Оқу пәнінің тақырыбы бойынша дәріс тезистері және дәріс курсын оқу бойынша әдістемелік нұсқаулықтар
жүктеу/скачать 1,5 Mb.
|
лекц ФР
| Дәріс № 11
Тақырыбы: Минеральдық қоректену. Минеральдық элементтерді өсімдіктердің қажет етуі. Иондардың алмасу. Топырақ қоректік заттардың қоры ретінде. Минеральдық элементтердің өсімдіктердегі құрамы. Негізгі қоректік элементтердің физиологиялық-биохимиялық ролі. Мәдениижәнеьжабайыиөсімдіктердентжылисайынишаруашылықиқапайдаланылатынөнімніңқұрамындабіразмөлшердемакро-жәнетмикроэлементтердетболады. Сондықтанөнімдердіминералдықэлеметтерменқамтамасызетужәнетопыраққұнарлығынқалпындасақтаумақсатындажасандыминералдықжәнеорганикалықтыңайтқыштаркеңіненқолданылады.Тыңайтқыштарды ұтымды және тиімді пайдалану үшін, ең алдымен өсімдіктің биологиялық ерекшеліктерін,соның ішінде қоректік элементтерді пайдалану деңгейін, екіншіден өсімдіктен алынатын өнім мөлшерін, оның ішіндегі элементтердің мөлшерін алдын-ала болжау қажет. Осыған байланысты әртүрлі топырақ құрамындағы элементтер мөлшері олардың қосындылар құрамындағы күйлерін, яғни сіңгіштік деңгейін анықтау керек. Тыңайтқыштарды қолданбайынша тұрақты әрі мол өнім алу мүмкін емес. Әсіресе, өсімдіктердің өсе,өркендей бастаған кезінде фосфор өте қажет. Сондай-ақ вегетацияның екінші жартысында да топырақта фосфордың жетерліктей болуы өсімдіктің ауруларға қарсы төзімділігін арттырады. Генеративтік (жатын,гүл, жеміс) мүшелердің шынығуына және өсуіне әсер етеді, жемістердің пісуін тездетеді және қыста сақталған кезде олардың сақталғыштығын күшейтеді.Өсімдіктердің элементтік құрамын анықтау минералдық қоректену теориясының негізін неміс химигі Ю. Либих 1840 жылы «Егіншілік пен физиологияда химияның қолданылуы» деген кітабында жариялады. Фотосинтез процесі ашылған соң өсімдіктердің негізгі органогендерді ауа мен судан сіңіретіні белгілі болса, минералдық қоректену теориясы өсімдіктердің құрамына енетін барлық басқа элементтер топырақтан қабылданатынын көрсетті. Бұл элементтер топырақта негізінен минералдық тұздар және ішінара органикалық заттар түрінде кездеседі. Органикалық заттардың көп бөлігі минералдық заттарға дейін ыдырайды да, осыдан кейін ғана өсімдіктер оны қабылдай алатын болады. Өсімдіктер топырақтағы органикалық қосылыстардың кейбір түрлерін ғана қабылдай алады. Өсімдіктердің толық, өсіп-жетілуіне қажет элементті қоректік элемент дейді. Өсімдіктердің өсіп, өнім беруі үшін қажет қоректік элементтердің маңызы ерекше. Фотосинтез кезінде өсімдіктердің жапырағы арқылы және топырақтан алатын химиялық элементтерінің саны 50 шақты. Құрамында қоректік элементтер болатын заттарды тыңайтқыштар деп атайды. Егу алдындағы тыңайту. Бұл шара көктемде жүргізіледі, егерде кузде тыңайту жұмыстары жүргізілмесе. Егу алдындағы тыңайту өсімдікті вегетация уақытында қоректік заттармен қамтамасыз етеді. Ылғалдылық қажетті мөлшерде болмасабұл әдіс қажетті нәтиже бермейді. Сондықтан да ылғалдылығы мол жерде пайдаланылады. Тыңайтқыштарды жіктеу.Жалпы тыңайтқыштар органикалық, бейорганикалық және бактериалдық тыңайтқыштар деп, ал агрегаттық күйіне қарай тыңайтқыштар қатты (селитра, фосфор тұздары) және сұйық (аммиак суы) болып бөлінеді .Тыңайтқыштар — өсімдіктердің топырақтан қоректенуін жақсарту үшін қолданылатын органикалық және минералдық заттар. Органикалық тыңайтқыштар органикалық және минералды заттардан тұрады,ал ыдыраған кезде өсімдікке өте маңызды көмірқышқыл газын, әр түрлі өсуге қажетті заттар мен антиботиктер түзеді. Органикалық заттардың қатысумен минералды заттардың жақсы сіңірілуі жүреді.Органикалық тыңайтқыштар өсімдіктекті немесе жануартекті органикалық байланыстардан тұрады. Органикалық тыңайтқыштар тамырдың қасиетіне көпжақты агрономиялық қасиет танытады. Олар ыдыраған соң өсімдік тіршілігіне маңызды минералды қосылыстар түзіледі N, Р, К, Са, S және де басқа элементттер түзіледі. Осы кезде түзілетін көмірқышқылгазы тамырдағы ауаны байытып өсімдіктің көмірқышқыл газымен байытылуын қамтамасыз етеді. Органикалық тыңайтқыштарды жүйелі түрде енгізу топырақты физико химиялық және химиялық қасиеттерін жақсартады. Пайдалы микроорганизмдер тірщілігі активтеледі, мысалы азотфиксациялық бактериялар,аммонификаторлар және т.б. Органикалық тыңайтқыштар арқылы қоректік тізбек түзіледі: топырақ - өсімдік-жануар- топырақ. Органикалық заттарды пайдалану минералды заттарды өте көп мөлшерде пайдалануға мүмкіндік береді. Ол ауыл шаруашылығында өте жоғары мөлшерде өнім алуға мүмкіндік береді. Органикалық тыңайтқыштар – жануарлар мен өсімдіктер қалдықтарының органикалық қосылыстары түрінде кездесетін қоректік заттар. Органикалық тыңайтқыштар бұдан 3 мың жылдай бұрын Қытай мен Жапонияда қолданыла бастаған. Бұрынғы КСРО аумағында 14 – 15 ғасырлардан бастап ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыратын құрал ретінде кеңінен таралған. Органикалық тыңайтқыштарға көң, қи, құс саңғырығы, садыра, жасыл тыңайтқыштар, сабан, т.б. өсімдік қалдықтары, залалсыздандырылған тұрмыстық және өндіріс қалдықтары, ақаба сулардың тұнбалары, т.б. жатады. Өнеркәсіпте мочевина шығарылады. Органикалық тыңайтқыштар құрамында топырақтың ең маңызды қасиеттеріне қажетті макро- және микроэлементтер бар. Топырақты қарашірікпен, қажетті химиялық элементтермен байытуға, оның ылғалдылығын молайтып, ауа мен су режимінің реттелуіне, физикалық қасиеттерін жақсартуға мүмкіндік береді. Органикалық тыңайтқыштар ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін жоғарылатып, сапасын арттырады. Құнарсыз топырақты құнарландыру үшін және суландыру жүргізілген жерлерді игеру үшін міндетті түрде органикалық тыңайтқыштар себіледі. Көбіне топырақты жыртқан кезде тұқымды себуге дейін енгізіледі. Қопсыту кезінде өте шіріген қарашірік, тауық қиын, т.б., ал үстеп қоректендіргенде көбіне садыра және тауық қиын қолданады. Картоп, жүгері, көкөніс және техникалық дақылдарды, күздік дақылдарды, т.б. отырғызғанда оның шұңқырына салу тиімді. Жылыжайларда егістік бетін жабындауда қолданады. Органикалық тыңайтқыштарды қолданудың тиімділігі ылғалы жеткілікті аудандардағы шымды-күлгіндеу және орманның сұр топырақтарында жоғары, ал күлгінденген және сілтісіздендірілген қара топырақтарда төмендеу, құнарлы және қарапайым қаратопырақтарда төмен болады. Органикалық тыңайтқыштардың мөлшері дақылдың түріне және топырақ-климаттық жағдайға байланысты 15 – 60 т/га-ға тең. Минералды тыңайтқыштармен бірге қолданғанда оның мөлшері азаяды. Құрғақшылық аудандарда жырту қабатының барлық тереңдігіне енгізіледі, ал ауыртопырақты жерлерде оның тереңдігі 15 – 18 см-ден аспауы керек.Органикалық тыңайтқыштарды жүйелі түрде енгізу топырақты физико химиялық және химиялық қасиеттерін жақсартады. Пайдалы микроорганизмдер тірщілігі активтеледі, мысалы азотфиксациялық бактериялар,аммонификаторлар және т.б. Органикалық тыңайтқыштар арқылы қоректік тізбек түзіледі: топырақ - өсімдік-жануар- топырақ. Органикалық заттарды пайдалану минералды заттарды өте көп мөлшерде пайдалануға мүмкіндік береді. Ол ауыл шаруашылығында өте жоғары мөлшерде өнім алуға мүмкіндік береді. Органикалық тыңайтқыштар ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін жоғарылатып, сапасын арттырады. Құнарсыз топырақты құнарландыру үшін және суландыру жүргізілген жерлерді игеру үшін міндетті түрде органикалық тыңайтқыштар себіледі. Көбіне топырақты жыртқан кезде тұқымды себуге дейін енгізіледі Органикалық тыңайтқыштар – жануарлар мен өсімдіктер қалдықтарының органикалық қосылыстары түрінде кездесетін қоректік заттар.. Органикалық тыңайтқыштар ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін жоғарылатып, сапасын арттырады. Құнарсыз топырақты құнарландыру үшін және суландыру жүргізілген жерлерді игеру үшін міндетті түрде органикалық тыңайтқыштар себіледі. Көбіне топырақты жыртқан кезде тұқымды себуге дейін енгізіледі. Қопсыту кезінде өте шіріген қарашірік, тауық қиын, т.б., ал үстеп қоректендіргенде көбіне садыра және тауық қиын қолданады. Картоп, жүгері, көкөніс және техникалық дақылдарды, күздік дақылдарды, т.б. отырғызғанда оның шұңқырына салу тиімді. Жылыжайларда егістік бетін жабындауда қолданады. Органикалық тыңайтқыштарды қолданудың тиімділігі ылғалы жеткілікті аудандардағы шымды-күлгіндеу және орманның сұр топырақтарында жоғары, ал күлгінденген және сілтісіздендірілген қара топырақтарда төмендеу, құнарлы және қарапайым қаратопырақтарда төмен болады.. Органикалық тыңайтқыштар құрамында топырақтың ең маңызды қасиеттеріне қажетті макро- және микроэлементтер бар. Топырақты қарашірікпен, қажетті химиялық элементтермен байытуға, оның ылғалдылығын молайтып, ауа мен су режимінің реттелуіне, физикалық қасиеттерін жақсартуға мүмкіндік береді. Органикалық тыңайтқыштар ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін жоғарылатып, сапасын арттырады. Құнарсыз топырақты құнарландыру үшін және суландыру жүргізілген жерлерді игеру үшін міндетті түрде органикалық тыңайтқыштар себіледі. Органикалық тыңайтқыштарға: көң, қарашірік, құс саңғырығы, көң садырасы, торф, сапропель, ағаш үгінділері, компост және тағы басқа жануар және өсімдіктекті қалдықтар жатады. жүктеу/скачать 1,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|