңа салаларының дамуына әкелді: атомды, авиакосмостық, электрондық т.б., олар жеңіл және сирек металдарға сұраныс жасады. Ежелгі уақытта адам ~ 18 химиялық элементті қолданса, 18 ғасырда – 29, ал ХХ ғасырдың ортасында – 80 элементті қолданды, қазір периодтың жүйенің барлық элементтері қолданылады. Қазіргі кезде минералды шикізатты қолдану біраз азайды, себебі олардың орнына қолданылатын – шикізаттың синтетикалық түрлері пайда болды, бірақ олар металлдардың орнына қолданыла алмайды. Болат және түсті металлдар қазіргі өндірістің негізі болып қала береді. Минералды шикізат қоры жер қыртысы мен мұхитта көп болғанымен, біту мүмкіндігін де ұмытпау керек. 90-шы жылдары темір -190 жылға, никель – 76 жылға, алюминий – 280 жылға, мыс - 60 жылға, көміртек – 600 жылға, газ – 54 жылға, мұнай – 45 жылға жету керек деп болжам жасалған. Дамыған елдердің ішінде минералды қор ең көп елдер: Австралия (уран, темір және марганец кені, боксит, Pb, Zn, Ti, Au, алмаз), ЮАР – оңтүстік Африка республикасы (марганец және хром кені, V, Au, Pt, алмаз, U), Канада (U, Pb, Zn, W, Ni, Co, Mo, Nb, Au, калий тұздары ), АҚШ (Cu, Mo, фосфат шикізаты). Дамушы елдер аймағында әлемдік жанбайтын минералды қордың 50%, 2/3 мұнай, ½ табиғи газы бар: Персид шығанағында мұнай, Бразилия (темір және марганец кені, боксит, Sn, Ti, Au, Ta, Nb), Мексика (мұнай,Cu, Ag ), Чили (Cu, Mo), Гвения (боксит), Заир (Cu, Co, алмаз), Замбия (Cu, Co). Ресейде минералды қор АҚШ та 3 есе, Қытайдан 4,4 есе көп. Минералды шикізат – халықаралық сауданың 19% алады. 1928ж 7 үлкен компанияларды (Галф ойл, Тексако, Стандарт ойл оф камфорниа, Мобил ойл, Бритиш петролеум, Ройял датч-шелл, Компания Франсэз де петроль) біріктірген мұнай картелі құрылды. Ол Персия шығанағынан, тағы басқа елдерден шығатын мұнайды (барлаудан бастап сатуға дейін) бақылауда ұстады. 1900 ж. әлемдегі мұнай өндіру 20 млн.т. болса, 1977 жылы 3 млрд.т. болды. Мұнай өндіретін елдердің табиғи байлығын көзсіз жұмсамау үшін ОПЕК (мұнай экспорттайтын елдер ұйымы) 1960 ж құрылды, ол мұнай бағасын картель сияқты төмендетпей, бірқалыпты, не жоғары ұстайды. Табиғи қорды азайтпау үшін энергия көзі ретінде атом энергиясын қолдануға көшті, дамыған елдер минералды қоры бай елдерде әскери активтілік көрсетеді, мысалы АҚШ әлемнің көптеген аудандарын өздерінің ұлттың мүдделеріне айналдырды. 70-жылдардан бастап шикізат бағасы дайын тауар бағасынан қала бастады. Қазақстан алуан түрлі пайда қазбалар қорымен бай: 105 Менделеев кестесіндегі элементтердің 99 бар, өндіріске ~ 60 элемент тартылды. Қазақстан барлау бойынша әлемде 1-орын: Zn, W, борит; 2-орын: Ag,Pb, хромит; 3-орын: Си, флюорит; 4 орын: Мо, 6 орын – Аи алады. ТМД елдерінен Қазақстан хром, қорғасын қоры бойынша 1 орын; мұнай, Ag, Си, Mn, Zn, Ni, фосфор шикізаты бойынша 2 орын; газ, көмір,Au, Sn – 3; Қазақстан – ірі мұнай өндіруші ел. Қазақстанда өндірілетін қара және түсті металдар кендері Жапония, Оңтүстік Корея, АҚШ, Канада, Ресей, Қытай, Европа елдеріне экспорталуда. Қазақстанның әр регионындағы пайдалы қазбалар: мұнай: қоры Атырауда, Манғыстау, Ақтөбе, Батыс-Қазақстан облыстарында; негізгі мұнай өндіруші компаниялар: Қазақстан мұнай-газ, Тенгизшевройл, CNPC – Актөбемұнай газ; Қарашығанақ петролиум оперейтинг, Росмұнай т.б. ұлттық компаниялар. Табиғи газ: Әлемдік қордың 1,7% -ті, мұнай ұлттық компаниялары өндіреді. Көмір: Қоры 162 млрд.т. 300-дей өндіріс орны барланған 10 бассейн жұмыс істеп тұр, жылына 100 млн.т. өндіріледі; Қарағанды, Павлодар, Қостанай облыстарында. Кенді пайдалы қазбалар: Темір – ТМД елдерінің ішінен 3 орында (Ресей, Украина), негізі қоры Солтүстік Қазақстан – Соколов-Сарыбай кен орны. Марганец – Орталық Қазақстан (Атасу, Жезді). Хром – Мугаджар тауында (Кемпірсай, Донская); Қостанай және Шығыс Қазақстанда. Никель, алюминий – Мугаджар тауында. Мыс – мыс кені өте үлкен, Жезқазған, әлемде 7 орында. 92% экспортқа шығарылады. Қорғасын, мырыш – кенді Алтайда Алтын – 190 –дай жерде шығады, кенді Алтайда, Қостанай облысында, Орталық Қазақстанда (Степняк, Аксу, Майқайын). Сирек металдар (W, Mo, V, Bi, Sb) – кенді Алтайда Жер қойнауындағы Қазақстан байлығы 10 триллон АҚШ долларына тең деп есептеледі, табиғи байлығы бойынша әлемде Даниель Фоин, доктор Массачусет технологиялық институтынан (АҚШ) табиғи қор және энергетика бойынша маман бағалары бойынша Совет үкіметі құлағында (1991) барлық қордың 90% хром кені, 26% мыс, 33 % Pb және Zn, 38% W Қазақстанда қалған. Қазақстанда қазіргі кезде 3 мұнай өндіретін зауод бар: Атырауда (1945 жылы салынған), 1970 жылдары салынған Павлодарда және Шымкентте. Павлодар зауоды толықтай, Шымкент зауоды жартылай өндіретінтін өнімдері үшін шикі мұнайды Сібірден (Ресей) алады, өнімнің көп бөлігін Ресейге жібереді. Қазір Қазақстан алтын қорының тек 1% - тін өндірсе де әлемде 6 орын алуға жағдай жасады. Қазақстан химиялық шикізатқа да бай: калий тұздары, борат, бром, сульфат, фосфорит көп. Полиметалл кендерінде күкірт колчеданы да өте көп, сондықтан күкірт қышқылын да мол өндіруге жағдай жасалған. Қазақстан шыны және фосфор, фаянс өндірісіне қажет шикізатқа да бай, сонымен бірге мол дәулет ретінде минералды, емдік, өндіріс және термалды сулар бар, бірақ олар әлі кең қолданыс алған жоқ. Сондықтан Қазақстанға көз тігіп отырған елдер өте көп: АҚШ, Батыс Европа елдері, Турция, Иран, Пакистан, Жапония, Қытай. Мұнайды толығырақ эксплуатацияға кіргізсе, Қазақстан Сауд Аравия, Кувейт, Біріккен Араб Эмиратынан қалмаған болар еді, Каспий теңізіндегі Тенгиз, Прорва, Қаламқас, Қаражанбас мұнай орындары тек мұнай қорының аз ғана бөлігі. Қазіргі кезде мұнай химия өндірісінің өнімдері: этилен, полипропилен, каучук, синтетикалық жуғыш заттар, химиялық талшықтар, синтетикалық шайырлар, пластмассалар, цемент шығарылады. 3 дәріс
жүктеу/скачать 355,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||