Жар қабақ, жауырынды, қаршыға көз,
Биік боп, өктем дауыс, жігерлі сөз,
Жылы жүз, теңіз ойлас терең кісі
Үйірсек, көпшіл, көсем, таңдайы жез.
I.Жансүгіров дәл, толымды (точные рифмы) және дәл емес, толымсыз (неточные рифмы) ұйқастарды мол пайдаланады. Бұл қазақ поэзиясында ең кең тараған, жиі ұшырайтын ұйқас түрлері. Ілияс поэзиясына тән ұйқастың бірі – күрделі ұйқастар (сложные рифмы). Ұйқастың бұл түріне халық әдебиетінде мол тараған – қоссөзді, қайталау ұйқастар жатады. Ондай үлгі Ілияс поэзиясынан да көптеп кездеседі.
Көктұйғын көптің алдын бермей-ақ тұр,
Өзге мал онан озып келмей-ақ тұр.
Шаптырмай жиын сайын бәйге сұрап,
Бақ талай Батырашта өрлеп-ақ тұр.
Мұндағы негізгі ұйқастар алғашқы шумақтағы «-ақ тұр» деген сөз емес. Олар қосалқы, қайталаулар. Негізгі ұйқас: бермей (-ақ тұр), келмей (-ақ тұр), өрлеп (-ақ тұр). Бірақ «тұр» негізгі ұйқастың қасында қайталанып тұрғандықтан да ұйқасты күшейтуге белгілі дәрежеде әсер-ықпал жасайды.
Негізінде қос сөзді ұйқастар қысқа лирикалық өлеңдерде емес, көбіне эпикалық көлемде, баяндау үлгісіндегі шығармаларға тән құбылыс. Сондықтан да біз ондай ұйқасты ақынның поэмаларынан әсіресе көп кездестіреміз. Қазақ ауыз әдебиетінде кездеспейтін (не өте сирек кездесетін), тек Абай ғана ептеп енгізе бастаған күрделі ұйқастардың бір үлгісі сол ұйқастардың бір сөз не бірнеше сөз болып келетіндігі.
Соққан жел айдын көлді шайқамас па?
Достарыңызбен бөлісу: |
