Учебный предмет «Русская литература»

120 

 

Учебный 

предмет 

«Русская 

литература» 

обладает 

огромным 

воспитательным  потенциалом,  дающим  возможность  не  только  развивать 

интеллектуальные  способности  обучающихся,  но  и  формировать  ценностные 

ориентиры,  которые  позволяют  воспринимать  проблематику  произведений 

русской, казахской и мировой классики. 

Содержание  учебного  предмета  «Русская  литература»  направлено  на 

воспитание  духовно  развитой  личности,  испытывающей  потребность  в 

саморазвитии, 

расширении 

культурного 

кругозора; 

формирование 

гуманистического  мировоззрения,  базирующегося  на  понимании  ценности 

человеческой  личности;  формирование  основ  гражданского  самосознания, 

ответственности  за  происходящее  в  обществе  и  мире,  активной  жизненной 

позиции; воспитание уважения к истории и традициям разных народов. 

Обучение  предмету  «Русская  литература»  следует  принципу,  согласно 

которому обучающиеся должны «научиться учиться»; стать самостоятельными, 

мотивированными,  заинтересованными,  уверенными,  ответственными  и 

интеллектуально развитыми личностями. 

Изучение  предмета  «Русская  литература»  нацелено  на  достижение 

метапредметных  результатов:  происходит  формирование  умений  понимать 

проблему,  выдвигать  гипотезу,  структурировать  материал,  подбирать 

аргументы  для  подтверждения  собственной  позиции,  выделять  причинно- 

следственные  связи  в  устных  и  письменных  высказываниях,  формулировать 

выводы; самостоятельно организовывать собственную деятельность, оценивать 

ее, определять сферу интересов; работать с разными источниками информации, 

находить ее, анализировать, использовать в самостоятельной деятельности. 

При изучении учебного предмета «Русская литература» идет дальнейшее 

формирование  коммуникативной  компетенции  учащихся.  Обучающиеся 

используют  приобретенные  коммуникативные  навыки  в  практической 

деятельности для создания творческого текста на заданную тему, для участия в 

диалоге  и  дискуссии.  В  условиях  обновления  содержания  образования  особое 

место уделяется развитию коммуникативных навыков. 

Независимо  от  предметной  направленности  у    обучающихся    должны 

быть сформированы коммуникативные навыки, а именно: 

- умение определять понятия, делать обобщения, давать аналогии; 

-  умение  классифицировать,  самостоятельно  подбирать  основания  и 

критерии для классификации; 

-  умение  определять  причинно-следственные  связи,  строить  логическое 

рассуждение, умозаключение и делать выводы; 

-  умение  создавать,  применять  и  преобразовывать  знаки  и  символы, 

модели и схемы для решения поставленных учебных и познавательных задач. 

Эффективно  решать  эти  проблемы  помогут  активные  методы  обучения. 

Все  активные  методы  обучения  призваны  решать  главную   задачу   — 

научить  обучающегося  учиться.  Гораздо  важнее  развивать  критическое 

мышление,    основанное    на    анализе    ситуации,    самостоятельном   поиске 

121 

 

информации,  построению  логической  цепочки  и  принятию  взвешенного  и 

аргументированного решения. 

В  основе  активных  методов  лежит  диалогическое  общение,  как  между 

учителем  и  обучающимися,  так  и  между  самими  обучающимися.  В  процессе 

диалога развиваются коммуникативные способности, умение решать проблемы 

коллективно. 

Активные методы обучения направлены на привлечение обучающихся к 

самостоятельной  познавательной  деятельности,  на  формирование  личностного 

интереса  к  решению  каких-либо  познавательных  задач,  на  возможность 

применения обучающимися полученных знаний. 

Огромную  роль  в  развитии  коммуникативных  навыков  играют  и  такие 

активные  методы  обучения,  как  мозговой  штурм,  деловые  игры,  дискуссии, 

дебаты, кластеры, сравнительные диаграммы, пазлы. 

Во  время  мозгового  штурма  аккумулируется  поток  вопросов  и  ответов, 

предложений  и  идей  по  заданной  теме,  по  окончании  проводится  анализ 

предложенных  идей.  Применение  различных  кластеров  и  диаграмм  позволяет 

заняться поиском ключевых слов и проблем по определенной  мини-теме. 

Групповые  виды  деятельности,  такие  как,  дискуссии  и  дебаты 

предполагают 

коллективное 

обсуждение 

обучающимися 

проблемы, 

предложений, идей, мнений и совместный поиск решения. Активно участвуя в 

том  или  ином  виде  деятельности,  обучающиеся  обогащают  свой  словарный 

запас, учатся навыкам коммуникации. 

Рекомендуются  следующие  виды  работ  по  развитию  коммуникативных 

умений: 

I.  Работа  со  зрительной  опорой.  Как  правило,  в  качестве  зрительной 

опоры используются картины, фотографии и другие изображения. Изображения 

должны  быть  тематически  разнообразны,  включать  самые  разные,  наиболее 

распространенные в жизни темы и сюжеты. 

Предлагаемые виды работ: 

1. 

Устный диалог, в котором каждый участвующий играет роль одного из 

персонажей  картинки  и  сам  придумывает  свой  рассказ,  рассматривая  рисунки 

самостоятельно.  При  этом  работа  может  оцениваться  в  соответствии  со 

следующими  критериями:  сумел  ли  обучающийся  индивидуализировать  речь 

героя,  показать  речевыми  средствами  его  характер;  являются  ли  его  реплики 

психологически  достоверными:  может  ли  человек  так  мыслить  и  говорить  в 

подобной  ситуации;  насколько  интересно,  лаконично  он  говорит;  насколько 

разнообразную лексику использует; литературна ли, грамотна ли его речь. 

2. 

Устный  рассказ.  Это  монологическая  работа,  поэтому  она  должна 

следовать  за  устным  диалогом:  кто-то  из  обучающихся  рассказывает  (но  не 

читает), остальные слушают его рассказ. 

II. Творческие работы (сочинения, эссе) на основе личных впечатлений. 

1.  Музыкальные  впечатления.  Обучающиеся  прослушивают  в  классе 

небольшой музыкальный фрагмент, например, из произведения «Зима» А. 

122 

 

Вивальди, а затем пишут сочинение или устно высказываются на тему: «Какое 

состояние природы я представил себе, слушая музыку?». 

2. Читательские впечатления. Это можно делать только по произведению, 

которое  прочитано  в  классе  и  большинству  обучающихся  понравилось. 

Читаются  литературные  произведения,  но  работа  по  развитию  речи  может 

происходить и на уроке литературы, и на уроке русского языка. 

3.  Жизненные  впечатления.  Например,  темой  устного  или  письменного 

сочинения может быть: «Моя дорога в школу», «В школе» и др. 

Очень  важными  принципами  этого  вида  работы  являются  внимание  и 

интерес  к  внутреннему  миру  каждого  обучающегося.  Учителю  рекомендуется 

создать такую обстановку в классе, когда все, что связано с индивидуальностью 

каждого обучающегося, его отличием от других, воспринимается положительно 

и с интересом. 

4. Устные дискуссии. Основная цель этого вида работы - научить слушать 

и слышать, формулировать свои мысли и аргументировать их. Темы дискуссий 

должны  быть  интересны  и  в  то  же  время  хорошо  знакомы  обучающимся,  это 

может  быть,  например,  то  художественное  произведение,  которое  они  вместе 

читали, или какое-то волнующее их событие. 

5. Устная и (или) письменная газета. Обучающиеся делают сообщения о 

том,  что  происходит  в  школе,  в  классе,  в  городе,  где  они  живут.  Сообщение 

должно  быть  в  определенном  стиле,  точным,  информативным,  интересным. 

Основная задача - выбрать интересный материал и грамотно его оформить. 

6. Пересказ художественного текста от имени героя. 

7. Издание литературно-публицистического альманаха. 

Объем  учебной  нагрузки  учебного  предмета  «Русская  литература» 

составляет: 

1) в 5 классе –  2 часа в неделю, 68 часов в учебном году; 

2) в 6 классе –  2 часа в неделю, 68 часов в учебном году; 

3) в 7 классе –  2 часа в неделю, 68 часов в учебном году; 

4) в 8 классе –  3 часа в неделю, 102 часа в учебном году; 

5) в 9 классе -  3 часа в неделю, 102 часа в учебном году. 

Количество  суммативных  оцениваний  по  предмету  «Русская 

литература» 

Суммативное  оценивание  по  предмету  предполагает  проведение 

суммативных  оцениваний  за  раздел  (СОР)  и  за  четверть  (СОЧ).  Ниже 

представлено  количество  суммативных  оцениваний  за  раздел/сквозную  тему 

(Таблица 42). 

 

Таблица  42.  Количество  суммативных  оцениваний  по  по  предмету 

«Русская литература» 

 

Класс 

Количество суммативных оцениваний 

за раздел/сквозную тему 

1 четверть 

2 четверть 

3 четверть 

4 четверть 

123 

 

5 класс 

2 

2 

2 

2 

6 класс 

2 

2 

2 

2 

7 класс 

2 

2 

2 

2 

8 класс 

2 

2 

2 

2 

9 класс 

2 

2 

2 

2 

 

Итоговая 

аттестация 

обучающихся 

является 

частью 

системы 

критериального  оценивания,  которая  также  включает  формативное  и 

суммативное оценивание. 

Целью 

оценивания 

является 

определение 

степени 

освоения 

обучающимися объема учебной программы по предмету «Русская литература» 

в  соответствии  с  Государственным  общеобязательным  стандартом  основного 

среднего образования. 

Итоговая  аттестация  обучающихся  9-х  классов  охватывает  содержание 

Типовой  учебной  программы  по  предмету  «Русская  литература»  (с  русским 

языком  обучения)  для  5-9  классов  уровня  основного  среднего  образования  по 

обновленному  содержанию.  Уровень  знаний  и  умений,  а  также  навыки 

обучающихся определяются ожидаемыми результатами ГОСО. 

Экзамены проводятся согласно Типовым правилам проведения текущего 

контроля успеваемости, промежуточной и итоговой аттестации обучающихся в 

организациях  образования,  реализующих  общеобразовательные  учебные 

программы  начального,  основного  среднего,  общего  среднего  образования, 

утвержденных приказом Министра образования и науки Республики Казахстан 

«Об  утверждении  Типовых  правил  проведения  текущего  контроля 

успеваемости,  промежуточной  и  итоговой  аттестации  обучающихся  для 

организаций  среднего,  технического  и  профессионального,  послесреднего 

образования» от 18 марта 2008 года № 125. 

 

 

Учебный  предмет  «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті»  (с  неказахским  языком 

обучения) 

Оқыту  қазақ  тілінде  емес  мектептерде  «Қазақ  тілі»  мен  «Әдебиеті» 

пәндері  жаңартылған  оқу  бағдарламасы  бойынша  «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті» 

кіріктірілген пән ретінде оқытылады. 

«Қазақ  тілі  мен  әдебиеті»  пәнін  кіріктіріп  оқытудың  мақсаты  – 

оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуге және сын тұрғысынан ойлауға 

дағдыландыру.  Оқушылар  әңгіме,  поэзия,  драма,  сондай-ақ,  ғылыми  және 

бұқаралық ақпарат құралдарының материалдарын сын тұрғысынан оқи отырып, 

ӛз түсініктерін дамытады. Оқу арқылы танымдық дағдыларын арттыра отырып, 

білім әлеміне жол ашады. 

Қазақ  тілі  мен  әдебиетін  кіріктіре  оқытуда  жаңа  әдістемелік  логика 

ұсталынады.  Жаңартылған  коммуникативтік  бағыт  тек  коммуникативтік 

әдістерді  атап  қана  қоймайды,  әрбір  коммуникативтік  әдісті  іштей  кіші 

бӛлшектерге бӛліп, олар кіші дағдылар – оқу мақсаты түрінде әрбір сыныпқа 

124 

 

тӛменнен  жоғары  қарай  дамып,  күрделене  түсетін  спираль  түрінде  жүйелі 

құрастырылды.  Ӛйткені  коммуникативтік  бағытты  ұстану  үшін,  мұғалім  мен 

оқушылардың  және  оқушылардың  ӛзара,  жеке, жұпта,  топпен, ұжыммен  еркін 

түрде  сұхбаттасуына  лайықталып  құрылған  білім  берудің  жүйелі  үдерісі 

қалыптасуы  керек.  Бағдарламада  кӛрсетілген  оқу  мақсаттарының  нәтижесіне 

жету  үшін  мұғалім  мен  оқушының  ӛзара  педагогикалық  ықпалдасуы  жаңа 

дәрежеге  кӛтерілуі  тиіс.  Ол  дәрежеге  ӛзара  сыйластық,  іскери  ынтымақтастық 

және  сұхбаттасып  отыру  арқылы  қол  жеткізуге  болады.  «Субъекті  - 

субъектілік»  дидактикалық  қарым-қатынасқа  негізделген  оқыту  жүйесінде 

әрбір  оқушы  жеке  тұлға  деп  танылады  және  олардың  әрқайсысы  қазақ  тілін 

оқып-үйренуі барысында ӛзінің ішкі құндылықтары мен қажеттіліктерін жүзеге 

асыруға  толық  мүмкіндігі  болуы  міндетті  болады.  Мұғалім  оқушылардың 

қазақша  еркін  сӛйлеп,  жазып,  үйренуі  үшін,  түрлі  интерактивтік  әдістерді 

қолданып,  бірге  күліп,  бірге  коммуникативтік  жағдаяттың  шешімін  іздеп, 

олармен  эмоциялық  жақын  болуы  керек.  Ынтымақтастық,  достық,  сыйластық, 

түсіністік  орнату  –  басты  қағида  болады.  Психологиялық-педагогикалық 

ғылыми  тұғырлары  осы  мақсатқа  лайықталып  НЗМ  тарапынан  әзірленген 

Оқулық  пен  Мұғалім  нұсқаулығы  бағдарламаның  мақсаты  мен  мазмұнын 

толыққанды  аша  алады.  Ӛйткені  мұндай  арнайы  сабақтар  жүйесі  мен 

жаттығулар жүйесі бағдарламаның тікелей сәулеленген кӛрінісін танытады. 

Осыған  дейінгі  бағдарлама  кеңестік  авторитарлық  «субъектілік  - 

объектілік»  қатынас  жүйесінен  еш  алыстамаған.  Ал  ондай  оқушыны 

бағынышты 

объекті 

ететін 

білім 

беру 

үдерісінде 

шынайы 

коммуникативтікдағды қалыптастыру мүмкін болмайды. 

Қазақ тілі мен әдебиеті» пәндерін кіріктіріп оқу арқылы оқушылар: 

- сӛздік қоры мен тілдік сауаттылығын дамытады; 

- тілдің қоғамдық-әлеуметтік қызметін түсінеді; 

- ойлау және танымдық қабілеттерін дамытады; 

- коммуникативтік дағдыларын жағдаятқа сай дұрыс қолдана білуді және 

ӛзгелермен еркін қарым-қатынас жасауды үйренеді; 

-  қазақ 

халқы  мен  мемлекеттік  тілге  деген  құрмет  сезімін 

қалыптастырады, қызығушылығын арттырады. 

«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнін кіріктіріп оқытуда сабақты ұйымдастыру, 

ең  алдымен,  оқу  материалының  ерекшелігіне,  сынып  деңгейіне  негізделеді. 

Кіріктіріп  оқытудың  негізгі  және  міндетті  талабы  –  оқушының  ӛзіндік  жұмыс 

істеу қызметін арттыру, ӛйткені оқу материалының тақырыптық аясын кеңейте 

отырып, терең талдауды талап етеді. 

Кіріктірілген  білім  беру  бағдарламасында  «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті» 

пәнінің оқытылу да ӛзгеше. Бағдарлама оқушының білім, білік және тӛрт тілдік 

дағдысын: тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылымды жетілдіруге бағытталған. 

Бұл тӛрт дағды оқу жоспарында «Шиыршық әдісімен» орналастырылған және 

бір-бірімен  тығыз  байланысты.  Яғни,  жыл  бойына  бірнеше  рет  қайталанып 

отырады және ӛскен сайын тілдік оқу мақсатта күрделене түседі. 

125 

 

5,  6,  7,  8,  9  -  сыныптарда  оқу  процесі  жаңартылған  мазмұндағы  үлгілік 

оқу бағдарламасымен (оқыту орыс тілінде) жүзеге асырылады. 

«Қазақ  тілі  мен  әдебиеті»  бағдарламасының  мақсаты  –  оқушылардың 

тілдік  дағдыларын  дамыту,  қазақ  тілін  қадірлейтін,  қоғамдық  мәнін  түсінетін 

тұлға  қалыптастыру,  тіл  нормаларын  сақтап,  дұрыс  қолдана  білуге,  еркін 

сӛйлесуге және сауатты жазуға үйрету. 

Ұзақ мерзімді жоспар оқу бағдарламасының құрамына енгізілді және ұзақ 

мерзімді  жоспарда  әр  сынып  бойынша  қамтылатын  шығармалар,  сағат  саны, 

оқу мақсаттары нақты кӛрсетілген. 

1. «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәні бойынша оқу жүктемесінің кӛлемі: 

1) 5-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында  – 170 сағат; 

2) 6-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында  – 170 сағат; 

3) 7-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында  – 170 сағат; 

4) 8-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында  – 170 сағат; 

5) 9-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында  – 170 сағат. 

2.  Негізгі  орта  білім  беру  деңгейіндегі  «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті»  пәні 

бойынша оқушылардың білім, білік және дағдыға қойылатын талаптары «Шет 

тілін  меңгерудің  жалпы  еуропалық құзыреті» деңгейлерін (B1,  B2) негізге ала 

отырып, айқындалған. 

3.  «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті»  пәнінің  оқу  мазмұны  5  бӛлімге  бӛлінеді. 

Бӛлімдерді бӛлімшелер құрайды, олар сыныптар бойынша күтілетін нәтижелер 

түрінде оқыту мақсаттарынан  тұрады. 

4.  Оқыту  мақсаттары  арқылы  мұғалімдер  сӛйлеу  қызметінің  тӛрт 

дағдысын(тыңдалым,  айтылым,  оқылым,  жазылым)  қалыптастырады,  сонымен 

қатар, оқушылардың жетістігін бағалайды және оқытудың келесі кезеңі туралы 

ақпарат береді. 

5. Оқыту пәнінің мазмұнын 5 бӛлім құрайды: 

1) тыңдалым; 

2) айтылым; 

3) оқылым; 

4) жазылым; 

5) тілдік бағдар. 

6. «Тыңдалым»бӛлімі келесі бӛлімшелерден тұрады: 

1) болжау; 

2) назарын шоғырландырып тыңдау; 

3) сӛздер мен сӛз тіркестерінің мағынасын түсіну; 

4) кӛркем шығармаларды тыңдау; 

5) негізгі ойды анықтау; 

6) тыңдалым материалдары бойынша жауап беру. 

7. «Оқылым» бӛлімі келесі бӛлімшелерден тұрады: 

1) мәтіндегі ақпаратты анықтау; 

2) стильдік ерекшеліктерді анықтау; 

3) кӛркем шығармаларды оқу; 

4) мәтіндерге салыстырмалы талдау жасау; 

126 

 

5) қосымша ақпарат кӛздерінен алынған мәліметтерді оқу; 

6) ӛзіндік кӛзқарасын білдіру және  бағалау. 

8. «Жазылым» бӛлімі келесі бӛлімшелерден тұрады: 

1) әртүрлі стильде мәтіндер құрастыру; 

2) эссе жазу; 

3) кӛркемдегіш құралдарды қолданып жазу; 

4) мәліметтерді жинақтау; 

5) орфография және пунктуация. 

9. «Айтылым» бӛлімі келесі бӛлімшелерден тұрады: 

1) сӛздік қорының алуандығы; 

2) сӛз мәнері мен сӛйлеу этикеті; 

3) орфоэпиялық нормаларды сақтау; 

4) мәтіннің негізгі аспектілерін анықтау және талқылау; 

5) сенімді және еркін жауап беру; 

6) визуалды материалдар арқылы тілді дамыту. 

10. «Тілдік бағдар» бӛлімі келесі бӛлімшелерден тұрады: 

1) сӛз таптары; 

2) сӛйлем. 

(https://www.nao.kz  /Білім  беруді  оқу-әдістемелік  қамтамасыз  ету/  Оқу 

бағдарламалары./Негізгі  орта  білім  беру  деңгейінің  жаңартылған  мазмұндағы 

оқу  бағдарламалары  «Казахский  язык»  для  школ  с  русским/  узбекским/ 

уйгурским/ таджикским языком обучени) 

Қазақ  тілін  деңгейлік  оқыту  әдістері.  Оқыту  әдістерінсіз  алға  қойған 

мақсатқа жету мүмкін емес. Әдіс алға қойған мақсат пен нәтижені біріктіретін, 

оқу  үдерісінің  жүрегі  болып  табылады.  Оқыту  үдерісі  кезінде  есту,  айту,  оқу 

және  жазу  секілді  сӛйлеу  қызметінің  білімі,  дағдылары  мен  машықтарын 

дамытуға бағытталған коммуникативтік әдіс қолданылады 

1. 

Коммуникативті  әдіс  шет  тілін  оқытудағы  ең  белсенді 

әдістемелерінің ішінде жетекші орын алады. Коммуникативті әдіс жанды ерікті 

қатынас  үдерісінде  негізгі  тілдік  дағдыларды  (жазбаша  және  ауызша  сӛйлеу, 

грамматика,  оқылым  мен  тыңдалым)  бір  мезгілде  дамытуға  бағытталған. 

Оқушыны  басқа  тілде  сӛйлесуге  үйрету  –  мұғалімнің  басты  міндеті.  Шет 

тіліндегі  лексика,  грамматикалық  құрылымдар,  сӛз  тіркестері  оқушыға  оқып 

жатқан  материалдың      тез      және      берік      бекінуіне      септігін      тигізетін   

шынайы  эмоционалды  жағдай  контексінде  ұсынылады.  Коммуникативті 

әдісте  оқушы  мен  мұғалім  арасындағы  психологиялық  тосқауыл  жойылады. 

Білім алушылар ӛздері мен мұғалім арасындағы қашықтықтың жоқтығын сезіне 

бастағанда,  олармен  қатынас  қызықты,  кӛңілді  болса,  оқушыларға  ӛзге  тілде 

сӛйлей  бастау  оңайға  түседі.  Оқытудағы  кӛптеген  ойын  элементтері  сабақты 

жандандырады,  оқушылардың  эмоционалды  кӛңіл-күйін  сақтап  отырады, 

олардың  уәжін  күшейтеді.  «Жұптық»,  «үштік»,  «топтық»  жұмыстар,  тілдік 

ойындар, рөлдік ойындар, оқушыларға қызық тақырыптардағы пікірсайыстарға 

қатысу  –  осының  барлығы  мұғалімге  оқушылардың  жеке  тұлғалық 

ерекшеліктерін ескеруге, сабақтарды шығармашылық және қызықты етуге және 

127 

 

де  сол  мезетте  мұғалім  оқушыға  сездіртпей,  оқыту  үдерісіне  толыққанды 

бақылау жүргізуге мүмкіндік береді. 

– Коммуникативті болып табылады, себебі олардың қатынастың 3 белгісі 

бар: ақпараттық бос кеңістік, таңдау және кері байланыс. 

–  Түрлі  әлеуметтік  контекстер  мен  рӛлдерді,  қатынастарды  түсінуге 

мүмкіндік береді. 

–  Жұптық  және  топтық  жұмыстар  –  жиі  қолданылатын  әрекет. 

Психологтердің  анықтауынша,  кез  келген  адам  естігенінің  –  10%,  кӛргенінің 

50%, істегенінің – 90%-н жадында сақтап қалады екен , сондықтан қатысымдық 

бағыттағы  ойындар  мен  басқа  тілдесім  әрекеттері  білім  алушыны  қарым- 

қатынасқа  түсуге  бар  қарқынымен  ұмтылушы,  ізденуші,  белсенді  әрекет  иесі 

ретінде  рӛл  атқаруына  ынталандырады.  Коммуникативтілікке  бағыттылған 

ұстаным – тіл үйренушінің ауызша және жазбаша түрде қарым-қатынас жасай 

алуы  үшін  қажетті  коммуникативтік  мүмкіндіктерін  тудыруға  бағытталған 

оқыту болыпсаналады. 

Шетел  (АҚШ,  Германия,  Франция)  әдістемесінде  тіл  оқытуда  креативті 

ойлауды  дамытудың  келесі  әдістері  кеңінен  тараған:  креативті  жазылым; 

креативті оқылым; креативті тыңдалым; креативті сөйлесім; 

Креативті  ойлауды  дамытудағы  оқыту  әдістері  белгілі  дидактикалық 

жүйе түрінде кӛрінеді, бұған сәйкес оқу мақсаты – жүйе құрушы фактор. 

1. Креативті  жазылым.  Кез келген тілде тілдік қатынас жасау деңгейін 

жетілдіруде,  әсіресе  жазылым  әрекетін  дамытуда  арнайы  қарастыруды  қажет 

ететін  мәселелер  бар.  Жазылым  сӛйлеу  әрекеті  өнімді  түрі  болып  есептеледі. 

Ал  креативті  жазылым  бұл  аудиторияның  ерекше  бір  кӛңіл-күйде, 

шығармашылық  еркіндікте  болғанда  ғана  іске  асуы  мүмкін.  Креативті 

жазылымның  негізгі  мақсаты  жазылым  әрекеті  кезінде  оқушының  осы 

жазылым  әрекетінен  қуаныш  пен  кӛтеріңкі  кӛңіл  –  күйде  болуы  болып 

табылады.  Ӛнімді  креативті  жазылым  тіл  үйретудің  алғашқы  деңгейінде-ақ 

қолданыла  бергені  дұрыс.  Алғашқы  кезеңде  визуалды  тіректің  болғаны  абзал, 

мысалы:  суреттер,  фотолар,тұрмыс  заттары,  аудио  тіректер:  аудиомәтіндер, 

әндер, аспапты музыкалық шығармалар, жазбаша тіректер: ӛлеңдер, әңгімелер, 

цитаталар,мақал-мәтелдер. 

Жаттығулар жүйесі: 

1) Құрманғазының «Сарыарқа» күйін тыңдай отырып, кӛз алдыңызға не 

елестетесіз, соның бәрін жаза беріңіз; 

2) Е.  Хасанғалиевтің  «Атамекен»  әнінің  музыкасына  туған  еліңізді 

суреттейтін мәтінжазыңыз; 

3) суретке қарап 11 буынды ӛлең шығарыңыз; 

4)  топтарға  бӛлініп,  шытырман  оқиғаға  толы  қызықты  әңгімелер 

жазыңыз; 

5)  керемет бір қызықты жерінде үзілген әңгімені аяқтап, түпнұсқамен 

салыстыруыңыз; 

6) бір рӛлге кіріп, рӛл иесін сипаттаңыз; 

7) ойдан шығарылған кейіпкерлерге хат жазыңыз. 

128 

 

2.  Креативті  оқылым.  Оқуды  игертудің  алғашқы  кезеңдерінде  білім 

алушылардың  меңгерген  шектеулі  сӛздік  қорларын  қолдану  арқылы  еліміздегі 

түрлі  саяси,  әлеуметтік,  мәдени,  экономикалық  проблемалар  туралы 

мағлұматтар  беруге  болады.  Ол  үшін  дидактиканың  «жеңілден  ауырға  қарай» 

ұстанымын  бағытқа  ала  отырып, білім алушыларға  шағын мәтіндер беріліп,ол 

мәтіндер  күн  сайын  күрделеніп  отыруы  тиіс.  Оқылым  үдерісін  бастапқы 

кезеңінің  негізгі  міндеті  –  дауыстап  және  іштей  оқу  механизмдерін 

қалыптастыру.  Білім  алушылар  күнделікті  тұрмыста  қолданылатын  белсенді 

сӛздерді  тез  қабылдап,  дұрыс  айта  білуге  міндетті..  Мәтінді  оқу  –  мәтінді  

аудару емес: 

- мәтін мазмұнын түсіну үшін мәтіндегі барлық сӛзді түсіну шарт емес; 

- мәтінді түсіну барысында адамда болатын білім қоры (фоновое знание) 

ӛте маңызды орын алады; 

-  мәтінді оқып бастамай-ақ, мәтіннің мазмұны туралы ӛзіңіз ойлағаннан 

да кӛбірек білуіңіз әбден мүмкін. 

Жарнама   мәтіні,   газет   мақаласы,   күнделік  мәтіні,   ертегі  әлде ӛлең 

жолдарыма? 

Мәтіннің қосымша элементтері болуы мүмкін (сурет, диаграмма, схема, 

кесте т.б.) бұлар мәтінді түсінуге кӛмектеседі. 

3) 

Креативті 

тыңдалым. 

Тыңдалым 

бойынша 

жүргізілетін 

жұмыстардың  алдын  ала  мәтіндерді  тыңдатудан  бастаған  жӛн.  Тапсырма  түрі 

де  қарапайым:  Тыңдаңыз,  түсінуге  тырысыңыз.  Тыңдалымға  үйретудің 

нәтижелі  болуы  мәтіннің  дұрыс  тыңдалуына  да  байланысты.Оның  кӛлемі 

үйренушінің  қабылдауына  әсер  етеді.  2-3  минуттық  материалды  І  деңгейде 

үйренуші  есінде  толық  сақтай  алмауы  мүмкін.Тыңдалым  дағдысын 

қалыптастыру  тілдің  табиғи  қолданысына,  табиғи  темпіне  негізделуі  қажет, 

ауызекі  сӛйлеу  тілі  стиліндегі  мәтіндерді  ұсыну;  бақылау  жұмыстарында 

әртүрлі  тестерді  ұсыну.  Тыңдалым  әрекетіне  арналған  тіл  үйренушілердің 

креативті ойлауын дамытатын жаттығулар түрлері: 

1. Дыбыстарды естіп, ажыратуға арналғанжаттығулар: 

1) [ә] дыбысы бар сӛздерді естігенде қолдарыңыздыкӛтеріңіздер; 

2) дыбысты естіп, әріп түрінде жазыңыз; 

2. Сөздерді түсінуге арналғанжаттығулар: 

1) мәтінде аталған жануарлардың суреттерінсалыңыз; 

2) тыңдалған 

мәтіндегі 

кейіпкерлердің 

мамандығын 

анықтаңыз; 

кейіпкерлердің әуестігін атаңыз т.б. 

3.  Логикалық ойлай білу қабілетін арттыратынжаттығулар: 

1) бірнеше сӛзді тыңдап, осы сӛздің бәрін бірақ сӛзбентүсіндіріңіз; 

2) диалогті тыңдап, түпнұсқалық қалпынакелтіріңіз; 

3)  тыңдалым  мәтінінде  қате  айтылған  сӛйлемдерді  дұрыс  ретімен 

айтыңыз; мәтінде естіген оқиғаны рӛлге бӛлініп ойнапберіңіз. 

4. Жазылым әрекетін дамытужаттығулары: 

1) мәтінді тыңдап, түсіп қалған сӛздерді жазыңыз; бірқатар сӛздерді 

тыңдап, тек қана мағынасы бір-біріне жақын сӛздердіжазыңыз. 

129 

 

5. Монологті сөйлеуді машықтандыратынжаттығулар: 

1) мәтінді тыңдап, сұрақтарға жауапберіңіз; 

2)  мәтінде кездескен сӛздердің кӛмегімен ӛз досыңыздысипаттаңыз. 

4)  Креативті  сӛйлесім.  Тіл  –  сӛйлеу  құралдарының  бүтін  жүйесі. 

Сондықтан  сӛйлеу  құралдарымен  сӛйлеу  әрекетін,  олардың  түрлерін  жан- 

жақты  игермей  тұрып,  белгілі  бір  бӛтен  тілде  ойды  жеткізу  мүмкін  емес.  

Сӛйлеу  әрекетін  дамыту  –  күнделікті  ӛмірде  кездесетін  жағдайларға 

байланысты  адам  ӛз  ойы  мен  пікірін  тұжырымдау,  ойды  сӛзбен  бейнелеудің, 

сӛйлем  арқылы  түсінікті  түрде  жеткізудің  амалдарын  игеру.  Тіл  үйренушінің 

сӛйлеу әрекеті оның барлық түрлерін қатар игеріп, ойды дұрыс жеткізуге әсері 

бар  барлық  негізгі  және  қосымша  құралдарды  пайдаланған  кезде  жүзеге 

асырылады.  Қазақ  тілін  ӛзге  тілді  аудиторияда  оқыту  барысында  креативті 

ойлау  технологиясын  енді  сӛйлеу  әрекетінің  маңызды  бір  түрі-сӛйлесімді 

дамытқанда  қолдану  жолдары  нақты  жаттығулар  арқылы  сипатталмақ.  Тілдік 

және  әдебиет  тақырыптары  қазіргі  заманның  ғана  емес,  ғылым  мен 

технологияның дамуын ескере отырып, соған сай дамитын алдағы келе жатқан 

заман оқушыларына қажетті тақырыптардан да іріктелінген. 

2019-2020  оқу  жылында  6  және  7-сыныптарда  «Қазақ  тілі  мен  әдебиеті» 

пәнінің базалық мазмұнына «Ӛлкетану» материалдары кіріктіріліп оқытылады. 

Ӛлкетану  –  бұл  туған  ӛлкенің  тарихы,  табиғаты  мен  экологиясы, 

экономикалық, әлеуметтік-құқықтық дамуы, рухани шыққан тегі, әдебиеті және 

кӛркемӛнері.  Ӛлкетану  ӛзіңнің  туған  жерінді  аялауды,  сүюді  ғана  үйретіп 

қоймайды,  сондай-ақ  ол  туралы  білуіңді,  тарихқа,  ӛнерге,  әдебиетке 

қызығушылық танытуға, мәдениет деңгейін кӛтеруге үйретеді. 

Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.  Назарбаевтың  «Болашаққа 

бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласы аясында әзірленген 

«Ӛлкетану» материалдарын оқыту: 

- білім алушылардың ежелгі дәуірден бастап қазіргі уақытқа дейінгі туған 

жер  аумағында  болып  жатқан  тарихи  процестердің  негізгі  кезеңдері  мен 

ерекшеліктері туралы білім қалыптастыру; 

-  туған  ӛлкенің  табиғи  байлықтары,  тарихи  ескерткіштері  және  мәдени 

нысандары туралы білімдерін кеңейту; 

- туған ӛлкенің дәстүрлі қолӛнері, мәдени және әдеби мұралары мен ӛңір 

мақтанышына айналған адамдар туралы білімдерін кеңейту; 

-  туған  ӛлкенің  бірегей  табиғаты,  тарихы  мен  мәдениетіне  деген  құрмет 

сезімдеріне  тәрбиелеу;  оларды  қорғауға  жауапкершіліктерін  арттыруға 

бағытталған. 

Ӛлкетану материалдары 6, 7-сыныптарда 2 сағаттан 4 сағат кӛлемінде 

оқытылады.  Ӛлкетану  материалдары  оқу  бағдарламасының  базалық  білім 

мазмұны  мен  ұзақ  мерзімді  жоспардың  3  және  4-тоқсандарына  енгізілді.  Оқу 

бағдарламасы  бойынша  тоқсандағы  бӛлімдер  мен  бӛлім  ішіндегі  тақырыптар 

бойынша  сағат  сандарын  бӛлу  мұғалімнің  еркінде  болғандықтан  «Ӛлкетану» 

материалдарын кіріктіріп оқыту ұсынылады. 

Өлкетану материалдарын оқытудың ерекшеліктері: 

130 

 

Ӛлкетану  мәдени  және  ұлттық  сәйкестікті  дамыту  мен  сақтаудың 

маңызды  міндетін  орындайды.  Ӛлкетанулық  білім  жаңа  буынды  аймақтың 

мәдени  құндылықтарымен  қамтамасыз  етіп  отыратын  әлеуметтік-мәдени 

ақпарат  кӛзінің  бірі.Бұл  жеке  тұлғаның  мәдениетін  қалыптастыруға  мүмкіндік 

береді. 

6- 

сыныпта«Менің  туған  ӛлкем  ӛлеңдер  мен  прозада»,  «Ӛлкені  сипаттау 

ӛнері» тақырыптарын оқытуда білім алушыларды туған ӛлкенің табиғаты және 

тарихы сипатталатын поэтикалық және прозалық шығармаларды, туған ӛлкенің 

ақындары  мен  жазушыларының  шығармашылығын  білуге,  олардың 

шығармашылығы туралы деректер жинауға және мәтіннің ақпараттылық, оның 

кӛркемдік,  тілдік  ерекшеліктері  негізінен  ӛлкетану  сипаттамаларын  талдауға 

үйрету ұсынылады. 

7- 

сыныпта  «Туған  ӛлке  публицистика  беттерінде»,  «Менің  туған  ӛлкем» 

электрондық  энциклопедиясы»  тақырыптарын  оқытуда  ӛңірде  шығатын  газет- 

журналдарды білуге, туған ӛлке туралы, шындық кӛзқарас тұрғысынан адамдар 

туралы  мақалалар  мен  очерктерді  ақпараттылығы,  мазмұнының  тереңдігі, 

эмоционалдық  әсері  тұрғысынан  талдауға,  энциклопедия  ұғымын  түсінуге, 

энциклопедияға  қажетті  материалдарды  іріктей  білуге,  электрондық 

энциклопедия құрастырудың ұжымдық жұмысына қатысуға баулу ұсынылады. 

«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәні бойынша жиынтық бағалау  саны 

Оқу  пәнінен  әр  тоқсан  сайын  бӛлім/ортақ  тақырып  бойынша  жиынтық 

бағалау (БЖБ) және тоқсандық жиынтық бағалау (ТЖБ) ӛткізу қарастырылған. 

Тӛменде  43-кестеде  оқу  пәнінен  бӛлім/ортақ  тақырып  бойынша  жиынтық 

бағалау (БЖБ) саны кӛрсетілген: 

 

43-кесте. «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәні бойынша жиынтық бағалау 

саны 

 

Сынып 

Бӛлім/ортақ тақырып бойынша 

жиынтық бағалау саны 

1-тоқсан 

2-тоқсан 

3-тоқсан 

4-тоқсан 

5-сынып 

2 

2 

2 

2 

6-сынып 

2 

2 

2 

2 

7-сынып 

2 

2 

2 

2 

8-сынып 

2 

2 

2 

2 

9-сынып 

2 

2 

2 

2 

 

Оқушылардың  функционалдық  оқу  сауаттылығын,  шығармашылық 

қабілетін,  қазақ  әдебиетіне  деген  қызығушылығын  арттыру  мақсатында 

тӛмендегідей әдебиеттер тізімі ұсынылады: 

А.Байтұрсынұлы. «Бұлбұл мен есек», «Балаларды оқуға шақыру», 

«Қасқыр мен қозы», «Қасқыр мен тырна» 

«Алтын сақа» (ертегі) 

Аңыз әңгімелер.«Қожанасырдың тойға баруы» 

131 

 

Аңыз әңгімелер. «Мәңгілік ӛмірді аңсаған Қорқыт» 

Аңыз әңгімелер. «Жиренше мен Қарашаш сұлу» 

Қағида ӛлеңдер. «Бес жетім», «Жеті құт», Он жақсы» 

Ахмет Байтұрсынұлы. «Аққу, шортан, һәм шаян» мысал ӛлеңі 

Б. Кӛмеков. С. Ӛтениязов «Шоқан Уәлиханов» әңгімесі 

Б.Майтанов. «Абай» әңгіме 

Ә.Жүсіп. «Бай мен жалшы» әңгіме 

Ж.Смақов. «Не болады?», «Әжемнің екі қазы бар», «Ит пен мысық 

ойнады» ӛлеңдері 

С.Дӛнентаев. «Кӛк тӛбетке», «У жеген қасқырға», «Екі теке», мысалдары 

Б. Бұлқышев. «Лагерьден қайтқанда» 

«М. Мақатаев.«Үш бақытым» ӛлеңі» 

Ы.Алтынсарин. «Мұңсыз адам» 

Ы.Алтынсарин. «Дүниеде жамандық неден?» 

Шешендік сӛздер. «Дүниеде не ӛлмейді» 

С. Бегалин. «Бала Шоқан» повесі (үзінді) 

М.Әуезов. «Кӛксерек» әңгімесі 

Ш. Құдайбердіұлы. «Адамдық борышың» ӛлеңі» 

С. Торайғыров. «Шығамын тірі болсам адам болып» 

О.Нұрғали. «Қулық» әңгіме 

А.Асылбек. «Тілін ұмытқан тауық» ӛлеңі 

М. Базарбайқызы. «Әкесін іздеген ұл» әңгімелер жинағы 

Абай Құнанбаев «Қараңғы түнде тау қалғып» 

М. Мақатаев. «Ӛмір сүрейік алмасып» ӛлеңі 

Ә. Қалдыбаев «Мен апамның баласымын» 

Қ. Қайсенов«Жау тылындағы бала» 

М. Жұмабаев «Сағындым» 

Ғ. Мүсірепов «Тастың әңгімесі» 

«Қобыланды батыр» жыры» 

М. Жұмабаев. «Сүйемін» ӛлеңі 

Қ. Мырзалиев. «Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру» ӛлеңі 

М. Жұмабаев. «Түркістан» ӛлеңі 

М.Әуезов «Жетім» әңгімесі 

Д. Исабеков. «Тағдырдың кейбір кездері» 

«Күншығыс аңыздары». Жапон аңыздары. Түпнұсқадан аударған Ш. 

Жылқыбаева 

С. Мұқанов. «Балуан Шолақ» 

М. Мақатев. «Аманат» 

С. Мұратбеков. «Жабайы алма» 

Лиро-эпостық жырлар. «Қозы Кӛрпеш-Баян сұлу» жырынан үзінді 

Орхон ескерткіштері. «Күлтегін» 

Ғ. Мүсірепов. «Ӛлімді жеңген ана» әңгімесі 

С. Сейфуллин. «Аққудың айырылуы» поэмасы (үзінді) 

А. Құнанбайұлы. «Ескендір» поэмасы 

132 

 

М. Әуезов. «Абай жолы» толық оқып шығу 

Ғ. Мүсірепов. «Боранды түнде» 

Т. Әлімқұлов. «Қараой» 

М. Жұмабаев. «Батыр Баян» 

М. Ӛтемісұлы. «Баймағанбет сұлтанға айтқаны» 

Ы. Алтынсарин. «Қыпшақ Сейітқұл» әңгімесі 

Ғ.Мүсірепов. «Қазақ солдаты» 

М. Кӛпейұлы. «Сарыарқаның кімдікі екендігі» (үзінді) 

М. Құнанбаев. «Меғдат-Қасым» поэмасы 

М. Мағауин. «Бір атаның балалары» 

Айтыс. «Біржан мен Сара» айтысы» 

Ш. Уәлиханов. «Ыстықкӛл күнделігі» 

Б. Майлин. «Шұғаның белгісі» 

А. Құнанбаев «Қарасӛздер» 

Б.Момышұлы. «Олар менің есімде» 

 

жүктеу/скачать 5,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: