VII тақырып. Кəсіпорындағы айналым құралдар, оларды ұйымдастыру, нормалау жəне қаржыландыру көздері

№1 тапсырма

Айналым қорлары айналыс қорлары мен өндірістік айналым қорларынан тұрады. Өндірістік айналым қорлар: өндірістік қорлар (шикізат, негізгі материалдар), аяқталмаған өндіріс болып екі топқа бөлінеді.

Біздің жағдайымызда өндірістік айналым қорлар мынаған тең бо-лады:

• 
  айналым қорлары = 35 млн.тг. + 15 млн.тг. = 50 млн.тг. Айналыс қорлары өткізу үшін дайын өнім қорлары, кассадағы
  

Айналыс қорлары = 10000 бұйымдар * 1000 тг. + 500 000 тг. + 12 млн.тг. = 22 500 000 тг.

Айналым қорлары = айналыс қорлары + өндірістік айналым қорлары.

Айналым қорлары = 50 000 000 + 22 500 000 = 72 500 000 тг. Айналыс қорларының үлесі 22 500 000 тг. 72 500 000 тг. = 0,31 не-

• 
  0,69 немесе 69%.
  

бойынша меншікті айналым құралдардың нормативі күндер түрінде берілген қорлардың босалқы қорларына көбейтілген материалдардың орташа тəуліктік шығындарының туындысы ретінде анықталады.

Материалдардың орташа тəуліктік нормасы материалдардың шығындарының сомасын төртінші тоқсан бойынша жоспарланатын жылда 90 күнге бөлу арқылы анықталады.

Күндермен берілген қорлардың нормасы барлық қорлардың сома-сын білдіреді, басқаша айтқанда, транспорттауға қажетті күндердің со-масы, қабылдау, жүкті түсіру жəне өндіріске шикізатты дайындау мен сақтандыру қоры. Бірақ біздің жағдайымызда шикізатты дайындауға қажетті уақыт ескерілмейді, өйткені ол ағымдағы қоймадағы қордың уақытынан кем болып табылады. Басқаша айтқанда, қоймадағы қорлардың уақытынан шикізатты дайындауға қажетті уақыт азырақ бо-лып табылады, соған сəйкес, қоймада шикізат пен материалдар болған уақыт оның айналымдағы мерзімді ұзартудың қажеттілігінсіз өндіріске қажетті шикізатты дайындау уақыты жеткілікті. Ағымдағы қоймадағы қор жабдықтау циклінің 50 %-ын құрайды, біздің жағдайымызда 20 күннің 50%– ы = 10 күн. Сақтандыру қоры ағымдағы қоймадағы қордың 50% – на тең, біздің жағдайымызда 10 күннің 50%-ы = 5 күн.

Күндермен берілген қорлардың нормасы = 3 күн + 2 күн + 10 күн + 5 күн = 20 күн құрайды.

• 
  10000000 млн.тг.
  

№3 тапсырма

Аяқталмаған өндіріс бойынша норматив (Аөн) – натуралды түрде берілген өнімнің орташа тəуліктік шығарылымы мен өндірістік циклдің ұзақтығына көбейтіндісі мен бұйым бірлігінің өзіндік құнына көбейтіндісі болып табылады.

Орташа тəуліктік көлемі – тоқсан ішінде өндіріс көлемін 90– ға, жыл ішінде 360 – қа бөлу арқылы анықталады.

Өндірістік циклдің ұзақтығы күндер түрінде анықталады, біздің жағдайымызда ол 20 күнге тең. Сонда оны ескере отырып, 1 м² орташа өзіндік құны 250 теңгеге тең болады:

Болашақ кезеңнің шығындарының шотындағы қалдықты анықтаймыз, оған жоспарланатын жылдың болашақ кезеңіндегі шығындарды (БКШ) қосамыз жəне жоспарланатын жылдағы өнімнің өзіндік құнына кіретін жоспарлы жылдың болашақ кезеңінің шығындарын қосамыз. 01.01.2010 ж. қалдығы 20 млн.тг. құрайды. 2010 жылы жаңа технологияны енгізудің жиынтық шығындары 640 млн.тг құрайды (жаңа өнімді өндіру үшін жаңа технологияны енгізуге қажетті барлық шығындардың жиынтығы). Жаңа радарлар түріндегі жаңа өнімнің өзіндік құнына кіретін шикізат пен материалдардың шығындары жəне басқа да шығындар, жаңа өндірістік алаңдардың амортизациясы сияқты шығындардың бөлігі 420 млн. тг. құрайды. БКШ бойынша норматив келесіге тең болады:

• 
  рбп = 20 млн.тг + 640 млн.тг – 420 млн.тг = 240 млн.тг.
  

№5 тапсырма

Айналым құралдарды нормалаудың коэффициенттік əдісі өндіріс көлемдерінің өсу қарқыны мен жоспарланатын айналым құралдардың мөлшері арасындағы ірілендірілген арақатынасымен анықталады. Осы мақсатпен айналым құралдар: өнім көлеміне тəуелді жəне өнім көлеміне тəуелсіз сияқты екі топқа бөлінеді. Мұнда аяқталмаған өндіріс нормативтері жəне БКШ жекелеген түрде анықталады.

Айналым құралдарды коэффициенттік əдіспен есептелуі кестеде көрсетілген: