Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

8-
дəрісбаян
. 
Оқу
 
əдістері
 
жəне
 
құрал
 
жабдықтары
 
 
 
 
 
Жоспары
1. 
Оқу
, 
əдіс
, 
тəсіл
жəне
ережелері
түсінігі
мен
мəні
2. 
Оқу
əдістерін
топтастыру
3. 
Оқу
құрал
-
жабдықтары
4. 
Оқу
əдістері
мен
құралдарын
іріктеу
 
8.1. 
Оқу
 
əдіс
, 
тəсіл
 
жəне
 
ережелері
 
түсінігі
 
мен
 
мəні
 
 
Білімдену
процесінің
табысты
болуы
көбіне
қолданылатын
оқу
əдістеріне
тəуелді
.
Оқу
 
əдісі
– 
білім
игеру
мақсаттарына
қол
жеткізуге
бағытталған
оқытушы
мен
оқушының
бірлікті
іс
-
əрекеттік
қимыл
- 
тəсілдері
. 
Оқу
мақсаты
жолындағы
ұстаздың
оқыту
жұмысы
мен
шəкірттің
оқып
- 
үйрену
əрекеттерінің
өзара
байланыстылығы
жəне
анайылығы
осы
оқу
əдісінен
көрінеді
.
Дидактикада
кең
қолданым
тауып
жүрген
жəне
бір
түсініктер
легі
–
бұл
“
оқу
тəсілі
” 
жəне
“
оқу
ережелері
”. 
Оқу
 
тəсілдері
- 
оқу
əдісінің
құрамды
бөлігі
немесе
бір
қыры
,
яғни
жалпы
“
əдіс
” 
түсінігіне
байланысты
жалқы
ұғым
. 
Бұл
екі
ұғымды
өз
алдына
шектеп
болмайды
,
олардың
ара
қатынасы
ауыспалы
,
өзгермелі
. 
Кей
жағдайларда
əдіс
педагогикалық
міндетті
шешудің
дербес
жолы
есептелсе
жəне
бір
ықшам
оқу
-
тəрбие
мəселесіне
орай
- 
тəсіл
болуы
мүмкін
. 
Мысалы
,
егер
мұғалім
жаңа
білімдерді
сөздік
,
ауызша
əдіспен
(
түсіндіру
,
əңгімелеу
,
сұхбат
) 
ұсыну
барысында
көрнекі
құралдарды
пайдаланса
,
онда
бұл
көрнекілік
–
тəсіл
ретінде
қабылданады
. 
Егер
де
көрнекіліктер
білім
игертудің
негізгі
құралы
болып
,
солар
негізінде
оқушылар
жаңа
білім
ақпараттарын
қабылдаса
,
онда
көрнекілік
- 
əдіс
, 
ал
мұғалімнің
қалған
оқу
іс
-
əрекеттерінің
бəрі
тəсіл
болып
есептеледі
.
Сонымен
,
əдіс
көптеген
тəсілдерден
құралады
,
бірақ
олардың
жəй
жиынтығын
білдірмейді
. 
Тəсілдер
арқылы
оқытушы
мен
оқушының
оқу
жұмыстарын
орындаудағы
өзіндік
ерекшелігі
көрініп
,
оқу
субъекттері
іс
-
əрекеттеріне
даралық
сипат
береді
.
Оқу
 
ережелері
(
дидиактикалық
 
ережелер
)
– 
оқу
процесінің
қалыпты
педагогикалық
жағдайларында
қандай
жəне
қайтіп
əрекет
жасау
қажеттігін
көрсететін
нақты
ұсыныс
.
Ереже
əрқандай
тəсілдің
сипаттамасы
,
норматив
моделі
есебінде
қолданылады
. 
Нақты
міндет
шешіміне
пайдаланатын
ережелер
жүйесі
- 
əдістің
норматив
-
сипаттама
моделін
құрайды
.
Оқу
əдістері
– 
тарихи
категория
. 
Өндіріс
күштерінің
деңгейі
мен
өндірістік
қатынастар
сипаты
педагогикалық
процестің
мақсаттарына
,

мазмұнына
, 
құрал
жабдықтарына
өз
ықпалын
тигізеді
. 
Олардың
ауысуымен
оқу
əдістері
де
өзгеріске
келеді
.
Қоғамдық
дамудың
алғашқы
кезеңдерінде
өскелең
əулетке
тəжірибе
өткізу
ересектер
мен
балалардың
бірлікті
іс
-
əркеттік
процесінде
орындалып
жатты
. 
Бұл
дəуірлердегі
басты
оқу
əдісі
еліктіру
,
еліктеу
жолымен
іске
асты
. 
Ересектер
қалай
əрекетке
келсе
, 
балалар
соны
қайталап
,
қорек
табу
,
от
жағу
,
киім
-
кешек
дайындау
ж
.
т
.
б
. 
үйренді
. 
Негізгі
оқуды
өзгертпей
,
қайта
жасау
(
репроедуктив
), (“
мендей
етіп
істе
”) 
əдісі
алынды
. 
Кейінгі
замандардағы
барша
əдістер
осы
қайталай
жасау
əдісінен
өз
бастауларын
алды
.
Мектептердің
ресми
формаларының
ұйымдастырылуы
заманынан
оқудың
сөздік
(
ауызша
) 
əдістері
пайда
болды
. 
Мұғалім
дайын
ақпаратты
сөзбен
жеткізіп
отырды
, 
оқушылар
оны
есіте
отырып
,
игерумен
болады
. 
Қоғамға
жазудың
келуі
, 
кітап
баспасының
өркендеуі
, 
білімді
жария
етуде
,
жинақтауда
жəне
əулеттен
əулетке
жеткізуде
(
код
) 
таңбаны
пайдалануға
мүмкіндік
берді
. 
Енді
сөз
негізгі
ақпарат
ұсыну
құралына
айналып
,
ал
кітап
бойынша
оқыту
мұғалім
мен
оқушының
ең
көп
тараған
өзара
ықпал
жасау
əдісі
болды
.
Кітап
əрқилы
қолданылды
. 
Ортағасыр
мектебінде
оқушылар
негізінен
діни
мазмұндағы
мəтіндерді
қарадүрсін
жаттаумен
шектелді
. 
Осыдан
жалаң
,
жаттанды
оқу
(
догматикалық
) 
əдісі
үрдіске
айналды
. 
Бұл
əдістің
сəл
жетілген
түрі
сұрақ
қою
,
дайын
жауаптар
берумен
(
софистика
)
байланыстырылды
.
Ұлы
жаңалықтар
ашу
жəне
ойлап
табу
дəуірінде
бұрын
оқытудың
жалғыз
- 
ақ
жолы
болған
сөздік
əдіс
өз
маңызын
жоғалта
бастады
. 
Өркендеудегі
қоғам
қажетіне
орай
оқу
процесіне
бақылау
,
эксперимент
,
өзіндік
жұмыс
, 
жаттығу
, 
яғни
оқушыда
белсенділік
,
саналылық
, 
ынталылық
оятуға
бағытталған
əдістер
ене
бастады
. 
Көрнекі
оқу
əдісі
де
кең
тарады
.
X
ІХ
-
ХХ
ғ
.
ғ
. 
шектерінде
сөздік
əдіске
балама
ретінде
бала
қажеттері
мен
қызығуларын
біршама
толық
ескеретін
,
оның
өзіндік
əрекеттерінің
дамуына
жол
ашатын
эвристикалық
(
шығармашылдық
) 
əдіс
маңызды
орын
иелей
бастады
. “
Кітаби
” 
əдістердің
орнына
“
табиғи
” 
əдістер
келді
.
Яғни
оқу
шынайы
болмыс
,
қоршаған
дүниемен
байланыстырылатын
болды
. 
Ұстаз
бен
оқушыны
енді
оқудың
практикалық
əдістерін
қажет
ететін
“
іс
-
əрекет
арқылы
оқып
- 
үйрену
” 
əдісі
қызықтыра
бастады
. 
Мұндай
оқуда
қол
еңбегіне
,
еңбекпен
байланысты
іс
-
əрекеттерге
,
сонымен
бірге
оқушылардың
кітаппен
жұмыс
істеуіне
көп
мəн
беріліп
,
балалардың
өз
тəжірибесі
негізінде
дербестік
қабілетін
дамыту
басты
назарға
алынды
. 
Шамалап
ізденіс
,
зерттеу
əдістері
қалыптасты
.

Дегенмен
,
білім
дамуының
əр
кезеңдерінде
қолданымға
келген
əдістердің
қай
-
қайсысы
да
өз
бетінше
жеке
қажетті
педагогикалық
нəтижені
қамтамасыз
ете
алмайды
. 
Оқу
əдістерінің
əрбірі
өз
алдына
əмбебап
қызмет
атқармайды
. 
Оқу
барысында
əрқилы
əдістерді
өзара
байланыстыра
қолдану
,
пайдалану
ғана
тиімді
өнімін
береді
. 
8.2. 
Оқу
 
əдістерін
 
топтастыру
 
Осы
заманғы
педагогикалық
процесте
қолданылатын
əдістер
саны
,
түрі
орасан
көп
. 
Осыдан
,
оларды
ғылыми
топтастыру
қажеттігі
туындайды
. 
Бұл
оқу
əдістеріндегі
жалпылық
пен
жалқылықты
мəнділік
пен
кездейсоқтықты
анықтауға
жəрдемдеседі
,
оларды
мақсатқа
орай
əрі
тиімді
пайдалануға
себін
тигізеді
.
Қазіргі
күнде
педагогикада
əдістерді
топтастырудың
үш
жолы
кең
танылған
.
1. 
Оқу
 
əдістерін
 
дидактикалық
 
мақсаттарға
 
орай
 
топтастыру
. 
Мұндай
топтастыруға
байланысты
əдістерді
бөлу
ең
алдымен
оқу
мақсатын
назарға
алады
. 
Бұл
жағдайда
оқу
мақсатына
қол
жеткізуге
бағытталған
мұғалім
əрекетіне
көп
көңіл
бөлінеді
. 
Мақсатты
көздеген
əдістер
тобына
енетіндер
:
- 
білім
жинақтау
əдісі
;
- 
ептілік
жəне
дағды
қалыптастыру
əдісі
; 
- 
білімді
қолдану
, 
пайдалану
əдісі
;
- 
білім
, 
ептілік
, 
дағдыларды
бекіту
мен
тексеру
(
бақылау
) 
əдістері
.

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: