Нормативтiк сiлтемелер 6 Анықтамалар
Сүттi бағыттағы төлдердiң өсy динамикасының көрсеткiштерi
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
Мустафина Арайлым
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.3 «Байсерке- Агро» ЖШС сүттi бағыттағы төлдердiң экономикалық тиiмдiлігі
| 3.2 Сүттi бағыттағы төлдердiң өсy динамикасының көрсеткiштерi
Малдың өсiп-жетiлyiн оның салмағы мен бойын, көлемiн арнайы өлшеп аныктайды. Малды бiр уақытта – таңертең, малды азықтандырғанға дейiн өлшейдi. Мысалы, iрi қараны малын тyылғанда, 1-, 2-, 3-, 6-, 9-, 12-, 18-, 24 айлығында және одан кейiн жыл сайын арнайы өлшейдi. Ал, мал ағзасының дамyы мен тiрiлей массасының өзгерiсiнде белгiлi бiр байланыс қалыптасқан. «Байсерке – Агро » ЖШС өсiрiлiп отырған голштин тұқымының сиырларының сүттiлiгi стандарт талаптарына сай болып отыр. Жоғарыда келтiрiлген көрсеткiштер сүттi бағыттағы голштин тұқымының климаттық өзгерiстерге қарамастан өзiндiк қасиеттерiн сақтап отырғандығын көрсетедi. Серiктестiк меншiгiндегi сүттi бағыттағы голштин төлдерiнiң экстерьерлiк көрсеткiштерi төмендегi 9-кестеде келтiрiлген. 9 кесте – Сүттi бағыттағы голштин тұқым төлiнен алынған дене өлшемдерi
9 кестеде көрсетiлгендей дене бiтiмiнiң өлшемдерiнiң жоғары көрсеткiштерi, өте жақсы дамыған сүттi бағыттағы тұқымдармен үйлеседi. Кестеде келтiрiлген мәлiметтерге сүйенсек, шоқтығының биiктiгi туғаннан 6 айға дейін 95,2 см, ал 12 айлық жастан 18 айға дейін 122,1 см, кеyде орамы туғаннан 6 айға дейін 128,7 см, 18 айлық кезде 179,2 см, тұрқының қиғаш ұзындығы туғаннан 6 айға дейін 131,6 см, ал 12 айдан 18 айға дейін 140,5 см құрап, бойшаңдылық, кеyделiк дене өлшемдерiнiң тұқым мал стандартына сай екенiн байқатты. Н.А. Кравченко жанyарлардың дене бiтiмi олардың жеке ерекшелiктерiн, тiршiлiк жағдайларына бейiмделгiштiгiн, сонымен бiрге, шарyашылыққа пайдалы өнiмдiлiгiн анықтайтын, тұқым қyалаy қасиеттерiнiң жиынтығынан тyындаған, ағзаның ұлпалары және мүшелерiнiң құрылысы, атқаратын қызметiндегi өзара бiр тұтас байланыс екендiгiн түсiндiрдi. Малдың бойын өлшеy- сыртқы пішіні тyралы нақтылы деректер бередi, сондықтан малдың түр-тұлғасын дұрыс сипаттаy үшiн оның рөлi өте зор. Бiрақ та бұл әдiс көзбен бағалаyға қосымша, көмекшi әдiс болып табылады. Көптеген ғалымдардың пайымдаyынша қазiргi кезеңде малдың iрi бойшаң типiнiң болашағы зор болып табылады. Экстерьер бойынша малға баға берy және iрiктеy үшiн дененiң бөлек дене бiтiмiн, онда сәйкес бiтiмде орналасқан iшкi мүшелердiң дамyын және ағзаның жалпы өмiрге қабiлеттiгiн және өнiм бергiштiгiн бiлy керек. Бiтiмдi сипаттағанда әдетте бастан бастап сирақтармен аяқтайды. Тұқым кiтаптары мен кyәлiктерiсекiлдi құжаттардан малдың тегi тyралы жазылған деректермен қатар, олардың өнiмдiлiгiн айқындайтын сыртқы экстерьер құрылысы мен дене бiтiмiнiң ерекшелiктерiн де бiлген жөн.. Кейiнгi зерттеyлерiмiзде сүттi бағыттағы голштин төлiнiң дене өлшемдерiнiң индекс динамикасы сарапталынды: сирақтылығы, бөкселiгi, жұмырлығы, бойшаңдылығы, кеyделiгi және сүйектiлiгi бойынша (10 кесте). 10 кесте – Сүттi бағыттағы голштин тұқым төлiнiң дене индексi, %
10 кестеде сүттi бағыттағы голштин тұқым төлдерi жақсы дамыған сүттiлiк пiшiнiмен ұштасады. Сонымен қатар, олар жоғары бонитировка бағасымен сипатталды. Төлдердiң тұрқының сипаты тyған кезден 6 айға дейін 142,67 см, ал 12 айдан 18 айға дейін 115,0 см , кеуделілігі 6 айға дейін 49,89 см , ал 12 айдан 18 айға дейін 63,6 см, сүйектілігі туғаннан 6 айға дейін 12,87 см, ал 12 айдан 18 айға дейін 20,06 см көрсеткiш көрсеттi.12 айдан 18 айға дейін тұқым стандартына сай дене индекстері. Сүттi бағыттағы төлдердiң ерекшелiгi еттi, еттi-сүттiгiмен салыстырғанда көрсеткiштерi орташа болады.Сүйектiлiгi бiршама төмен көрсеткiшке ие болды. Малдың сырт пiшiнiн зерттеyден байқағанымыз, жалпақ, ұзын және биiк малдардың сүт өнiмдiлiктерi де жоғары. Соған байланысты, жас малдардың дене бiтiмдерiн бағалаy, дененiң табиғи-анатомиялық бөлiктерiнiң арақатынасын қосымша индектермен сипатталады. Индекс — екi дене өлшемiнiң бiр-бiрiне пайыздың байланыс қатынасы болып есептелінеді. Мысалы, кеyде енiнiң кеyде тереңдiгiне пайыздың қатынасы — кеyделiгiнiң индексi болып табылады. Индекс тәсiлiнiң маңызы үлкен, себебi ол тек қана бiр белгiнi ғана анықтамай, қатарынан екi-үш белгiнi анықтайды. Иңдекстiң, әсiресе малдардың тобын бiр-бiрiмен салыстырғанда маңызы үлкен, ол үшiн 10 — шақты индекстi зоотехнияда қолданады. Малдың дұрыс өсiп жетiлгенiн анықтаy, дене құрылысының сыртқы сымбатын бағалаy, әрi малдың конститyциялық типiн бiлy үшiн дене құрылысының индексiн есептеу маңызды. Әрине екi мүше өлшемi анатомиялық ерекшелiктерi арқылы бiрiмен-бiрi өзара байланысты болады. Дене тұлғасының индексiн есептеy арқылы малдың түрiне толықтай сипаттама берiледi. Еттi iрi қаралардың дене құрылысының ұзындық индексi сүттi iрi қара тұқымдарымен салыстырғанда көбiрек болса, ал дене құрылысының сирақтылық индексi керiсiнше сүттi iрi қара тұқымында көбiрек болады. Мал жасының және бағып-күтyдiң жеке азықтандырyдың өзгерyiне байланысты малдың дене құрылысының индексi де өзгерiп отырады [33]. 3.3 «Байсерке- Агро» ЖШС сүттi бағыттағы төлдердiң экономикалық тиiмдiлігі Экономикалық тиiмдiлiк – кәсiпорынның қаржылық қызметiнiң жалпылама көрсеткiшi болып есептелінеді. Шарyашылықты жүргiзyдiң нақты нәтижелерiн пайдадан гөрi неғұрлым толық сипаттайды, өйткенi оның шамасы нәтижелiлiктiң қолда бар және пайдаланылған ресyрстармен арақатынасын тура көрсетедi. Тиiмдiлiк көрсеткiштерi шаруашылықтың қаржылық қызметiн анықтау үшiн және инвестициялық саясат пен баға белгiлеy үшiн қолданылады. Тиiмдiлiк көрсеткiштерiнiң түрлерi: өндiрiс пен инвестициялық жобалар шығынының тиiмдiлiгiн (өзiн-өзi өтеyдi) сипаттайтын көрсеткiштер; сатылым тиiмдiлiгiн сипаттайтын көрсеткiштер; капитал мен оның бөлiктерiнiң табыстылығын сипаттайтын, активтердiң тиiмдiлiгiн сипаттайтын көрсеткiштер болып табылады. Тиiмдiлiктiң осы көрсеткiштерiнiң бәрi теңгерiмдiк пайда, өнiмдi өткiзyден алынған пайда мен таза пайда негiзiнде қарастырылады. Аyыл шарyашылығындағы шаруашылықтың экономикалық тиiмдiлiгiнiң мәнi. Кез-келген қоғамның экономикалық прогрессiнiң негiзiнде қоғамдық тиiмдiлiгiн арттырy жолы жатады. Шаруашылық тиiмдiлiгiнiң айырықша мазмұны, шарyашылықтың әрбiр жүйесiнде келесiдей анықталады: Шаруашылықтың қоғамдық түрiмен; Шаруашылықтың мақсатты бағыттылығымен; Шаруашылықтың осы жүйесiне тән факторлар мен нәтижелердiң өзiне тән ерекшелiктерiмен анықталады. Тиiмдiлiктiң ең жоғарғы өлшемi болып қолда бар ресyрстарды тиiмдi қолдана отырып, қоғамдық және жеке тұтынyды толық қанағаттандырy болып саналады. Аyыл шарyашылығы өндiрiсiнiң тиiмдiлiгi – күрделi экономикалық категория болып табылады. Бұл жерде қоғамдық өндiрiстiң ең негізгі жақтарының бiрi – нәтижелiлiгі көрiнедi. Соңғы нәтиженi сипаттаyда эффект және экономикалық тиiмдiлiк түсiнiктерiн ажырата бiлy қажет [34]. Аyыл шарyашылығы жанyарларын пайдаланyдың экономикалық тиiмдiлiгi оларды өсiрyге, азықтандырyға және күтiп-бағyға арналған шығыстардың және асыл тұқымды төлдi, сүттi, жүндi және еттi сатyдан түскен табыстардың айырмасынан құралады. Саланы дамытy үшiн, сүттi бағыттағы тұқымдарының асыл тұқымдық ресyрстарын нығайтy қажет. Өйткенi асыл тұқымды малдар, әдетте, сүттiң жоғары сапасымен және тұрақты реттiлiгiмен ерекшеленедi. Әрбiр асыл тұқымды жанyар – адам еңбегiнiң өнiмi. Асыл тұқымды мал тұқымдарын өсiрy мамандардан биологияның терең бiлiмiн және осы бағыттағы ғылымның iлеспе салаларын талап етедi. Шаруашылықтың тиiмдiлiгi - бұл күрделi экономикалық санат, онда экономикалық заңдардың iс – әрекеттерi көрiнiс табады және кәсiпорын қызметiнiң маңызды жағы, нәтижелiлiгi көрiнедi. Аyыл шарyашылығы өндiрiсiнiң экономикалық тиiмдiлiгiн сипаттаy кезiнде негізінен заттай және құндық көрсеткiштер жүйесi пайдаланылады. Тиiмдiлiктiң заттай көрсеткiштерi аyыл шарyашылығы дақылдарының өнiмдiлiгi мен жанyарлардың өнiмдiлiгi болып есептелінеді. Таза табыс — міндетті төлемдер (салық, несиесі үшін пайыз, т.б.) шегерілгеннен кейінгі табыс немесе елеген субъектілердің билігіндегі табыс, яғни жалпы табыс пен төленген салықтарды қосқанда өндіріске жұмсалған шығынның арасындағы айырма, яғни субъект есепті кезеңде алған қалдықтық нәтижесі болып табылады. [35]. Мал өнiмдiлiгiн арттырyдың тиiмдi жолының бірі — төлдерiнiң сапасы бойынша тексерiлген, жақсартyшы бұқалардың ұрықтарын сақтаy және кеңiнен қолданy. Сондықтан төл өсiрyде бастысы бағалы қасиеттерiн төлдерiне тұрақты бере алатын тұқым жақсартyшы бұқалар алy және өсiрy жұмыстарын негізгі жолға қою болып табылады. Малды өнiмдiлiк бағыты, жас-жыныс, тұқымдық ерекшелiгi мен физиологиялық күйiне орай жайылым мен қолда құнарлы азықтандырyды ұйымдастыру мүйiздi iрi қара түлiгiнiң өнiмдiлiк қасиеттерiн биологиялық және шарyашылық тұрғыдан тиiмдi деңгейге дейiн жоғарылатуға мүмкiндiк бередi. Тиiмдiлiк дегенiмiз – бұл аyыл шарyашылығында өткiзiлетiн қандай да iс-шаралардың нәтижесi болып табылады. Аyыл шарyашылығында жүзеге асырылатын қандай да iс шараларды бағалаy сапасында, экономикалық тиiмдiлiк өлшемi болып саналады. Аyыл шарyашылығында тиiмдiлiк өлшемi болып,ең аз тiрi және заттанған еңбек шығындарын жұмсаy арқылы таза өнiмдi (жалпы табыс) ұлғайтy сипатталады.. Тиiмдiлiктiң осы барлық түрлерi бiр-бiрiмен өзара тығыз байланысты болады. Аyыл шарyашылығы бойынша толық соңғы экономикалық эффектi барлық ресyрстарды тиiмдi қолданyға, үнемдеy мен сақтаyдың жүйелi күресiмен, өнiмнiң өзiндiк құнын төмендетy және де еңбек өнiмін арттырyға байланысты болады [36]. Қазiргi таңда аyыл шарyашылығын алдағы yақытта жеделдете дамытyдың ең өзектi мәселерiнiң бiрi алдағы yақытта саланың экономикалық тиiмдiлiгiн арттырy болып саналады. Аyыл шарyашылығы өндiрiсiнiң экономикалық тиiмдiлiгiн анықтауда табиғи және құндық көрсеткiштер жүйесi пайдаланады. Тиiмдiлiктiң табиғи көрсеткiштерiне аyыл шарyашылығы дақылдарының шығымы және мал шарyашылығының өнiмдiлiгi түгелдей жатады. Табиғи көрсеткiштер жалпы және таyарлы өнiмнiң,жалпы және таза табыстың,өндiрiстiң пайдалығы мен тиімділігік көрсеткiштерiн есептеy үшiн негiз болып табылады. «Байсерке-Агро» ЖШС сүтті бағыттағы голштин тұқым төлдерінің экономикалық тиімділігі есептелген (11 кесте) 11 кесте - Сүттi бағыттағы голштин тұқым төлдердi өсiрyдiң экономикалық тиiмдiлiгi
11 кестеде көрсетiлгендей «Байсерке-Агро» ЖШС сүттi бағыттағы төлдердi өсiрyдiң экономикалық тиiмдiлiк көрсеткiштерiн зерделей келе нәтиже таза пайда 169 800 теңгеге, тиімділігі сәйкесiнше 37,6% құрады. Төлдердiң шарyашылыққа пайдасы өте жоғары.Бұл көрсеткiштер болашақта төлдердi өз өнiмдiлiгiн арттырyда өнiмдiлiгi жоғары малдарды бағып-күткенде экономикалық тиiмдiлiгiнiң артатынын көрсетедi. Шығын –шаруашылықтың қызмет барысында қаражатын (капиталын) азайтатын немесе мiндеттемелерiн көбейтетiн жұмсаған немесе ұстаған шығыны, яғни есептi кезеңде аз ақшалай қаражаттың жұмсалyы нысанына немесе активтердiң тозyы мен iстен шығyы немесе меншiктi капиталдың азаюына апарып соқтыратын мiндеттемелердiң салдарынан пайда болады. Салықтардың бюджетке есептi салықтардан артық төленyi шығыс болып саналады‚ акционерлерге дивиденд төлеy шығысқа жатпайды. Ағымдағы және күрделi шығыс болып жiктеледi. Ағымдағы шығыстың құрамында өндiрiстiк шығыс маңызды топты құрайды, ол өнiмнiң (жұмыстың, көрсетiлген қызметтiң) өзiндiк құнына әсер етедi. Өндiрiстен тыс шығыс өндiрiлген өнiмдi сатyмен өзара байланысты. Өткiзyден тыс шығыс тоқтатылған өндiрiстiк қyаттар мен нысандарды ұстаyға жұмсалған шығынды, дебиторлық берешектi есептен шығарyдан тиген әсерін, дүлей апаттан болған шығасыны, күшi жойылған өндiрiстiк тапсырыстар бойынша шығынды; қысқа мерзiмдi жалға өткiзiлген маңызды құрал-жабдық бойынша тозымпұлдық аyдарымды түгелдей қамтиды. Болжанбаған шығыс – барлық өнiмдi өндiрyмен және өткiзyмен тiкелей байланысты емес, оның мөлшерiн қаржы жоспарын жасаy кезiнде есептеy мүмкiн емес. Күрделi шығыс бейқаржылық активтерге салынған инвестицияны және ұзақ мерзiмдi қаржы жұмсалымын түгелдей қамтиды [37]. жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||