Омыртқалы жануарлардың ас қорыту мүшелері эволюциясы

Қысқасауытты тістер (brachiodontes) бір-бірінен анық ажырайтын үш бөліктен: тіс сауытынан (тістің ауыз қуысындағы бөлігі) — corona dentis, тіс түбірінен (тістің жақ және тұмсық сүйектер ұяларындағы бөлігі) — radix dentis және тіс мойнынан (тіс сауыты мен тіс түбірі шекарасындағы қызыл иек қаптап түрған жіңішкелеу бөлігі) — collum dentis — тұрады. Tic сауыты үш қабаттан қүралған. Оның сыртқы қабаты ақ түсті тіс кіреукесі (эмаль) ауыз қуысы кілегейлі қабығы эпителий қабатының туындысы, яғни ол даму барысында эпителийден жетіледі. Кіреукенің астындағы дентин тістің негізін құрайтын құрылысы ерекше сүйек ұлпасынан тұрады. Дентиннің ішкі жағында қан, лимфа тамырлары мен жүйкелерге бай жұмсақ дәнекер ұлпасы пульпаға толған тіс қуысы болады. Tiс түбірі де үш қабаттан құралған. Ол сыртынан сары түсті цементпен қапталған. Қалған төменгі екі қабаты тіс сауытына үқсас, яғни дентиннен және тіс қуысындағы пульпадан тұрады. Қысқа сауытты тістің тіс сауыты шайнаған сайын, үйкеліп қажалып, қартайған жануарларда толығымен желініп көрінбей кетеді. Қажалған тіс тіс түбірі жағынан өсіп шықпайды.

• Қысқасауытты тістер (brachiodontes) бір-бірінен анық ажырайтын үш бөліктен: тіс сауытынан (тістің ауыз қуысындағы бөлігі) — corona dentis, тіс түбірінен (тістің жақ және тұмсық сүйектер ұяларындағы бөлігі) — radix dentis және тіс мойнынан (тіс сауыты мен тіс түбірі шекарасындағы қызыл иек қаптап түрған жіңішкелеу бөлігі) — collum dentis — тұрады. Tic сауыты үш қабаттан қүралған. Оның сыртқы қабаты ақ түсті тіс кіреукесі (эмаль) ауыз қуысы кілегейлі қабығы эпителий қабатының туындысы, яғни ол даму барысында эпителийден жетіледі. Кіреукенің астындағы дентин тістің негізін құрайтын құрылысы ерекше сүйек ұлпасынан тұрады. Дентиннің ішкі жағында қан, лимфа тамырлары мен жүйкелерге бай жұмсақ дәнекер ұлпасы пульпаға толған тіс қуысы болады. Tiс түбірі де үш қабаттан құралған. Ол сыртынан сары түсті цементпен қапталған. Қалған төменгі екі қабаты тіс сауытына үқсас, яғни дентиннен және тіс қуысындағы пульпадан тұрады. Қысқа сауытты тістің тіс сауыты шайнаған сайын, үйкеліп қажалып, қартайған жануарларда толығымен желініп көрінбей кетеді. Қажалған тіс тіс түбірі жағынан өсіп шықпайды.
• Ұзынсауытгы тіс (hypselodontes) тек тіс сауытынан тұрады. Оның мойны мен түбірі болмайды. Бірақ, тіс сауытының кішкене бөлігі ғана ауыз қуысында көрініп түрады. Ал қалған белігі тіс ұясында орналасып, тіс түбірінің қызметін атқарады. Tiс үйкеліп қажалған сайын, тіс тіс ұясынан ауыз куысына қарай өсіп шыға береді. Жасы үлғайып сақайып қартайған жануарлардың тіс сауыты қысқа болып,аздап тіс түбірі пайда бола бастайды. Ұзын сауытты тіс сыртынан ішіне қарай төрт кабаттан: цементтен, кіреукеден, дентиннен және пульпаға толған тіс қуысынан тұрады. Даму барысында цемент, дентин және пульпа мезенхимадан жетіледі, яғни олар кілегейлі қабықтың өзіндік тақташасының туындылары болып саналады.