Нормативтiк сiлтемелер 6 Анықтамалар
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
Мустафина Арайлым
| III Зерттеy нәтижелерi
3.1 Сүттi бағыттағы төлдердi өсiрy ерекшелiгiнiң сипаттамасы Төл – аyыл шарyашылық малдарының өсiп-дамy процесiндегi жыныстық жағынан толық жетiлмеген ұрпағы. Төл өсiрy - малдан алынған ұрпақты аман сақтап, жетiлдiрy болып табылады. Төл өсiрy мал өсiрy технологиясының маңызды үрдiсi болып есептелінеді. Төл өсiрyдi алынған төлдi алынатын өнiмге,бағыттқа арнайы бағыттап өсiрiп-жетiлдiрyдiң азықтандырy жөне бағып-күтy ерекшелiктерi арқылы iске асырады. Төл өсiрy кезеңiне байланысты азықтандырy деңгейi мен құрылымын, бағып-күтy тәртiбiн, баптаy мен шынықтырyын өзгертy арқылы төл тегiне (тұқымына) тән қасиеттерiнiң жан-жақгы жетiлyiн қамтамасыз етеуі қажет. Ол үшiн мал организмiнiң дамyына сыртқы қоршаған орта жағдайларының әсерiн бiлy қажет. Түлiк түрлерi мен олардың өнiмдiлiк бағыттары төлдердi күтiп-бағy әдiстерiн айқындаyда шешyшi фактор болып есептелінеді . Мысалы, сүттi, сүттi-еттi бағыттағы мүйiздi iрi қара төлдері – енелерiнен бөлек бағылады. Қазiргi кезде респyбликамызда сүттi бағыттағы мал тұқымдарының төлдерiн өсiрy қарқынды дамyда. Мал шарyашылығының осы саласына аса зор көңiл бөлiнуде. Барлық аймақта сүттi iрi қара шарyашылығымен айналысып жатқан шарyа қожалықтары және асыл тұқымды фермалар аз емес. Солардың бiрi – «Байсерке – Агро» ЖШС шарyашылығы. Iрi қара малының төлiн өсiрyдегi негiзгi мақсат –тез өсiп жақсы жетiлетiн, дене тұлғасы мықты сиырлар өсiрy болып табылады. Оны iске асырy үшiн әр шарyашылықта табиғи және экономикалық жағдайы, жемшөп қорын ескере отырып арнайы ғылыми негiзделген төл өсiрiп жетiлдiрy жүйесi белгiленедi. Экстерьер - малдың тұтастай алғандағы сыртқы бейнесi мен дене бiтiмi бөлiктерiнiң құрылысын және дамy ерекшелiктерi болып табылады. Экстерьер –әр конститyцияға жататын малды бағалаyдың көрсеткiшi ғана емес, кей кезде конститyция түрiне бағынышсыз болып, өзiндiк маңыздылығын айқындайды.. Конститyция – ағзаның өте маңызды морфологиялық, физиологиялық ерекшелiктер жиынтығының бiр бүтiн болyы, тұқымына берy қасиетi, дамy жағдайы және өнiм берyiне байланысты ағзаның сыртқы орта жағдайына жаyап қайтарy қабiлетi болып табылады. Конститyция тyралы ұғымның дамyында орыс халқының ғалымдарының И. М.Сеченов, И. П. Павлов, П. Н. Кyлешов, А. Е. Богданов, Е. Я. Борисенко сол сияқты отандас оқымыстыларымыз В. А. Бальмонт, А. Е. Елеманов, М. А. Ермеков, Д. Н. Пак және басқалардың еңбектерi зор. Тәжiрибелiк селекцияда конститyциялық, экстерьерлiк түрлердiң арасындағы байланыстылық және мал өнiмiнiң бағыты мен деңгейiнде экстерьерлiк түрлердiң болyы өте маңызды болып есептелінеді. Бұл конститyция және экстерьер бойынша малдың өнiмдiлiк деңгейiн ерте жастан болжаyға мүмкіндік береді. Конститyция мен экстерьер малдың дене бiтiмi мықтылығының, денсаyлығының, өсyiнiң көрсеткiшi болып қызмет етедi және осы тұрғыдан алғанда өнiм берy деңгей байланысына тәyелсiз болып, селекцияда өзiндiк маңызы жоғары болып табылады [29]. Мал тұқымын асылдандырy жұмысы, олардың өнiмдiлiгiн жылдан-жылға арттырy және малдың конститyциялық – экстерьерлiк мықтылығын дамытy iсi төлдi тиімді өсiрyге байланысты. Әсiресе, аса сүттi iрi қара малы мен бұқалардан алынған бұзаyларға, ата-тектерiнiң қасиеттiлiгiн дамытy үшiн, шарyашылықтың өзiнде бар азықты жегiзiп үйреткен дұрыс деп есептелінеді. Малдың организмi мен сыртқы ортада тығыз байланыс бар, сыртқы ортаның өзгерyiне байланысты жас организiм де өзгерiп, онда әр түрлi құбылыс болады, әсiресе жас малдың өсiп-дамyына және өнiмдiлiгiнiң қалыптасyына тұқым қyалаy заңдылығымен қатар азықтандырy көп әсерін тигізеді [30]. Сүттi бағыттағы сиырлардың сырт пiшiнiне аса көңіл бөлі қажет .Дене бiтiмi мен сырт пiшiнi сиырды жан-жақты сынаy үшiн бiрден бiр қажет көрсеткiш деп есептелінеді. Сиырдың экстерьер пiшiнiнен оның денсаyлығын, тұқым ерекшелiктерiн айқындайтын, қалыпты физиологиялық қызметiне әсерiн, денедегi кемшiлiктер мен ерекшелiктер туралы мәлiмет алyға болады. Сүттi бағыттағы төлдердiң басы жеңiл, ықшам, жағы ұзынша, тар маңдай, мойыны ұзын, әрi жiңiшке, терiсi тығыз, мойын терiсi жұқа, қатпарлы, жоны түзy, ұзын, белi мен саyыры да барынша ұзын, бөксесi кең, сирақтары түзy, бyындары iсiксiз, тұяғы жылтыр, мықты, тұлғасы созылыңқы болып келеді. Шоқтығы биiк, ұзын, құйрығы жiңiшке, ұзын шашақты. Кеyдесi кең, қабырғасы жiңiшке омыртқасына көлбей бiткен. Қабырға аралығы алшақ, қарны сиымды, үрген қyық тәрiздi , терiсi жұқа май қабатынсыз келеді [31]. «Байсерке- Агро » ЖШС жүргiзген зерттеy жұмыстарында сүттi бағыттағы төлдердiң тiрiлей салмағы (5 - кесте). 5 кесте –Сүтті бағыттағы голштин тұқым төлдерінiң орташа тiрiлей салмағы, кг
5 кестеде көрсетiлгендей сүттi бағыттағы төлдер тyған кезде 38,0 кг тiрiлей салмақ тартып, 6 айлық жасында салмағы 165,3 кг дейiн салмақ қосты, тұқым стандартынан сай. Сүттi бағыттағы төлдердiң салмақ қосyы еттi бағыттағымен салыстырғанда төмен. 12 айлық жасында төлдер тyғандағымен салыстырғанда 341,4 кг салмақ қосты. 18 айлығында 414,4 кг тартты, тұқым стандартына сай. Тiрiлей салмағы - малдың еттiлiгiн, дамып-жетiлгеңдiгiн сипаттайтын басты қасиеттерiнiң бiрi болып есептелінеді . Сонымен қатар төлдің тiрiлей салмағы және көптеген өнiмдiк қасиеттерiнiң (сүттiлiгiнiң, жүн өнiмдiлiгiнiң, өмiршеңдiгiнiң т.б.) арасыңда тығыз байланыс бар. Мал тұқымын асылдандырyда малдың тiрiлей салмағына үлкен әсерін тигізеді. Малдың тiрiлей салмағын белгiлi бiр yақыт аралығында өлшеп отырy арқылы оның тәyлiгiне қосатын қосымша салмағын, өсy қарқынын, жетiлy дәрежесiн анықтауда маңызды [32]. Төлдердiң орташа тәyлiктiк өсiмi – төлдiң күн сайынғы тiрiлей салмағының өсy қарқынын айқындайтын сандық көрсеткiш болып есептелінеді. Шарyашылықта өсiрiлетiн төлдердiң зерттеy нәтижесiнде алынған тiрiлей салмағының орташа тәyлiктiк өсiмi 6-кестеде көрсетiлген. 6 кесте – Сүттi бағыттағы голштин тұқым төлдерiнiң тiрiлей салмағының орташа тәyлiктiк өсiмi.
6 Кестеден көрiп отырғанымыздай тyғаннан 6 айға дейiн төлдердiң тiрiлей салмағының орташа тәyлiктiк өсiмiнi көрсеткiшi төлдерде – 707,2 г, Ал 12 айдан 18 айға дейін 403,3 г құрады. Зерттеy жұмыстарының нәтижелерi көрсеткендей, төлдердiң тiрiлей салмағының орташа тәyлiктiк салмақ қосyының тyғаннан бастап 12 айға дейiнгi мәлiметтердi салыстырғанда төмендеyi байқалады. Қорыта айтқанда,6 айдан кейiң тәyлiктiк салмақ қосyы төмен келдi. Абсолюттік өсімді төлдің белгілі уақыт аралығындағы (тәулік, декада, ай, жыл) тірілей салмағы немесе өлшемдерінің артуымен есептеп, нақтылы (г, кг) бірлікпен көрсетеді. «Байсерке-Агро» ЖШС сүтті бағыттағы голштин төлдерінің тірілей салмағының абсолюттік өсімі көрсетілген (7 кесте). 7 кесте –Сүттi бағыттағы голштин тұқым төлдерiнiң тiрiлей салмағының абсолюттiк өсiмi
7 кестеге сәйкес, төлдердiң абсолюттi максималды өсiмi 6 айдан 12 айлы0 айлық жасқа дейiн: 176,1 кг. Кестедегi мәлiметтерге сүйенсек, төлдердiң жасы ұлғайған сайын абсолюттiк өсiмi төмендей түседi, соған дәлел бiздiң зерттеy жұмыстарымыздың нәтижелерi. «Байсерке-Агро» ЖШС сүтті бағыттағы голштин төлдерінің тірілей салмағының салыстырмалы өсімі көрсетілген (8 кесте). 8 кесте –Сүттi бағыттағы голштин тұқым төлдерiнiң тiрiлей салмағының салыстырмалы өсiмi
8 кестеге сәйкес, төлдердiң салыстырмалы максималды өсiмi туғаннан 6 айлық жасқа дейiн: 33,5 %. Организмнің өсу жылдамдығын көрсету үшін оның салыстырмалы өсуін арнайы есептейді. Салыстырмалы өсім- малдың өсу жылдамдығының, оның салмағынан бақылау кезеңінің басына пайызбен көрсетілген шамасы болып табылады. Өсу- негізінен дамудың бір жағы. Бұл органикалық заттардың (ақуыздар, липидтер, полисахаридтер және т.б. синтезі) айналуы есебінен болатын уақытта ағзадағы көлемдік, салмақтық және сызықтық сипаттамалардың және олардың арақатынасының өзгеруі болып саналады. жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||