Мырза Хайдар Дулаттың «Тарих-и Рашидиі» әдеби жәдігер
жүктеу/скачать 0,79 Mb.
|
| «Мүфрәд (фәрд)» тарауында бұл бәйіт түрінің М.Х.Дулат тарапынан қолдану аясы арнайы мысалдар арқылы сарапталады.
Мүфрәд – «жалқы бәйіт» қазақша айтқанда «Қос таған немесе қос тармақ» қолданылуы ақындар арасында көп тарамаған. Онда екі мысра ұйқас болып келеді, бірақ бұл шарт емес. Екі мысрасы (өлең жолы) ұйқассыз жалқы бәйіттер де бар. Мүфрәд көбіне дидактикалық өлендерге тән. Сондықтан, мүфрәд ой қысқа түйінделіп айтылатын өлең деп бағамдауға болады. Мүфрәдтің бір ерекшелігі, бұл жанрда жазылған шумақтар мақал-мәтелдердің рөлін де атқарады [26, 290 б.]. Өлеңнің бұл түрін Сағдидің дидактикалық «Гүлістан» шығармасынан көбірек кездестіреміз. Сағди насихат сөздерін қара сөзбен бастап өлеңмен сабақтастырып отырады. Бір үлгісі мынадай: «Егер түндердің барлығы Қадыр кеші болар болса, Қадыр кеші түнінің қадірі қалмас еді». Жалқы бәйіт: Барлық тастар егер де Бадахшанның лағылындай болғанда, Онда бірдей болады барлық тастың бағасы да [34, 274 б.]. Мырза Хайдардың еңбегінде мүфрәд көп жағдайда ақынның ой түйінін анықтауға құрал болады. Бұл пікірімізді кіріспе бөлімдегі Алланы, пайғамбарлар мен халифаларды, сахабаларды мадақтауға арналған әңгімесінің жалқы бәйіттерінен айқын көруге болады: Жалынды нұрмен әлемнің киелі ұшқыны Сән-салтанат көктен жетіп басталады [15, 2 б.]. Көріп отырғанымыздай, өлең жолдарында Алланың кемелдігі және адамзат пен табиғаттың яғни жаратылыстың жаратушысының нұрлы бір ұшқыны екені суреттеледі. Мырза Хайдар жалқы бәйітпен тек пайғамбар мен халифалардың өмірін сипаттап қана қоймайды. Өз өмірінен көргендерін, ой түюлерін де мүфрәдке арқау етеді. Бір айта кетер мәселе, кейінгі жылдары мүфрәд жанры қазақ әдебиетіне аударма арқылы ене бастағандығы. Белгілі ақын Сейфолла Оспан Әбдірахман Жәмидың 37 жалқы бәйітін аударды [35, Б.621-622]. Көріп отырғанымыздай, Мырза Хайдар қаламынан туған жалқы бәйіттер тақырыбы жағынан сан алуан. Десек те, бәйіттерді шартты түрде сопылық, тарихи және көңіл-күй тақырыптарына бөліп талдаған жөн деп санаймыз. Каталог: ld ld -> Шпаргалка на казахском языке по истории Казахстана 100 м қашықтыққа ұшатын, орақ тәрәздә құрал-бумеранг ld -> Қош келдіңіздер! ld -> Қазақ әдебиет пәніне тест сұрақтары ld -> Сабақ: ана тілі Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы «Әліпенің атасы» ld -> Қазақстан тарихы бойынша Ұбт шпаргалкалары а а. Иманов көтерiлiс отрядтарын қаруландыру үшiн – қару-жарақ шығаруды ұйымдастырды ld -> Ақтқбе облысы Байғанин ауданы №3 Қарауылкелді орта мектебі ld -> Сабақтың тақырыбы: Ы. Алтынсарин "Өзен" Мұғалімі: 3 " ld -> Әнші- ақындар шығармашылығы ld -> Есмағамбет Ысмайлов Баласы Қожағұлдың Біржан салмын, Адамға зияным жоқ жүрген жанмын ld -> Өмірбаяны Хронология Қорытынды пайдаланған әдебиеттер жүктеу/скачать 0,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|