ОҢТҮстік қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы қалыпты және патологиялық физиология кафедрасы оқытушыларға арналған тәжірбиелік сабақТЫҢ

Оқу бөлмесі 420а, 420б, 419, 426

а)Ұйымдастырылу бөлімінде оқытушы топтары студенттерді түгелдейді, сабақ тақырыбы мен мақсаты анықталады. Тақырыпты жақсы біліп, менгрудің келмеген дәрігерлер үшін маңызын айтып түсіндіреді- 5 минут.

б) Негізгі білім денгейін тестілік сұрақтар көмегімен анықтайды.

в) Студенттердің оқытушымен бірге жұмысы.

7.Қолданылған әдебиеттер:

1. А.А. Өтепбергенов, Х.Қ Сатпаева, Ж.Б. Нілдібаева «Қалыпты физиология». Алматы-2005ж.

2. Қалыпты физиологияның лабораториялық жұмысы. Ақтөбе-1993ж. Х.Қ.

Сатпаева, нілдібаева Ж.Б.

3. Покровский В.М. физиология Человека. I-II том. М.: Медицина, 1998, 2001, 2003.

4. Косицкий Г.И. «Физиология человека» М.: Медицина, 1975,1986.

5. Логинов А.В. «Физиология с основами анатомии человека» М.: Медицина, 1983г.

6. Ткаченко Б.И. «основы физиологии человека». А-Ата, 1992г.

7. Тель Л.З., Агаджанян Н.а. «Физиологии человека». А-ата, 1992г.

8. Коробков А.В., Чеснокова С.А. «Атлас по нормальной физиологии» М.: ВШ, 1987.

9. Румянцева М.Ф., и др. Руководство к практическим занятиям по физиологии с основами анатомии человека. М.: Медицина, 1986г.
1. Тақырып №16: Сезгіш мүшелерінің жалпы физиологиясы.

2.Оқу сағаттарының саны- 2 сағат

3.Тақырыптың маңыздылығы: Сезімдік жүйелер организмнің өзін қоршаған ортамен әрекеттесін жүзеге асыруда маңызды орын алын оқыту.

Дидактикалық мақсаты:

Сезімдік жүйелер организмнің өзін қоршаған ортамен өзара әрекеттесуін жүзеге асыруда маңызды орын алады.

Сезімдік жүйелер немесе талдағыштар белгілі райлы ақпаратты қабылдауға және тануға арнайы құралған құрылымдардан тұратын жүйке жүйсінің күрделі бөлігі. Сезім мүшелерінің қабылдағыштарында (рецепторларында) тітіркену әсерінен қозу толқындары пайда болады, ол орталық жүйке жүйесіне өтеді.Сезім сигналын өткізу бірнеше рет бұлардың өзгеруі және қайта түрлендіруі арқылы атқарылады. Сезім ағзаларықабылдайтын тітіркеністерге үлкен ми сыңарлары қыртысының белгілі аймақтарында талдау жасалады. Бұл жерде ең жоғары анализ және синтез жасалынады. Сөйтіп, қабылдағыштар, қозу толқынын өткізетін жол және ми қыртысының белгілі бір аймағы организмнің тітіркендіруді қабылдауын және ажырата білуін қамтамасыз ететін біртұтас жүйе- талдағыштарды түзеді.

Талдағыштар туралы ілімді И.П. Павлов ашты. Ол, ең бірінші болып, талдағыштың үш бөліктен тұратынын айтты: қабылдағыштық (шеткі бөлімі), сезімдік нейрондар және өткізгіш жолдар (аралық), соңында сезімдік сигнальды қабылдайтын үлкен ми сыңарларының қыртысы (орталық бөлімі). Талдағыштардың әлемін тануда өте зор мәні бар. И.М.Сеченовтың айтуы бойынша, талдағыш дегеніміз- мидың сезіну ағзалары. Сыртқы дүниені тану әрдайым сезуден басталады. Ол заттардың жеке қасиеттері мен сапаларын анықтап табуға мүмкіндік туғызады.

Жоғары омыртқалы жанурлар мен адамның барлық талдағыштар жүйесіне мынадай жалпы құрылыс негіздері тән:

1. Талдағыштар жүйесі көп қабатты жүйке нейрондарынан тұрады. Олардың алғашқы қабаты қабылдағыш құрылымдармен, ал соңғысы үлкен ми сыңары қыртысының ұласқан аймақтарымен байланысты болады. Талдағыштардың мұндай құрылымы әртүрлі қабаттарда мәліметтерді өңдеуге, арнаулы бағытқа салуға мүмкіндік туғызады.

2. Талдағыштар коп жолды болады. Олардың әрбір қабатындабарлық деңгейге кезегімен серпініс жіберетін көптеген жйке элементтері бар. Бір нейрон тарамдалыс (дивергенция) арқылы жоғары деңгейде орналасқан бірнеше нейрондармен ұштасады. Ал көптеген нейрондардың тек біреуіне түйістірілісі (конвергенция) ақпаратты дәл жеткізеді.

3. Шектес қабаттарда сезіну «алқымы» деп аталатын әртүрлі элементтер саны кездеседі.

4. Талдағыштардың тура және көлденең бөлшектері боладыү Жүйке элементтерінің бір немесе бірнеше қабаттан құрылатын бөлімі тікелей ажыратылыс (дивергенция )деп аталады.

5. Сезім жүйелері тіршіліктік мәні бар ақпараттарды кері байланыс негізіәнде белсенді түйсінетін және өңдейтін үрдіс ретінде қаралады.

6. Сезім жүйесінің өрлдеуші өткізгіш жолдары ми қыртысының тұрақты және қосымша жобаланыс аймақтарында тұйықталады.

6. Әрбір сезім жүйесі қосқапталдас өлшемдестік (симетрия) түрінде құрастырылады.

Оқу бөлмесі 420а, 420б, 419, 426

а)Ұйымдастырылу бөлімінде оқытушы топтары студенттерді түгелдейді, сабақ тақырыбы мен мақсаты анықталады. Тақырыпты жақсы біліп, менгрудің келмеген дәрігерлер үшін маңызын айтып түсіндіреді- 5 минут.

б) Негізгі білім денгейін тестілік сұрақтар көмегімен анықтайды.

в) Студенттердің оқытушымен бірге жұмысы.

8.Тестер :

~ Есту мүшесiне ... дыбыстық толқынның қысымы әсерiнен ауырсыну сезiмi пайда болады.

| 160 дб+

| 20 дб

| 40 дб

| 10дб

| жасуша iшiлiк сұйықтықпен+

| эндолимфамен

| перилимфамен

| физиологиялық ерiтiндiмен

| лимфамен

~ Вестибулярлы арнаның рецепторы… орналасады.

| жарты иiрiм түтiгiнде+

| иiрiм түтiгiнде

| бұлшықет талшығында

| сопақша мида

| мишықта

~ Ортаңғы құлақты iшкi құлақтан бөлiп тұратын қабырғада ...орналасады.

| сопақ терезе, домалақ терезе+

| сопақ терезе, негiзгi мембрана

| домалақ терезе, негiзгi мембрана

| сопақ терезе, текториальды мембрана

| домалақ терезе, текториальды мембрана

~ Иiрiм түтiктiң төменгi арнасы ...толтырылады.

| перилимфамен+

| эндолимфамен

| физиологиялық ерiтiндiмен

| лимфамен

| жасуша iшiлiк сұйықтықпен

~ Иiрiм түтiктiң ортаңғы арнасы ...толтырылады.

| эндолимфамен+

| перилимфамен

| физиологиялық ерiтiндiмен

| лимфамен

| жасуша iшiлiк сұйықтықпен

~ Есту талдағышының рецепторларына... жатады.

| талшықты жасушалар+

| таяқшалар, сауытшалар

| макулалар, кристалар

| Пачиниев денесi, Мейснеров денешiгi

| Руффини денешiгi, Краузе таяқшасы

~ Вестибулярлы талдағыштың перифириялық бөлiмi ...тұрады.

| кiреберiстен, жарты иiрiмдi түтiктерден+

| кiреберiстен, иiрiмдi түтiктерден

| иiрiмдi түтiктерден, жарты иiрiмдi түтiктерден

| кiреберiстен, отолиттерден

| жарты иiрiмдi түтiктерден, отолиттерден

~ Вестибулярлы талдағышының үшiншi бөлiмi ...орналасқан.

| қыртыстың орталық артқы иiрiмiнде+

| қыртыстың орталық алды иiрiмiнде

| қыртыстың маңдай аймағында

| вестибулярлы ядроларда

| таламуста

~ Миопия кезiнде сәулелердi сындыру кемiстiгiн түзету үшiн... шыны қолданылады.

| екi жағы дөңес+

| цилиндiрлiк

| екi жағы ойыс

| вертикальдi ойыс

| горизонтальдi ойыс

~ Көздiң аккомодациясы деген...

| әр түрлi қашықтықта нәрселердi анық көру қасиетi.+

| торлы қабығындағы бейнелеу нүктесiнiң анық болмауы.

| көз бұршағының орталық және шеткерi сәулелердi сындыру күшiнiң әр түрлi дәрежесiнде болуы қасиетi.

| жарық әсерiнен торлы қабығының элементтерiнiң сезiмталдығының өзгеруi.

| қараңғыда көру мүмкiншiлiгi.

~ Көру өткiрлiгi деген – бұл ...көру мүмкiндiгi.

| әр түрлi ара қашықтықта әр түрлi объектiлердi максимальды ажыратуды+

| объектiлердi әр түрлi ара қашықтықта

| жақын тұрған объектiлердi

| нәрселердi тесiрейiп қараумен

| қараңғыда

~ Көру алаңын анықтау үшiн ...қолданылады.

| периметр+

| аудиометр

| эстезиометр

| Вебердiң циркулi

| офтальмоскоп

Қолданылған әдебиеттер:

1. А.А. Өтепбергенов, Х.Қ Сатпаева, Ж.Б. Нілдібаева «Қалыпты физиология». Алматы-2005ж.

2. Қалыпты физиологияның лабораториялық жұмысы. Ақтөбе-1993ж. Х.Қ.

Сатпаева, нілдібаева Ж.Б.

3. Покровский В.М. физиология Человека. I-II том. М.: Медицина, 1998, 2001, 2003.

4. Косицкий Г.И. «Физиология человека» М.: Медицина, 1975,1986.

5. Логинов А.В. «Физиология с основами анатомии человека» М.: Медицина, 1983г.

6. Ткаченко Б.И. «основы физиологии человека». А-Ата, 1992г.

7. Тель Л.З., Агаджанян Н.а. «Физиологии человека». А-ата, 1992г.

8. Коробков А.В., Чеснокова С.А. «Атлас по нормальной физиологии» М.: ВШ, 1987.

9. Румянцева М.Ф., и др. Руководство к практическим занятиям по физиологии с основами анатомии человека. М.: Медицина, 1986г.
1.Тақырып №17: Талдағыштардың жалпы физиологиясы (сезу есту).

2.Оқу сағаттарының саны- 2 сағат

3.Тақырыптың маңыздылығы: Есту жүйесі –мағынасы жағынан адамның екінші дистанциялық талдағышы болып табылады. Есту талдағышының сигналдарды өңдеп, жүзеге асыратынкөптеген дәйекті қосылған бөлімдері бар.

Дидактикалық мақсаты:

Талдағыштар туралы ілімді И.П. Павлов ашты. Ол, ең бірінші болып, талдағыштың үш бөліктен тұратынын айтты: қабылдағыштық (шеткі бөлімі), сезімдік нейрондар және өткізгіш жолдар (аралық), соңында сезімдік сигнальды қабылдайтын үлкен ми сыңарларының қыртысы (орталық бөлімі). Талдағыштардың әлемін тануда өте зор мәні бар. И.М.Сеченовтың айтуы бойынша, талдағыш дегеніміз- мидың сезіну ағзалары. Сыртқы дүниені тану әрдайым сезуден басталады. Ол заттардың жеке қасиеттері мен сапаларын анықтап табуға мүмкіндік туғызады.

Жоғары омыртқалы жанурлар мен адамның барлық талдағыштар жүйесіне мынадай жалпы құрылыс негіздері тән:

1. Талдағыштар жүйесі көп қабатты жүйке нейрондарынан тұрады. Олардың алғашқы қабаты қабылдағыш құрылымдармен, ал соңғысы үлкен ми сыңары қыртысының ұласқан аймақтарымен байланысты болады. Талдағыштардың мұндай құрылымы әртүрлі қабаттарда мәліметтерді өңдеуге, арнаулы бағытқа салуға мүмкіндік туғызады.

2. Талдағыштар коп жолды болады. Олардың әрбір қабатындабарлық деңгейге кезегімен серпініс жіберетін көптеген жйке элементтері бар. Бір нейрон тарамдалыс (дивергенция) арқылы жоғары деңгейде орналасқан бірнеше нейрондармен ұштасады. Ал көптеген нейрондардың тек біреуіне түйістірілісі (конвергенция) ақпаратты дәл жеткізеді.

3. Шектес қабаттарда сезіну «алқымы» деп аталатын әртүрлі элементтер саны кездеседі.

4. Талдағыштардың тура және көлденең бөлшектері боладыү Жүйке элементтерінің бір немесе бірнеше қабаттан құрылатын бөлімі тікелей ажыратылыс (дивергенция )деп аталады.

5. Сезім жүйелері тіршіліктік мәні бар ақпараттарды кері байланыс негізіәнде белсенді түйсінетін және өңдейтін үрдіс ретінде қаралады.

6. Сезім жүйесінің өрлдеуші өткізгіш жолдары ми қыртысының тұрақты және қосымша жобаланыс аймақтарында тұйықталады.

6. Әрбір сезім жүйесі қосқапталдас өлшемдестік (симетрия) түрінде құрастырылады.

Оқу бөлмесі 420а, 420б, 419, 426

а)Ұйымдастырылу бөлімінде оқытушы топтары студенттерді түгелдейді, сабақ тақырыбы мен мақсаты анықталады. Тақырыпты жақсы біліп, менгрудің келмеген дәрігерлер үшін маңызын айтып түсіндіреді- 5 минут.

б) Негізгі білім денгейін тестілік сұрақтар көмегімен анықтайды.

в) Студенттердің оқытушымен бірге жұмысы.

Оқу бөлмесі 420а, 420б, 419, 426

а)Ұйымдастырылу бөлімінде оқытушы топтары студенттерді түгелдейді, сабақ тақырыбы мен мақсаты анықталады. Тақырыпты жақсы біліп, менгрудің келмеген дәрігерлер үшін маңызын айтып түсіндіреді- 5 минут.

б) Негізгі білім денгейін тестілік сұрақтар көмегімен анықтайды.

в) Студенттердің оқытушымен бірге жұмысы.

8.Тестер :

Есту өткiрлiгiн анықтау үшiн ...қолданылады.

| аудиометр+

| диплоскоп

| форстер периметрi

| Вебердiң циркулi

| ольфактометр

Егер көру алаңдары тарылса,онда көру өткiрлiгi...

| өзгермейдi.+

| төмендейдi.

| жоғарлайды.

| кенет төмендейдi.

| фазалы өзгередi.

~ Бейiмделу кезiнде рецепторлардың электрлiк активтiлiгi...

| төмендейдi.+

| өзгермейдi.

| жоғарлайды.

| жойылады.

| әрекет потенциал пайда болады.

~ Әр-түрлi бағытта көздiң жарық сәулелерiң әр түрлi сындырып өткiзудi...деп атайды.

| астигматизм+

| рефракция

| аккомодация

| гиперметропия

| миопия

~ «Қышқыл» сезiмдi сезiп тұратын және оған қозатын рецепторлар ... орналасады.

| тiлдiң бүйiр жағында+

| тiлдiң ұшында

| тiлдiң түбiнде

| тiлдiң денесiнде

| ауыз қуысының жақты бетiнде

~ Адамның тәттi, қышқыл, тұщы сезiмдi қабылдау қабiлетi жойылады, егер ... жүйке зақымдалса.

| тiл+

| кезеген

| бет

Қолданылған әдебиеттер:

1. А.А. Өтепбергенов, Х.Қ Сатпаева, Ж.Б. Нілдібаева «Қалыпты физиология». Алматы-2005ж.

2. Қалыпты физиологияның лабораториялық жұмысы. Ақтөбе-1993ж. Х.Қ.

Сатпаева, нілдібаева Ж.Б.

3. Покровский В.М. физиология Человека. I-II том. М.: Медицина, 1998, 2001, 2003.

4. Косицкий Г.И. «Физиология человека» М.: Медицина, 1975,1986.

5. Логинов А.В. «Физиология с основами анатомии человека» М.: Медицина, 1983г.

6. Ткаченко Б.И. «основы физиологии человека». А-Ата, 1992г.

7. Тель Л.З., Агаджанян Н.а. «Физиологии человека». А-ата, 1992г.

8. Коробков А.В., Чеснокова С.А. «Атлас по нормальной физиологии» М.: ВШ, 1987.

9. Румянцева М.Ф., и др. Руководство к практическим занятиям по физиологии с основами анатомии человека. М.: Медицина, 1986

2.Оқу сағаттарының саны- 2 сағат

3.Тақырыптың маңыздылығы:

- Физиология ғылымы және оның даму тарихы

- Физиология пәнінің маңызы

- Физиология пәнінің дамуына үлес қосқан ғалымдар

- Физиологияның медицинада алатын орны

- Организмнің жас кезеңдерінде дамуы

- Физиологиялық іс- әрекеттерді меңгеру

- Организмнің құрылымы мен қызметі

- қозғыш тіндер физиологиясын

- Қозу мен қозғыштық

- Қозғыштықтың кезеңдерін

- Биопотенциалдар

- Мембраналық потенциал

- Жүйке талшықтарының қозуды өткізуі

- Парабиоз

- Қанның басты қызметтерін атап көрсетіңіз.

- Қанның негізгі формалық элементтері.

- Қанның құрамы мен көлемі.

- Қанның физико- химиялық қасиеттері.

- Қан плазмасының құрамы.

- Қан плазмасы белоктарының маңызы.

- Онкотикалық қысым және оның ағзадағы ролі

- қанның формалы элементтері, оларға сипаттама және қызметі.

- Қанның физико- химиялық қасиеттері.

- Қан плазмасының құрамы.

- Қан плазмасы белоктарының маңызы.

- Онкотикалық қысым және оның ағзадағы ролі

- қанның формалы элементтері, оларға сипаттама және қызметі.

- Лейкоциттер. Лейкоцитарлық формула.

- Иммундық жауап. Иммуннокомпонентті органдар және клеткалар.

- Иммунды жүйе

- Қан топтары

- Лейкоциттердің маңызы

- Коагуляциялық гемостаз

- Плазмалық қан ұйытатын факторлар

- Қанның ұюы

- Тромбоциттердің қызметі.

- Қан айналысының үлкен және кіші шеңбері

- Жүректің қан айдау қызметі

- Жүрек қуыстарындағы қан қысымы

- Жүректің жиырылу циклы

- Систолалық және минуттық көлемі

- Жүрек етінің физиологиялық қасиеттері

- Жүрек етінің қозғыштық қасиетінің кезеңдері

- Жүректің қозуды өткізуі

- Жүрек жұмысын зерттеу әдістері

- Жүрек қызметінің реттелуі

- Асқазанның құрылысы

- Асқазанның қызметі

- Тоқ ішектің қызметі

- Аш ішектің қызметі

- Ішектердің қызметі

- Асқазан ішек жолдарының зерттеу әдістері

- Ауыздағы асқорытылу

- Сілекейдің құрамы және оның маңызы

- Сілекейдің шығуы және оның реттелуі

- Шайнау

- Жұту

- Белок алмасу.

- Май алмасу және оның реттелісі.

- Көмірсудың алмасуы және оның реттелісі.

-Тұз алмасу, реттелісі.

- Организмдегі энергияның түрлері, жолдары, қолданылуы.

- Негізгі алмасу және оның қалыпты көрсеткіштері. Зерттеу мен бағалау әдістері.

- Дене және ой еңбегі кезіндегі энергия алмасу.

- Зат алмасудың реттелісі.

- тыныс алу жүйесі туралы түсінік, оның ағза үшін маңызы, тыныс алу үрдісінің сатылары.

- Сыртқы тыныс алу дегеніміз не

- Дем алу мен дем шығару механизмі, тыныс алу бұлшық еттерінің қалыпты және демігіп тыныс алудағы мәні.

- Плевра қуысындағы қысым, пневмоторакс

өкпенің көлемі мен сыйымдылығы оларды анықтау әдістері

- ұлпадағы газдардың алмасуы, ұлпа сұйықтық пен жасушадағы оттегі мен көмір қышқыл газының порциялық күші

- тыныс реттелуінің механизмі

- тыныс орталшығының автоматиясы

- тынысты реттелудегі кезеген жүйкенің мәні, Геринг-Брейер рефлексі

- тыныс орталығының активтік гуморальдық реттелуі

- Ішкі сөлініс бездерінің зерттеу әдістері.

- Гипоталамус – гипофиздік жүйе. Гипоталамустың нейропептидтері. Либелиндер мен статиндер.

- Шеткі ішкі сөлініс бездері қызметінің орталық механизмдер арқылы реттелуі.

- Гипофиздің алдыңғы бөлігінің гормондары, оның әсері.

- Нейрогипофиз гормондарының ағзаға әсері.

- Қалқанша безінің ағзаға физиологиялық әсері және оның қызметінің реттелуі.

- Қалқан серік бездері.

- ОЖЖ-дегі тежелу И.В. Сеченов пен Павловтың тежелу процесстерін зерттеу әдістері

- ОЖЖ-нің рефлекстік қызметі

- Рефлекс түрлері

- Нейрондар мен нейроглияның әрекеттік маңызы

- ОЖЖ-нің қозуды өткізу ерекшеліктері

- ОЖЖ-дегі тежелу

- ОЖЖ-нің рефлекстерді үйлестіруі

- ВЖЖ-нің ерешеліктері

- ОЖЖ-нің рефлекстік қыхзметі

- ВЖЖ-нің маңызы

- И.П. Павлов әдісі бойынша талдағыштарды анықтау және талдағыштар құрылымының жалпы принциптері

- талдағыштардың зерттеу әдістері әралуан моделдер мен протездер жасау арқылы

- талдағыштардың қызметі

- Көз бұршағының, торлы қабықтың құрылымы және оның пигменттері

- көз бұлшықеттерінің қозғалысының қызметі және оның иннервациясчы

- көру талдағышының өткізгіш жолдары мен орталығы

- есту талдағышының жалпы құрылымы және негізгі қызметтері

- дыбыс түйсігінің құрылымы және қызметі

- есту бейімділігі

- есту талдағышына қоршаған ортаның жалпы әсер ететін факторлары

- аудитория және естудің бұзылысын тестілеу

- вестибулярлыаппаратының құрылымы мен қызметі