ОРТА МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРҒА ФУТБОЛМЕН

270 
меңгеру қабілеті және ойын барысында бірнеше рет «шҧғыл» әрекеттер 
жасау талап етіледі. Сондай-ақ, футболшылардың жылдамдық қасиеттерін 
дамытуға ерекше кӛңіл бӛлінуде. 13-14 жас аралығы жылдамдықты 
дамытуға қолайлы кезең болып табылады [1, 48 б.].
Футболдың қазіргі даму деңгейі футболшылардың дене дайындығына 
жоғары талап қояды, соның бірі жылдамдық қасиеті мен арнайы тӛзімділік. 
Спорт тҥрлерінде, соның ішінде футболда жылдамдық қасиеттерін дамыту 
әдістемесі әлі де жҥзеге асырылуы керек. Жас футболшылардың 
дайындығында жылдамдық қасиеттерін дамыту орта мектеп жасында 
қалыптасатындығына назар аудару керек. Себебі, орта мектеп жасы– барлық 
негізгі ӛмір сҥруді қамтамасыз ететін жҥйелер мен олардың жҥзеге 
асырылатын кезеңі. Осы жаста ағза белсенді тҥрде қалыптасады, қоршаған 
ортаға бейімделеді, жҥйке жҥйесі мен қозғалыс аппараты дамиды. Орта 
мектеп жасы балалардың дене қабілеттерін дамытуда қолайлы кезең болып 
табылады.
Қазіргі футболдың даму қарқыны футболшылардың ойын барысында 
кӛптеген техникалық-тактикалық және қозғалыс әрекеттерін доппен және 
допсыз ҥлкен кҥшпен жҥзеге асыруы болып табылады. Сонымен қатар 
ойыншылардан жоғары жылдамдықта допты игеру қабілеті және ойын 
барысында бірнеше рет «шҧғыл» әрекет ету талап етіледі. Жылдамдықты 
игермей, керемет командада ойнауды ҥміт ету ӛте қиын. Ойын барысында 
футболшылардың жылдамдығы қозғалыстарды жҥзеге асыруда байқалады.
Ойынды жҥзеге асыруға, қорғаушылардың санын кӛбейтуге 
байланысты уақыттың аздығы себебінен шабуылдың ӛте қауіпті орнында 
жылдамдық маңызын арттыра тҥседі. 
Жылдамдық пен сенімділік, қарапайым және пайдалы ойын тәсілдері
бҥгінгі футболға қойылатын талаптардың негізі. 
Тәрбиелеу кезінде мысалы жылдамдық туралы сӛз болса, тек қана 
қозғалыс қана емес, сонымен қатар ойындағы ӛзгерістерге байланысты 
қозғалыс реакциялар жылдамдығы, қысқа дистанцияларда ең жоғарғы 
жылдамдық, жауап қайтару жылдамдығы, техникалық әдістерді орындау 
жылдамдығы, бір әрекеттен екінші іс-әрекетке кӛшу сияқты әрекеттер 
маңызды болып табылады. Футболшының қозғалу жылдамдығын ҥлкейту 
ҥшін арнайы кҥш, яғни динамикалық немесе жарылатын кҥш керек, олар 
қысқа уақыт аралығында кӛрінеді. 
Бастапқы дайындық кезінде және жылдамдық тӛзімділікпен тығыз 
байланыста қалыптасып дамиды. Жылдамдық–жас футболшылардың дене 
қасиеттерін дамытудағы басты бӛлік болып саналады. Жас футболшыларды 
дайындауда және жалпы футболда жылдамдықтың маңызы зор екендігі 
анық.
Қазіргі футболда жылдамдықтың маңызы зор. Футболдың кең 
алаңында ойыншыларға тар келуі мҥмкін, сол кезде техникалық әдістерді 
орындауда кім жылдамдық танытпаса, сол ойыншы әрдайым уақыт шегінен 
шығып кетеді.

271 
Футболшылар қозғалыс қызметін орындағанда (жылдамдықты 
арттыру, секіру, допты ҧру, жҥгіру-тоқтау) негізгі ауыртпалық аяқтың 
бҧлшықеттеріне тҥседі. Бҧл футболшылардың жылдамдығын арттыру 
қажеттілігін және маңызын айқындайды. «Ойыншыларды қызметіне қарай 
бӛлу олардың дайындығының жан-жақтылығына негізделеді. Бҧл олар бәрін 
бірдей орындауы керек дегенді білдірмейді. Бірақ әр футболшы ойынның 
барлық тхникалық әдістерін меңгеруі керек және шабуыл мен қорғауда 
дҧрыс әрекет ету қажет. Әсіресе ойыншы жеке қызметтерін жақсы 
орындауы керек [2, 51 б.]. 
Футболшылар қызметіне қарай қақпашы, артқы қорғаушы, ортаңғы 
қорғаушы, орта сызықтағы ойыншы, артқы және ортаңғы шабуылшы деп 
бӛлінеді» [3, 212 б.]. 
Қақпашы. Қақпашы–бҧл орта бойдан жоғары, атлетикалық дайындығы 
жақсы, реакциясы жылдам ойыншы. Жылдамдығы ӛте жоғары ойыншы.
Артқы қорғаушылар–ӛз командасының шабуыл әрекетінде қорғаушы 
ретінде 
сенімді 
әрі 
шебер 
ойынды 
ҥйлестіруші. 
Атлетикалық 
дайындығының деңгейі жоғары. Ойыншылар қозғалыстары жылдам әрі 
жерде де ауада да кҥресе білуі керек.
Ортаңғы қорғаушылар. Қорғаныстың ортаңғы жерінде әрекет ететін 
футболшыларды негізінде басты ойыншылар деп атайды. Себебі олар едәуір 
қауіпті алаңда қақпаны алу ҥшін кҥреседі.
Орта сызықтағы ойыншылар. Орта сызықтағы ойыншылардың әрекеті 
команданың жеңісі кӛбінесе соларға байланысты болғандықтан маңызды 
ойыншылар ретінде қарастырылады. Бҧл ойыншылардың барлық матч 
кезінде жоғары қабілетке ие функционалды дайындығы жақсы болуы керек. 
Олар шабуыл және қорғаныс әрекеттерінде белсенді болулары керек және 
ойынның жоғары темпін сақтауы қажет.
Артқы шабуылшылар. Шабуыл сызығының басқа да ойыншылары 
сияқты артқы шабуылшылар футболда жылдам, епті және тӛзімді болулары 
қажет. Олардың маңызды қасиеті–әрекеттің темпін ауыстыра білу, 
қарсыласы ҥшін аяқастынан «шҧғыл» әрекет ету болып табылады.
Ортаңғы шабуылшылар–бҧл футболшының басты міндеті шиеленіскен 
шабуылдардың жалғасуында ҥздіксіз іздену, «ӛткір» шабуыл жасау, 
команданың шешуі ойыны кезінде белсенділік таныту болып табылады.
Л. Качани жылдамдықты мынадай бӛліктерге бӛледі: 
1. Ойлау және әрекет ету жылдамдығы. Жылдамдық оның сҧрақты 
қабылдап, оған жауап беру уақытымен анықталады. Ол жҥйке жҥйелерінің 
жылдамдығына және сезімталдыққа байланысты. Спорттық ойындарға 
кҥрделі реакция тән. Тәжірибелі ойыншыға ӛте жылдам әрекет ету 
қарсыласының әрекетін болжауға кӛмектеседі. Оның негізінде ойын 
тәжірибесі барысында жинақталған дағдылы әрекет жатыр.
2. Қарапайым ойын қимылдарын орындау жылдамдығы. Жоғары 
жылдамдықпен орындалатын қарапайым қимылдарда екі тҥрге бӛлеміз: 
ӛспелі жылдамдық тҥрі (старттық жылдамдық) және тҧрақты жылдамдық 
тҥрі (спринттік жылдамдық). Ойыншы дамыта алатын ең жоғарғы 

272 
жылдамдық тек қана оның жылдам әрекеттеріне ғана емес, сонымен қатар 
динамикалық кҥшінің даму деңгейі мен қозғалу техникасының деңгейіне 
және т.б. байланысты болады.
3. Кҥрделі ойын қимылдарын орындау жалпы қозғала алу дағдысына 
байланысты. Доппен қозғалуда ойыншы техниканы меңгеру деңгейін 
кӛрсетеді. Дәл осы ойынның техникалық жағын меңгеру футболшыға 
жылдам ойын ойнауды кӛрсетуге кӛмектеседі.
4. Футболшылардың ӛзара әрекетінің жылдамдығы әдеттегі ойын 
кезінде футболшылардың ӛзара байланысына қҧрылған ойынды 
ҧйымдастыруға байланысты. «Ойынды ойнап шығу әдісі команданың 
стилін, ойыншылардың ӛзара әрекетінің барлық қҧрылымын сипаттайды» 
[3, 223 б.]. 
Футболшылардың ойында барлық кӛптеген техникалық-тактикалық 
және қозғалыс әрекеттерін доппен және допсыз қолдануы футболдың 
дамуының бір беталысы деуге болады. Сондықтан ойыншылардан жоғары 
жылдамдықта допқа ие бола алу қабілеті және ойын барысында бірнеше рет 
«шҧғыл» әрекет жасау қабілеті талап етіледі. Бойында шапшаңдық қасиеті 
болмаса керемет командадағы ойынға ҥміттену қиын. Ойын барысында 
футболшылардың жылдамдығы жылдам әрекет ете білуде және 
қозғалыстарды орындауда байқалады.
Кҥш пен жылдамдықты тәрбиелеудегі басты әдістердің бірі ол әртҥрлі 
секіру жаттығулары. Футболист ҥшін ең маңыздысы ол ӛзінің қимыл-
қозғалысын қадағалай алуы. 
Қазіргі футболда әдістерді жылдам орындау ӛте маңызды. Кең футбол 
алаңы ойыншыларға таршылық етсе, техникалық әдістерді жылдам орындай 
алмайтындар әрдайым уақыт шегінен шығып кететін болады . 
Футболшылардың қозғалыс әрекетінде (жылдамдықты кҥшейту, секіру, 
допты ҧру, жҥгіріп тежелу) негізгі жҥк аяқ бҧлшықеттеріне тҥседі. Бҧл 
жарысқа тҥсетін ойындарда футболшылардың шапшаңдық қабілеттерін 
кӛтеру керектігін және оның маңыздылығын айқындайды. Сол себепті жас 
футболшылардың шапшаңдығын дамытуға ерекше назар аударылуы керек. 
Қазіргі уақытта ойыншыларды бӛлу олардың дайындықтарының жан-
жақтылығына қарай жҥгізіледі. Бҧл барлығы бәрін бірдей орындауы қажет 
деген сӛз емес. Алайда әрбір футболшы ойынның барлық техникалық 
әдістерін игерген болуы керек және шабуыл мен қорғаныс кезінде дҧрыс 
әрекет ете білуі керек. Әсіресе жеке ойын функцияларын футболшы жақсы 
орындауы қажет. 
Жылдамдық футболшылардың ӛзара әрекеті. Яғни, жылдамдық 
ойынның ҧйымдастырылуына байланысты болып келеді. Балалық және 
жасӛспірімдік жаста жылдамдық қозғалыстарын игеруге ерекше назар 
аудару қажет, себебі бҧл жаста осы маңызды дене қасиетін меңгеру 
мҥмкіндіктері мол. 
Дене дайындығы мен дене жаттықтырулары тек қана адамның 
дамуындағы жас ерекшеліктерін, оның дайындық деңгейін, ден 

273 
қасиеттерінің даму ерекшеліктерін және сонымен қатар таңдаған спорт 
тҥрін ескерген жағдайда ғана жемісті болады.
Қазіргі уақытта дене дайындығын бала жастан бастау керектігіне ешкім 
кҥмән келтірмейді. Сол себепті де тҥрлі саладағы мамандардың адам 
ағзасында болып жатқан ӛзгерістерді зерттеуі кездейсоқтық емес. Балалар 
мен жасӛспірімдердің физиологиялық, психологиялық дамуын зерттеген 
еңбектер баршылық. Дәл осы зерттеулер балалар мен жасӛспірімдердің 
физиологиялық дамуындағы жас ерекшеліктерін талдаған. Орта мектеп 
жасындағы балалардың жҥгіру, секіру, лақтыру және тағы да басқа 
қозғалыстарды ҥйрену кезіндегі дамуы осы зерттеулер қатарынан орын 
алады [4, 48 б.]. 
Жас футболшылардың мҥмкіндіктері тӛмен болғандықтан, әрбір 
жаттығушыға жеке кӛңіл бӛлу қажет. Жас футболшылардың ойын 
техникасы мен тактикасының бастапқы дайындығы балалардың белгілі 
жасы ҥшін тиімді жаттығулар кӛмегімен жҥргізіледі.

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: