190
оған ДНҚ молекуласы оралады. Бұл кішкене шарлар келесі реттегі
құрылымға жиналады – топталып жиналады. Содан кейін орамдар
оралған кішкене шарлардан тұратын бұл құрылымдар бірігеді де,
тікелей хромосома түзеді (119-сурет).
Сонымен хромосома ДНҚ молекуласы мен нәруыздан тұрады деп
айтқан дұрыс. Мұндай тұжырымдар жиі қолданылады; «хромосома –
нәруыз қабықшадағы ДНҚ молекуласы».
ДНҚ нәруыздан механикалық тұрғыда ұсталып тұрады деп ойламау
керек. Хромосома құрамындағы заттар арасында механикалық емес,
химиялық өзара әсер бар. ДНҚ мен нәруыздардан тұратын, хромосома
түзетін қосылысты белгілеу үшін
õроматин
деген термин пайдаланы-
лады. Ең дұрыс анықтама: хромосома – хроматиннен тұрады.
Ген, õромосома, õроматин.
Білу және түсіну:
1. Жасушаның ұсақ органоидтері – хромосомалар қайда орналасқан? Олар
қандай заттардан тұрады? Хромосома қандай қызмет атқарады?
2. Хромосоманың пішіні қандай?
Қолдану:
1. Мына ұғымдарды. қандай ретпен жазуға болады: «ген», «хромосома»,
«хроматин», «ДНҚ», «нәруыздар»?
2. «Ген», «хромосома», «хроматин», «ДНҚ» түсініктеріндегі ұқсастық пен
айырма шылықты сипаттаңдар.
Талдау:
1. «Бір ген – бір белгі» деген пікірді қалай түсінесіңдер?
119-сурет.
ДНҚ-ның хромосомаға орналасу тәртібі
a
b
c
d e
f
191
Синтез:
1. «Ген», «хромосома», «ДНҚ» деген түсініктерін салыстырыңдар.
2. ДНҚ, хромосома құрамындағы нәруыздар, ген, хромосома, хроматин,
нуклеотидтер, аминқышқылдары түсініктерінің байланысын көрсететін
сызба құрастырыңдар.
Бағалау:
Адамның бір жасушасындағы барлық 46 хромосоманың ұзындығы 2 см
дейді. Микроскоппен көрінбейтін осы 2 сантиметр жасуша ядросының
ішіне қалай сыяды?
Пікірталас:
Интернет-ресурстарды пайдаланып, ДНҚ құрылысына, қасиеті мен
қызметіне байланысты өздеріңді қызықтырған сұрақтарға жауап
табыңдар. Өздерің тапқан қызықты фактілерге сыныптастарыңның на-
зарын аударыңдар.
Достарыңызбен бөлісу: 
