Мінездемелейтін

126
2.33-
сурет
Конденсатор
сыйымдылығы
, -
ті
берілген
мəнінен
, 
керекті
өсіруге
қажет
. (2.33 
б
, 
в
-
суреттегі
) 
диаграммадан
табуға
болады
. 
Векторлы
диаграмма
жасағанда
, 
бастапқы
вектор
ретінде
берілген
кернеу
векторы
алынады
. 
Егерде
, 
жүктеме
индуктивті
болса
, 
ток
вектор
кернеу
векторынан
φ
1 
бұрышқа
қалады
.
тоғының
активті
құрамасы
, 
бағыты
бойынша
кернеумен
теңеседі
,
тоғының
реактивті
құрамасы
90° 
қалады
. (2.33 
б
-
суреті
.). 
Тұтынушыға
конденсатор
батареясы
C 
қоссақ
,
тоғы
векторлар
мен
геометриялық
сомасы
ретінде
табылады
. 
Сыйымдылық
тоқ
. 
векторы
, 
кернеу
векторынан
90º 
озады
(2.33 
в
-
сурет
). 
Векторлы
диаграммадан
көрінеді
. 
φ
2<
φ
1
, 
яғни
конденсаторды
қосқаннан
кейін
, 
қуат
коэффициенті
cos 
φ
1
-
ден
cos 
φ
2 
дейін
өседі
. 
Конденсатордың
керекті
сыйымдылығын
токтық
векторлы
диаграммасы
арқылы
табуға
болады
(2.33 
в
-
сурет
):
деп
, 
конденсатор
сыйымдылығын
табамыз
:
Көп
жағдайда
, 
қуат
коэффициентін
1,0 
дейін
емес
, 0,9...0,95 
өсіреді
, 
толық
өтем
үшін
қосымша
конденсатор
қою
керек
, 
бұл
тиімсіз
.

cos
1
cos

2
cos

1
I
a
I
1
p
I
I
1
I
c
I
c
I
CU
I
I
I
I
I
a
a
p
p
c
tg
tg
2
1
1








a
UI
P





2
1
2
2
1
tg
tg
tg










U
P
tg
U
I
C
a

127
2.6. 
Өзара
 
индуктивті
 
электр
 
тізбегі
 
2.6.1. 
Жалпы
 
мəлімет
 
 
Синусоидалы
тоқ
тізбегін
қарастырғанда
өзиндукция
құбылысы
есептеледі
, 
яғни
ЭҚК
-
ны
электр
тізбекке
бағыттау
өзиндукциясы
өзгергенде
, 
осы
тізбектегі
токпен
себептенген
. 
ЭҚК
-
ның
контурдың
бірінде
пайда
болуын
екіншісінде
токтың
өзгеруін
қарастырайық
. 
ЭҚК
өзара
индукциясымен
бағытталған
тізбек
, 
индуктивті
байланысты
тізбек
деп
аталады
. 
Екі
контурды
қарастырайық
бір
-
бірінен
алыстаған
(2.34-
сурет
) 
контурлар
, 
тегіс
жіңішке
катушка
ω
1
мен
ω
2
иірім
саны
түрінде
көрсетілген
. 
Өзіндік
индукция
ағымды
Ф
1L
ток
I,
пайда
болған
, 
ыдырау
ағымы
Ф
i
р
екінші
контурдан
өтетін
түрде
көрсетілуі
мүмкін
:
Ф
1L
=
Ф
1
р
+
Ф
1
р
. (2.102) 
Осыған
сəйкес
екінші
контурдың
өзиндукция
ағымын
табамыз
:
Ф
2L
=
Ф
2
р
+
Ф
12
. (2.103) 
Ф
21
мен
Ф
12
ағымдарды
, 
өзара
индукция
ағымы
деп
аталады
. 
Оларды
екі
индекспен
белгілейміз
: 
бірінші
индекс
ағымның
қай
контурға
ілінетінін
көрсетеді
, 
екіншісі
– 
осы
ағымды
пайда
қылған
тоқ
номерін
көрсетеді
. 
Мысалы
: 
Ф
12
ағымы
i
1
тоғымен
пайда
болған
бірінші
контурға
ілінеді
. 
Егеде
, 
өзара
индукция
ағымының
бағыты
осы
контурдың
өзиндукция
ағымының
бағыты
мен
сəйкес
келсе
, 
онда
контурлар
магнитті
ағымы
мен
тоқ
бағыттарын
келісті
дейді
. 
Бағыттары
керісінше
болса
, 
ағымдардың
қарама
-
қарсы
бағыты
дейді
. 
Бірінші
мен
екінші
контурдан
өтетін
ағым
қосындысы
:
= 

;
= 

, (2.104) 
+ 
ағымның
келісті
бағытына
сəйкес
; 
- 
қарама
-
қарсы
бағытта
; 
Бірінші
мен
екінші
контурдың
толық
ағым
жалғасы
.
(2.105) 
(2.106) 
Бір
тізбектің
өзара
индукция
ағым
жалғасының
басқа
тізбектегі
тоққа
қатынасы
, 
өзара
индуктивтігі
деп
аталады
:
(2.107) 
Сызықты
электр
тізбегінде
əр
уақытта
теңдік
болады
:
1
Ф
L
Ф
1
12
Ф
2
Ф
L
Ф
2
21
Ф






12
1
1
1
1
1
Ф
Ф
w
Ф
w
L



12
1
1
1
Ф
w
Ф
w
L
;
2
12
1
1
i
M
i
L









21
2
2
2
21
2
2
2
2
2
Ф
w
Ф
w
Ф
Ф
w
Ф
w
L
L

.
1
21
2
2
i
M
i
L

.
;
1
21
2
1
21
21
2
12
1
2
12
12
i
Ф
w
i
M
i
Ф
w
i
M







128
, (2.108) 
Сондықтан
өзара
индуктивтік
индексін
қалдырып
кетуге
болады
. 
Осы
теңдеу
əділдігін
(2.35-
суреттегі
) 
сақиналық
ферромагнитті
емес
магнит
өткізгіш
мысалында
көруге
болады
, 
көлденең
кесінді
ауданы
S 
екі
катушкасы
бар
.
Тоқ
= 0 
(2.109) 
В
, 
Н
– 
магнитті
индукция
мен
магнит
өрісінің
кернеуі
, 
тоқ
– 
мен
пайда
болған
. 
( = 0) 
-
орташа
магнитті
сызық
ұзындығы
;
μ
а
=
В
/H
-
ортаның
абсолютті
магнитті
өтімділігі
; 
Тоқ
i
2
= 0 
болса
, 
бірінші
мен
екінші
катушка
өзара
индуктивтігі
(2.110) 
(2.109) 
бен
(2.110) 
теңдеулерін
салыстырғанда
,
тең
екенін
көрсетеді
. 
Сонымен
(2.108) 
теңдеу
дəлелденеді
. 
Бұдан
басқа
, 
екі
катушканың
өзара
индуктивтігі
, 
иірім
санына
, 
магнитөткізгіштің
геометриялық
шамасына
жəне
катушкалардың
өзара
қатынасы
мен
ортаның
абсолютті
магнитті
өтімділігіне
бағынышты
. 
Екі
катушканың
индуктивті
байланысын
байланыс
коэффициенті
деп
аталады
.
(2.111)
Бұл
коэффициент
бірден
аз
, 
себебі
, 
өзара
индукция
магнитті
ағым
өзіндік
индукция
ағымынан
аз
, 
оны
екі
сымды
катушканың
ажыратқан
ағымын
азайтса
немесе
жоғары
абсолютті
магнитті
өтімділігі
бар
магнит
өткізгішті
пайдаланса
көбейтуге
болады
.
 
 
 
M
M
M


21
12
1
i
,
2
1
2
1
2
12
1
2
12
12
l
S
w
w
Hl
BSw
w
i
Ф
w
i
М






2
i
1
i
l
l
S
w
w
Hl
Bsw
w
i
Ф
w
i
М
a

2
1
1
2
1
21
2
1
21
21





21
12
M
M

2
1
L
L
M
K


129
2.6.2. 
Өзара
 
индукция
 
ЭҚК
 

Бірінші
мен

екінші
контурдағы
индуктірленген
ЭҚК
(2.105, 
2.106)-
ны
есепке
алып
, 
мына
түрде
жазуға
болады
:
(2.112) 
(2.113) 
Осылайша
, 
əр
катушка
ЭҚК
, 
өзіндік
индукция
мен
өзара
индукция
ЭҚК
алгебралық
жиынымен
табылады
. 
Өзара
индукция
ЭҚК
белгісін
табу
үшін
тізбектегі
индуктивті
қосылған
элементтер
қысқышын
белгілейді
. 
Екі
қысқышты
егер
де
тоқ
бағыты
қысқышқа
қатысты
, 
бірдей
болса
, 
өзіндік
индукция
магнитті
ағымы
мен
өзара
индукциясы
қосылса
, 
аттас
деп
атайды
. 
Бұндай
тұжырымды
сұлбада
бірдей
шартты
белгімен
белгілейді
, 
мысалы
: 
нүктемен
немесе
жұлдызбен
(2,36 
а
, 
б
-
сурет
). 
Бір
бағыттағы
тоқ
i
1
мен
i
2 
(2.36 
а
-
сурет
) 
А
мен
С
қысқышқа
қатысты
, 
өзіндік
индукция
ағымдары
(
) 
мен
өзара
индукция
(
) 
бағыттарын
беттестіреді
. 
Сонымен
, 
А
мен
С
қысқыштары
аттас
. 
b
мен
d 
қысқыштары
да
аттас
, 
бірақ
шартты
белгімен
біратты
бір
жұп
тұжырымын
белгілейді
, 
мысалы
a 
мен
 c 
(2,36 
а
-
сурет
). 
а
)
б
) 
в
)
г
)
2.36-
сурет
;
1
1
2
1
1
1
1
M
L
e
e
dt
di
M
dt
di
L
dt
d
e








.
2
2
1
2
2
2
2
M
L
e
e
dt
di
M
dt
di
L
dt
d
e








L
Ф
1
L
Ф
2
12
Ф
21
Ф

130
Егерде
i
1
мен
i
2
тоғы
аттас
қысқышқа
қатысты
бір
бағытта
болмаса
(2,23 
б
-
сурет
), 
онда
өзіндік
индукция
мен
өзара
индукция
ағымдарын
қарама
-
қарсы
бағыттауға
душар
етеді
. 
Сұлбада
, 
магнит
өткізгіші
көрсетілмейді
, 
тек
аттас
қысқыштар
белгіленеді
(2.36 
в
-
сурет
).
2.37-
сурет
Аттас
қысқыштарды
тəжірибе
жолымен
табуға
болады
. 
Ол
үшін
, 
бір
катушка
тұрақты
тоқ
қайнар
көзінің
тізбегіне
қосылған
, 
екіншісіне
тұрақты
тоқ
вольтметрі
қосылған
. (2.37-
сурет
). 
Егер
де
, 
қайнар
көзінің
тізбегі
тұйықталғанда
өлшем
құралының
тілі
қисайса
, 
индуктивті
қосылған
катушка
қысқышы
қайнар
көзінің
оң
полюсіне
қосылса
жəне
өлшем
құралдың
оң
қысқышына
қосылса
, 
аттас
болады
.
ЭҚК
мен
өзара
индукция
кернеуінің
белгілерін
анықтайық
. 
Мысалы
, (2.36 
а
-
сурет
) 
бірінші
катушка
ажыраған
, 
екіншісінен
i
2 
тоғы
өтеді
. 
,. 
i
2 
оң
бағыттарын
таңдайық
, 
аттас
қысқыштарға
қатысты
. 
ЭҚК
мен
өзара
индукция
кернеуі
тең
, 
белгісі
бойынша
қайшы
келеді
. >0 
болса
b 
қысқыш
əлеуеті
а
қысқыш
əлеуетінен
көп
, 
сондықтан
0. 
Ленц
ережесі
бойынша
мен
белгілер
əруақытта
қарама
-
қарсы
, 
сондықтан
:
Кешенді
түрінде
, 
мынадай
:
(2.114) 
Катушкаларды
қарама
-
қарсы
қосқанда
(2,37 
б
-
сурет
).
. (2.115) 
M
e
1

M
u
1
M
e
1

M
u
1
M
e
1
dt
di
2
dt
di
M
e
u
M
M
2
1
1



.
2
2
1
1
I
Z
I
M
j
E
U
M
M
M





2
2
1
1
I
Z
I
M
j
E
U
M
M
M








131
(2,114) 
пен
(2,115) 
көруге
болады
, 
өзара
индуктивтік
кернеу
векторы
, 
тоқ
векторына
фаза
бойынша
қатысты

90° 
бұрышқа
жылжыған
.
кедергісі
өзара
индуктивті
кедергі
, 
ал
– 
кешенді
кедергі
деп
аталады
. 
Сонымен
, 
тоқ
бағыты
келісті
болса
, 
өзара
индуктивтік
кернеу
құлауы
«
плюс
» 
белгісімен
, 
қарама
-
қарсы
бағытта
болса
, «
минус
» 
белгісімен
көрсетіледі
.

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: