Научно-методический журнал Серия: Естественно-технические науки. Социальные и экономические науки. Филологические науки
жүктеу/скачать 4,81 Mb. Pdf көрінісі
|
2-сан 2023 (1-серия)
| Ilim h
á m jámiyet. №2.2023 110 wretlewge, qorqınıshlı jıllardıń tipik waqıyaların jesir qal- ǵan kelinshek hám ózine («Tabelchik bala») baylanıslı sáwlelendiriwge ótedi. Bunday qatarma-qatar, parallel syu- jetlik baǵdarlardı shayırdıń kompoziciyalıq túrde baylanıstırıp barıw sheberlikleri de óz aldına aytarlıqtay tásiyin qaldıradı. Ol da folklorlıq dástúrlerdegi, ásirese, xalıq dástanlarındaǵı iri-iri waqıyalardı jırawlardıń bayan- law usılına, olardıń baylanıstırıw sheberliklerine usap ket- kendey boladı. Mısalı: Birin aytıp birisine óttim be?! Qustı qoyıp adamzatqa óttim be?! Urıs jıllar iz qaldırǵan talaydıń, Ayaq soqpaǵı kóp biziń bettiń de… Olar alıp barar paxtalıqlarǵa, Júweri atız hám jońıshqalıqlarǵa, Bunda tabelchiktiń «asha tayaǵı», Tiymegen bir qıyaq egis jer bar ma?! [4:307] Usı baǵdarda ol gileń hayal-qızlar arasında tabelchik bala bolıp atanıp ketken óz keshirmelerin búlbil jigittiń kelinshegin hám basqalardıń táǵdir jolları menen qosa alıp súwretlep, atız qıyınshılıqları menen birge jigit haqqında pochta alıp kelgen gazetadaǵı «Sayra búlbil» degen maqala menen tanısıw barısındaǵı motiv detalların júdá sheberlik, úlken tásirlilik penen ashqan. «Sayra búlbil» degen temasın qara! Urıs barar Dnepr jaǵalarında. Shaqqan razvetchik bolıp jetisken, Bizdi oqıtqan sol muǵállim aǵa. Búlbil bolıp sayrap keltirip babın, Til ákelgish eken tawıp esabın Bul kewilli jaw júrekli serjanttıń, «Solovoy» der eken polkta laqabın. [4:308] Mine, usınday sózler jazılǵan gazetanı atız basında oqıǵanda onıń kelinsheginiń quwanıshında shek joq, sol maqalanı «jupqa oramalınıń ushına áste ǵana túyip qoyǵanına» shekem shayır romantikalıq motiv sıpatında tásirli túrde poeziyalıq til menen sáwlelendiredi. Sońınan ol tabelchik jigitke búlbil jigit penen Moskvaǵa barǵanında tanısqanların aytıp beredi. Qullası olar arasında mehir- muhabbetli qatnaslar payda boladı. Olar qısta qazıw waq- tında qaytıp kiyatırǵanda kelinshekti sırtınan ańlap, oǵan ishinen intizar bolıp júrgen baslıq penen ótikir qarama- qarsılıqlarǵa baradı. Sol waqıyalardı realistlik penen ótkir qarama-qarsılıqlarǵa baradı. Sol waqıyalardı realistlik kar- tinalar menen súwretlewlerde de shayırdıń sheberligi ayrıqsha kózge taslanadı. Shayır bul jerde qıymıl háreket detallar menen birge qaharmanlardıń qısqa-qısqa dialo- gların berip ayrıqsha tabıslarǵa erisken. «Tońıp qala kórme, tabelchik bala»,-dep onıń jaǵasın qamtıp atırǵan kelinshekti kórip qızǵanısh otına janǵan awılatkom baslıǵı at ústinde sıǵırayıp otırıp olardı bir neshe shımshımay, sıyqırlı sózler menen shaǵadı. («Usı ma awlaqta tabısqan kisiń, - dep ki- simsinip kúldi jumılıp kózi». Olar arasında mınaday sózler ketedi: Tayıń da úyretseń, miniske jaqsı, Qawın egip ketti qosta joq saqshı… Sol ekken qawındı saǵal jegenshe, Ballardıń jegeni kewildiń naqshı. - Basın aylandırıp ańqaw ballardıń, Qara kózli kelin qılıǵıń ǵar dım… [4:314] Sóytip, sol awılatkom baslıǵı at ústinde eńkeyip kelin- shekti súymekshi bolǵanda da oǵan kelinshek erik bermey, al, tabelchik bala, lirik qaharman bolsa oǵan kesek atqanda at qaymıǵıp ketip, baslıq jerge ıńq etip jıǵıladı. Baslıq «Xo- jalıǵın buzba frontovniktiń»,-dep jas bala-jigitti atqa da qaqtırıp, onı qamshı menen aldırıp ta úlgeredi. Biraq, bári bir olar awılatkom baslıǵınıń jalǵan ǵamxorlıǵı menen ol kelinshektiń izinen ańlıp júrip, aqır ayaǵında onı zorlap qolǵa túsiredi, zorlıq etedi. Shayır usınday real turmıs waqıyalarına baylanıslı syu- jetlik baǵdardı beriw arasında da bólim-bólim sıpatında negizgi syujet-búlbil uyasın, onıń palapanınıń táǵdirin hám oǵan baylanıslı bolǵan óziniń liriko-psixologiyalıq, psixo- filosofiyalıq oyların áste aqırınlıq penen berip baradı. Mısalı: Bazda tań bolaman sarǵayıp atqan, Geyde jolawshıman sharshap kiyatqan. Ne qubılıs bolmas kewil dúzinde, Birde qus bolaman uyada jatqan. …Oylayman «áh, sonsha asqınlar adam», Sonda bul keń dúnya qus uyasınday. Bir músápirxana kóriner maǵan… [4:312] Sonıń menen birge usı jerde shayır tárepinen qus uyasınıń shártli túrde, parallel halında alınǵanlıǵı qálem iyesi tárepinen úydiń sózin tırnaqshaǵa alıp jazganınan-aq sezilip tur. Yaǵnıy oǵan shayır simvolika-metaforalıq áhmiyet bergen degen sóz. Al, negizgi bóliminde bolsa syu- jettiń tap usı bólimlerinde, usıǵan parallel «búlbil» jigittiń, ulıwma insanlar táǵdirine súwretleytuǵın bólimlerinde fronttan kelinshek «qara qaǵaz» alıw menen ǵana sheklen- bey, joqarıda aytqan awılatkomnıń ańlıp júrip islegen zorlıǵına ushıraǵannan soń ol shala májgún halında túnler boyı úyine jaqın jerdegi kól boyınada otırıp, muńǵa batıp zarlanatuǵın bolıp qaladı. Bunı eń birinshi ret tabelchik jigit, yaǵnıy lirik qaharman sezip qaladı hám oǵan óz sheri- klesligin bildirgisi kelgeninde, kelinshek te oǵan minnetdar bolıp, óz muhabbatında sezdirgen sıyaqlı bala-jigitti qushaǵına alıp aymalaydı. Usı jerde baslıqtıń qılǵan buzıqlıǵı hám fronttan kelgen aljasıq qara qaǵazdıń se- beplerine baylanıslı da kelinshektiń hám «tabelchik bala»- negizgi lirik qaharmannıń úylerine úlken abırjıw, quldıraw baslandı dewge boladı. Juwmaqlap aytqanda usılardıń barlıǵı hár qanday ullı ta- lant iyeleri menen eń kúshlimen degen qálem iyeleriniń barlıǵı da romantikalıq motivti shetlep ótpegen. búgingi kórkem ádebiy dástúrler, dáwir haqıyqatlıǵı menen tutastırıp otırıp ullı dóretpeler jazǵan. I.Yusupovtıń ―Dala ármanları‖ hám ―Búlbil uyası‖ poemalarında romantikalıq motivtiń eń jaqsı úlgilerinen paydalanǵanlıǵınıń gúwası boldıq. жүктеу/скачать 4,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|