Сӛйлеудің ғылыми стилі. Ғылым тілі ғылыми, ғылыми-педагогикалық қызметпен айналысатын адамдардың іс-әрекеттерінде пайдаланылады, объектілер мен қҧбылыстар туралы шынайы білімді қалыптастырады, шындықтың идеялары мен заңдылықтарын, олардың ҥлгілерін анықтайды. Ғылыми стилі ғылыми трактаттарға, мақалаларға, тезистерге, диссертациялық зерттеулерге, ғылыми жҧмыстарға, сондай-ақ конференциялар мен симпозиумдарда, семинарларда және дәрістерге арналған.
Ғылымдағы негізгі ойлау тҥрі - тҧжырымдама, сондықтан мҧндай қарым-қатынасқа қатысушылардың ғылыми ӛзара әрекеттестігі мазмҧнды, логикалық, анық ойларды білдіруі талап етеді.
Сӛйлеудің ғылыми стилінің негізгі сипаттамаларына келесілер жатады:
■ дерексіз жиынтық (солай есептеледі, солай айтады, байқағандай, әдетте, әдетте, едәуір жиі, кӛбінесе, едәуір жиі, ӛте жоғары және т.б.);
■ ақпараттардың қорытындылары мен ой қорытындылары, мықты дәлелдер тҥріндегі баяндау келісімділігі;
■ абстрактілі лексика (бар, бар болып тҧр, қҧралады, пайдаланылады, қолданылады және т.б.);
■ «Мен» деген есімдіктің орнына «Біз» деген есімдік жиі пайдаланылады (мысалы: біздің пікірімізше, біздің ойымызша, біздің тәжірибеміз кӛрсеткендей, біздің байқауымыз бойынша, біздің кӛзқарасқа сҥйенеміз және т.б.);
■ жақты сӛйлемдер (мысалы: атап ӛту керек, қарастыруға уақытша тоқтату керек, мҥмкін болып отыр, тәжірибе кӛрсеткендей, оны айтуға болады және т.б.);
■ күрделі сӛйлемдер («егер болса» шартына бағынатын және «сол уақытта» мезгіл бағыныңқы жалғаулығымен).
Ғылыми стильде мәтіннің жекелеген композициялық бӛліктері әдетте логикалық ретімен реттеледі. Бҧл ҥшін тҥрлі әдістер пайдаланылады, мысалы, санау: «біріншіден, екіншіден, ҥшіншіден»; немесе «біріншіден, солай болды»; немесе «егер солай болса, онда бҧл керек». Мәтін ішіндегі байланыстар ҥшін сӛйлеу
35
қҧрылымдары да қолданылады: «алайда; бҧл ретте; ал; дегенмен; сондықтан; сәйкес ...; демек; бірдей; келіңіздер, қарастырыңыз; ... тоқтау керек; сонымен; осылайша; қорытындылай келе, айталық; айтылғандардың барлығы жасасуға мҥмкіндік береді; біз кӛріп отырғанымыздай; қорытындыларды шығара отырып; айту керек».
Сӛйлеудің ғылыми стилі ғалымдар мен педагогтардың кәсіби ортасында ғылыми зерттеулерге, ғылыми конференцияларға және симпозиумдарға қатыса отырып, адамдардың белгілі бір қҧзыреттілік деңгейі бар және ғылыми жетістіктермен алмасу қажеттілігі барынша бар болғанда. Сонымен бірге, мысалы, тәжірибелік сабақтарда сабақ беретін немесе дәріс оқыған кезде, ғылыми стильді пайдалану қажетті оң нәтиже бермейді, сонымен қатар оны тыңдаушылар нашар қабылдайды. Айта кетейік, ғылыми стилі жазбаша материалдарды (дыбысты) оқуға мҥмкіндік береді, мҧндай мәтінді есту арқылы қабылдау қиын. Соңғы жылдары ғылыми қарым-қатынастың тиімділігін арттыру ҥшін стенділік баяндамалар мен мультимедия кӛмегімен бейнелі сӛйлеу кеңінен таралған.
Достарыңызбен бөлісу: |
