Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім
жүктеу/скачать 8,87 Mb. Pdf көрінісі
|
abilmajinova-jalpy-jertanu
| а
ə а - қарапайым гигрометр ; ə - электронды гигрометр 109- сурет . Ауа ылғалдылығын өлшеу құралдары : Ауа құрамындағы ылғал мөлшеріне байланысты ылғалға қаныққан ауа жəне ылғалға қанықпаған ауа деп бөлінеді . Егер +30 0 С температура жағдайында ауа құрамында 15 грамм су буы бол - са , ауа ылғалға қанықпаған , егер оның құрамында 30 грамм су буы болса , ауа ылғалға қаныққан деп есептеледі . Су тамшылары мен мұз кристалдарының тұтасуынан бұлттар пайда болады . Су буының конденсациялануы жүретін ауа температу - расын шық нүктесі деп атайды . Ауа температурасы 0 0 С төмендеген кезде су суы бірден қатты күйге өтеді . Бұл құбылысты сублимация деп атайды . Бұлттар қалыптасуы мен орналасу ерекшелігіне қарай бірнеше түрге бөлінеді ( 8- кесте ). Ең төмен орналасқан бұлттар – қабатты бұлттар , ауыр болып келеді . 2-8 км биіктіктегі будақ бұлттар өте əдемі , кейде күн сəулесінің шағылуы нəтижесінде көркем бейнелерді қалыптастырады . Ең биік орналасқан жеңіл бұлттар тізбегін шарбы бұлттар құрайды ( 110- су - рет ). 208 8- кесте . Бұлттардың түрі жəне сипаты Бұлттар тобы Бұлттар түрі , халықаралық индексі Сыртқы сипаты А тобы . Жоғарғы қабат бұлттары , 6 км биіктіктен жоғары І . Шарбы бұлттар – Ci Ақ түсті , жіп тəрізді нəзік бұлттар ІІ . Шарбы - будақ бұлттар – Cc Ақ түсті мақтаның қабат тары мен тізбектерінен тұратын нəзік бұлттар ІІІ . Шарбы - қабатты бұлттар –Cs Ақшыл шымылдық түсті нəзік бұлттар Ə тобы . Орта қабаттағы бұлттар , 2 км биіктіктен жоғары І V. Биік будақты бұлттар – Ac Ақ жəне сұр түсті қабаттар мен тізбектерден тұратын бұлттар жиынтығы V. Биік қабатты бұлттар – As Сұр жəне сүт түстес бұлттардың тегіс қабаты нан құралады Б тобы . Төменгі қабат бұлттары , 2 км биіктікке дейін V І . Қабатты - жауынды бұлттар – Ns Біртұтас сұр түсті , белгілі пішіні жоқ бұлттар тізбегі V ІІ . Қабатты - будақты бұлттар – Nc Жарық өткізбейтін сұр түсті бұлттар қабаттары мен тізбектері V ІІІ . Қабатты бұлттар – St Жарық өткізбейтін сұр түсті бұлттар қабаттары В тобы . Тік бағытта түзі летін бұлттар жиынтығы , тө менгі қабаттан ең жоғарғы қа батқа дейін ІХ . Будақ бұлттар – Cu Ашық ақ түсті бұлттар жиынтығынан тұрады , жел əсерінен тұтастығы жиі бұзылады Х . Будақты - жауынды бұлттар – Cb Қою қорғасын түсті будақ бұлттардың қалың қабат тарынан құралады 209 а ə 110- сурет . Бұлттардың түрлері : а - будақ бұлттар , ə - шарбы - будақ бұлттар Жауын - шашынның мол түсуіне ықпал жасайтын будақты - жауынды бұлттар , олар əдетте , жаз кезінде 4-5 км биіктікте түзіледі . Бұл бұлттардың жоғарғы шекарасы стратосфера қабатына дейін жет - кен кезде , бұлттар қоюланып , дауыл тұрып , күн күркіреп , найзағай ойнап , соңы нөсер жаңбырға ұласады . Найзағай – күн күркіреуі кезінде болатын электрлі құбылыс . Ол бұлттар құрамындағы су молекуларының өзара үйкелуі нəтижесінде пайда болады . Бұлттар ішіндегі ауаның жылдам қозғалысы үйкеліс күшінің ықпалын күшейтіп , электр өрісінінің қуаты артады . Қуат күші шырқау шегіне жеткен кезде , күн күркіреп , найзағай ойнайды ( 111- сурет ). 111- сурет . Нөсер жаңбыр кезіндегі найзағай Найзағай жарқылы кезіндегі сəуле жарық жылдамдығымен қозғалады . Найзағайдың алыс немесе жақын екендігін анықтау үшін , оның жарқылы мен дауысының аралығындағы уақытты есептеу 210 қажет . Найзағай жарқылы бір километр қашықтықты үш секундта жүріп өтеді . Егер күн күркіреуі найзағай жарқылынан тоғыз секунд - тан кейін естілетін болса , найзағай ( жасын ) үш километр жерге түсуі мүмкін . Бұлттар түзілуінің жоғарғы шекарасы поляр аймақтарында 3-8 км , қоңыржай ендіктерде 5-13 км , тропиктік ендіктерде 6-18 км - ге дейін жетеді . Тропосфера шегінде қалыптасатын жоғарыда аталған бұлттардан басқа , 20-30 км , тіпті 70-80 км биіктіктерде түзілетін маржан жəне күміс түсті бұлттар да кездеседі . Маржан тəріздес бұлттар өте сирек , Солтүстік Еуропа мен Аляска жерінде Күн көкжиектен сəл ғана көтерілген сəтте ғана байқалады . Күміс түстес бұлттар өте жұқа , тіпті , олар арқылы жұлдыздарды да көруге болады . Олар мезосфераның төменгі бөлігінде 70-90 км биіктікте 50-250 м / с жылдамдықпен қозғалады . Олардың түзілуіне жанартаулық жəне ғарыштық тозаңдар ықпал етуі мүмкін деп бол - жанады . 5.6. Ауа райы жəне климат . Климаттың ғаламдық өзгерістері Ауа райы – дегеніміз атмосфераның төменгі бөлігінің белгілі бір уақыт аралығындағы ( тəулік , апта , ай ) жағдайын сипаттайтын ұғым болып табылады . Ауа райы нақты мағынасында алғанда адам өміріне əсер ететін аса маңызды метеорологиялық жағдай мен ат - мосфера құбылыстарының жиынтығынан құралады . Ауа райының ең басты элементтеріне атмосфералық қысым , температура жəне ауа ылғалдылығы жатады . Ауа райы құбылыстарына жел , бұлттар , атмосфералық жауын - шашын ( жаң - быр , қар , бұршақ , шық , қырау ) түрлері жатады . Кейде бұл құбылыстар апаттық сипат алып , дауыл , нөсер жаңбыр , құрғақшылыққа ұласуы мүмкін . Осы құбылыстардың барлығы дерлік тропосфера қабатында қалыптасып , жүзеге асады . Ауа райының барлық элементтері мен құбылыстары бір - бірімен тығыз байланысты , олардың біреуінің өзгерісі міндетті түрде екіншісінің өзгерісіне , тұтастай алғанда ауа райының өзгерісіне ұласады . Ауа райына тұрақты бақылау жасау арқылы тəуліктік ауа райының кешенді түрлерін анықтауға мұмкіндік берді . Олар жүктеу/скачать 8,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|