ОСОБЕННОСТИ ОБУЧЕНИЯ ПРЕДМЕТАМ УРОВНЯ ОСНОВНОГО СРЕДНЕГО ОБРАЗОВАНИЯ (6, 8, 9 классы)

«Казахский язык» для школ с русским/ узбекским/ уйгурским/ таджикским языком обучения

Тыңдалымды жете меңгеру үшін қойылатын талаптар:

1. 
   тыңдауға ұсынылатын мәтінде, әңгімеде, пікірде айтылатын басты ой түсінуге жеңіл болуы керек;
   
2. 
   үннің ырғағы мен әуені дұрыс естілуі қажет;
   
3. 
   тілді жақсы үйрену үшін, тыңдалым бірінші сабақтан бастап үздіксіз жүргізілуі тиіс;
   
4. 
   оқушының тілге қатысты білімі мен дайындығы ескерілген жөн;
   
5. 
   тыңдалымға қатысты жұмыстардың бәрі бақылауға алынған дұрыс. Тыңдалымға қатысты көңіл аударатын мәселелер:
   

• 
  тақырыпты дұрыс белгілеу;
  
• 
  мазмұны мен құрылысына қарай мәтінді жіктеу.
  

Сөйлеу әрекетінің ерекше бір түрі ретінде оқылымның маңызы: 1) тіл үйренуші оқылым арқылы бүкіл тілдік қатынасқа қажетті ақпараттан хабардар болады және оны тілдік қарым-қатынаста керегіне жаратады; 2) оқылымның нәтижесінде әдеби, мәдени, әлеуметтік салалардағы жылдар бойы жиналған адамзаттық тәжірибелер бір кезеңнен екінші кезеңге өтіп, адамдардың қарым-қатынасын жетілдіреді, білімін арттырады, ішкі ой- санасын байытады. Ойлау қабілеті мықты дамыған адамның сөйлеу қабілеті де ерекше болады; 3) оқылым әрекеті арқылы көңілге түйгенін тіл үйретуші жинақтайды, сұрыптайды, тұжырымдайды.

Айтылым процесін меңгеру үшін мынадай жағдайларды ескеру қажет:

1. 
   үйренетін тілде сөйлеуге деген қажеттілік; 2) қоршаған орта жағдайының әсері; 3) жеке бастың қабілетін ескеру; 4) сөйлеудің түпкі мақсатын айқындау.
   

Өзіне қатысы бар немесе ұнайтын мәселелер туралы шағын хаттар мен хабарландыру, шағын шығарма, эссе жазуға, сурет, кесте, карта бойынша шағын мәтін құрастыруға мүмкіндігі бар. Жеке басы, отбасы туралы мәліметті қажет ететін сауалнамаларды толтыра алады.

Тілдесім (общение) – айтылым және жазылымның өзара бірлігінен құрала келіп, қандай болмасын ақпарат (информация) негізінде адамдар арасындағы тілдік қатынасты жүзеге асыратын сөйлесім әрекетінің түрі. Бұл қарым-қатынаста оқылым мен тыңдалымның да тыс қалмайтындығы өзінен- өзі белгілі.

Адамдардың бір-бірімен қандай мақсатпен, қалай сөйлесуіне байланысты тілдесім түрліше болады. Осы тұрғыдан келгенде, оларды келесідегідей жіктеуге болады: ресми тілдесім; бейресми тілдесім; қалыптасқан тілдесім; кәсіби /мамандыққа қарай/ тілдесім; әлеуметтік тілдесім; дербестік тілдесім.

Оқыту, үйретуге қатысты тілдесім екі түрлі болады: І. Тікелей тілдесім.

ІІ. Жанама тілдесім.

«Балабақша-мектеп-колледж-жоғары оқу орны» жүйесіндегі мемлекеттік тілді деңгейлік үздіксіз оқыту стандартына (бұдан әрі – Стандарт) сай мемлекеттік тілді деңгейлік оқытудың сатылары жіктелді (25-кесте).

Стандартта Еуропалық деңгейлер жүйесіне сәйкес қазақстандық әдістемеші-ғалымдар қазақ тілін үйрету үшін алты деңгейді ұстанады. Ол деңгейлер жүйесі А1, А2, В1, В2, С1, С2 деп аталатын үш ірі деңгейден тұрады .

Стандартта ҚР жалпы білім беретін қазақ тілді емес мектептерде «Қазақ тілі» пәні бойынша оқушылардың қазақ тілін білу деңгейлері мен сөйлеу дағдыларына қойылатын өлшемдер де көрсетілген.

27-кесте – Қазақ тілін білу деңгейлері мен сөйлеу дағдыларына қойылатын өлшемдер

Аталымдар мен өлшемдер	Тілді меңгеру деңгейлері
	Негізгі деңгей (А2)				Орта деңгей (В1)
	Тілдік деңгейлер бойынша игерім кодтары
	А2.1	А2. 2	А2+	В1		В1.1
	Тілдік деңгейлер бойынша игерім атаулары
	Қалыптасу қарсаңындағы игерімдер
	толық	толық	жетік игерім
Сыныптар:	6-сынып	8-сынып	9-сынып
Оқушы меңгеруі тиіс лексикалық минимум	130-150	130-150	130-150
Барлығы:	420-450 сөз
Бір минута оқуға тиісті сөздердің (шартты) мөлшері	70-75	90-100	90-100
Тыңдаған/ оқыған мәтінді мазмұндаудағы сөз саны	30-35	40-50	50-60
Айтылымдағы сөз саны	40-50	60-70	70-80
Жазбаша мәтін құраудағы сөз саны	40-55	70-85	85-100

6, 8, 9 - сыныптарда оқу процесі ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі №115 бұйрығымен бекітілген (ҚР Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 18 маусымдағы № 393 бұйрығымен өзгерістермен толықтырулар енгізілген) «Негізгі орта білім беру деңгейінің «Қазақ тілі» пәнінен үлгілік оқу бағдарламасымен жүзеге асырылады.

«Қазақстан Республикасы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» ҚР БҒМ 2013 жылғы 27 қарашадағы №471 бұйрығына сәйкес «Қазақ тілі» пәні оқу жүктемесінің көлемі:

оқыту орыс тілді мектептерде:

6-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында – 136 сағат; 8-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында – 136 сағат; 9-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында –136 сағат. оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілді мектептерде:

6-сынып–аптасына 2 сағат, оқужылында – 68 сағат; 8-сынып– аптасына 3 сағат, оқужылында – 102 сағат; 9-сынып– аптасына 2 сағат, оқужылында – 68 сағат.

Әрбір тоқсанда алынатын бақылау жұмысының (тест, бақылау жұмысы) саны сол сыныптағы апталық сағат санымен сәйкес келуі керек.

Әрбір сабақтың мазмұнына сай әдістер мен тәсілдері дұрыс таңдап,

саралап, даралап оқыту ұсынылады. Оқушылардың қазақ тілін өз еркімен, ынтасымен қызыға, түсініп оқуға, қадірлеуге, бағалауға, жақсы меңгеруге, ауызекі дұрыс сөйлеуге үйрету мақсатында белсенді оқыту, коммуникативтік технология, интерактивті оқыту негізінде және сабақты «Блум таксономиясы» стратегиясы бойынша ұйымдастыру, сын тұрғысынан ойлау жобасының стратегияларын қолдану қажет.

Қазақ тілін сауатты үйрету үшін оқушыларға берілетін бақылау жұмыстарын дұрыс жоспарлаудың маңызы зор. Оқу орыс тілінде жүргізілетін мектепте оқушылар қазақ тілінің дыбыстық құрамын, дыбыстардың айтылу нормасын, дыбыстық заңдылықтарын, грамматикалық құрылысын меңгеруге, ойын еркін жеткізуге, жеткілікті дәрежеде сөздік қорын меңгеруге, сонымен бірге қазақ тілінде сөйлеуге жаттығып, қазақ тілінде қарым-қатынас жасай алуы қажет. Оқушыны мұндай дәрежеге жеткізу үшін түрлі жаңа технологиялардың тиімді жақтарын алып, оқушыны жеке тұлға ретінде дамыту жолында жұмыс жасау қажет.
28-кесте – Қазақ тілінен бақылау жұмыстарының саны

Сынып	Бақылау жұмысы (әр тоқсанда)	Тест тапсырмалары (әр тоқсанда)
6	2	2
8	2	2
9	2	2