Көліктік логистиканың мәні мен міндеттері

Бұл қызметті басқару жаңа қарқынды дамып келе жатқан ғылыми бағытты – логистиканы зерттеу тақырыбына айналды. Ғылым атауы грек тілінен "logistik" сөзінен шыққан, орыс тіліне аударғанда есептеу, талқылау өнерін білдіреді.

Жаңалыққа қарамастан, бұл ғылым Рим империясы дәуіріндегі терең тарихи тамыры бар. Сол уақытта "логист" немесе "логистик" атағы бар мемлекеттік қызметшілер болды. Логистика қажет болған жағдайда, ең алдымен әскери іске қатысты кең ауқымды мәселелерді шеше бастады. Б.з. 865...912 ж. өмір сүрген Византия патшасы Леон логистиканы материалдық-техникалық жабдықтау және әскерлердің қозғалысын ұйымдастыру және әскерді әскери іс-қимылдарға дайындау туралы ғылым ретінде анықтады. Қазіргі уақытта логистика және оның әдістері адам қызметінің барлық салаларына еніп, математикалық логиканың синониміне айналды.

Қазіргі заманғы түсінікте логистика ғылым ретінде қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін адами қызметтің түрлі салаларындағы материалдық және ақпараттық ағымдарды басқару, жоспарлау, ұйымдастыру және басқару бойынша қызмет сомасы ретінде анықталады.

Жалпы алғанда, адам қызметінің кез келген саласы бар болған жағдайда болатын логикалық өзара байланысты іс-әрекеттер болып табылады:

- нақты тұжырымдалған мақсат немесе тұтынушының нақты тұжырымдалған сұраныстары;

- мақсатқа қол жеткізу құралдары (еңбек құралдары және технологиялар);

- осы қызмет түрі үшін "шикізат" болып табылатын материалдық және зияткерлік ресурстар көздері;

- материалдық және ақпараттық ағындарды бөлу (ауыстыру) құралдары;

- материалдық және ақпараттық ағындарды басқару жүйелері.

Жоғарыда аталған элементтер адам қызметінің барлық дерлік түрлерінің жалпыланған логистикалық жүйенің міндетті құрамдас бөлігі болып табылады. Осылайша, логистикалық жүйе оның элементтері – көздері, мақсатқа қол жеткізу құралдары және нақты тұжырымдалған мақсатқа қол жеткізу үшін бөлу арасындағы логикалық өзара байланысты өзара іс-қимыл жүйелілігін білдіреді. Жалпыланған логистикалық жүйенің құрылымдық сұлбасы 1-суретте көрсетілген.



– материальные потоки; – информационно-управленческие потоки

Сурет 1. Жалпыланған логистикалық жүйенің схемасы

Материалдық ағындар көлік құралдарымен қамтамасыз етіледі және материалдар мен өндіріс өнімдерінің орнын ауыстыруды жүзеге асырады. Бұл жүйенің материалдық құрамдас бөлігі.

Ақпараттық-басқару ағындары логистикалық жүйенің әрбір элементінің және оның жұмыс істеуін түзететін басқарушы әсерлердің жай-күйі туралы ақпаратты беруді қамтамасыз етеді. Бұл жүйенің ақпараттық-БАСҚАРУ құрамдас бөлігі.

Бұл ретте, жүйенің барлық құраушылары басқару-ақпараттық қамтамасыз етудің басқару жүйесі арқылы тікелей де кері да байланысқа ие қазіргі уақытта мұндай жүйе материалдық және ақпараттық ағындарды тұрақты қадағалауды, технологиялық процестерді сақтауды, басқарушылық шешімдерді әзірлеуді, қабылдауды және беруді қамтамасыз ететін күрделі көпфункционалды электрондық телекоммуникациялық жүйелерді қолданбай мүмкін емес.

Логистикалық жүйенің жұмыс істеу процесінде өнімнің сапасына, санына немесе басқа да көрсеткіштеріне сұраныс өзгеруі мүмкін. Осыған байланысты жүйенің өз элементтерінің жұмыс істеу нәтижелеріне қойылатын талаптар, элементтердің құрылымы жүйенің өз құрылымының өзгеруіне дейін өзгеруі мүмкін.

Адам қызметінің түрлі салаларының ерекшелігіне байланысты жалпы логистикадан қазіргі уақытта негізінен ұйымдық-экономикалық белгілері, оның бағыттары бойынша бөлініп шықты:

- кәсіпкерлік логистикасы;

- құрылыс логистикасы;

- медицина логистикасы;

- әскери іс логистикасы;

- маркетинг логистикасы және т.б.

Осы бағыттардың кез келгенінде қызмет саласының ауқымына байланысты макрологиялық және микрологиялық жүйелер болып бөлінеді.

Макрологиялық жүйелер деп қызметі халықтық-шаруашылық немесе тіпті мемлекетаралық ауқымда жүзеге асырылатын жүйелер түсініледі.

Микрологиялық немесе өндірісішілік жүйелер деп макрологиялық жүйенің жекелеген функционалдық элементтері шеңберінде жергілікті міндеттерді шешетін жүйелер түсініледі.

Макрологистік жүйенің мысалы ретінде 2-суретте көрсетілген өнеркәсіптік тауарларды өндіру мен өткізудің макрологистік жүйесі бола алады.




– материальные потоки; – информационные потоки
Сурет 2. Өндіру мен бөлудің макрологиялық жүйесінің құрылымы
Осылайша, макрологиялық жүйенің әрбір элементі (жабдықтау қоймасы, өндіріс, өткізу қоймасы және т.б.) микрологиялық жүйелер болып табылады.

Екінші жағынан, микро - немесе макрологиялық жүйенің әрбір элементі технологиялық процестерге (технологияларға) біріктірілген бірқатар операцияларды дәйекті немесе параллель орындау болып табылады. Мысалы, өнеркәсіптік өндіріс саласында – машиналарды, олардың жекелеген бөліктерін (агрегаттарын) және бөлшектерін жасау технологиясы. Көлік саласында-бұл тиеу-түсіру, қоймалау, тасымалдау және т.б. технологиялық процестері.

Ең үлкен әсер алу мақсатында логистикалық жүйе элементтері шеңберінде технологияларды орындаудың бұл нақты дәйектілігі логистикалық тізбек деп аталады.

1 және 2 суреттерден көрініп тұрғандай, кез-келген логистикалық жүйе материалдық ағындармен ғана нөмірленген, онсыз ол өмір сүре алмайды және олар жүйенің ажырамас бөлігі болып табылады.

Материалдық өндіріс саласында материалдық ағындарды (жүктерді) бөлу (орнын ауыстыру) функциясын көлік атқарады, ол көліктің әртүрлі типтері, қатынас жолдары, күрделі қызмет көрсететін инфрақұрылым мен басқарудың ерекше әдістері бар халық шаруашылығының күрделі көпфункционалды саласы болып табылады. Осы алғышарттар негізінде қазіргі уақытта көлік логистикасы аталған жаңа ғылыми бағыт қалыптасты.

Қазіргі таңда көлік логистикасы жаңа ғылыми бағыт немесе жүк қозғалысын жоспарлау, басқару және бақылау (қадағалау) туралы ілім ретінде анықталады.

Кеңірек түсіндіруде Көлік логистикасы жылжымалы құрамды бірыңғай тұтас бағдарлауға, оның ішінде әр түрлі маршруттарды таңдауды, пойыз бригадаларын пайдалану кестесін, жылжымалы құрамға қажеттілікті анықтауды, жүктердің қозғалысын бақылауды және оларды қоймалауды біріктіретін жалпы логистика саласы ретінде айқындалады.

Көлік логистикасының басты мақсаты жүктерді "мерзімінде дәл" және материалдық және еңбек ресурстарының ең аз шығындарымен жеткізу болып табылады.