Оқулық Алматы, 013 Әож 911. (075. 8) Кбж 26. 82 я 73 м қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 3,12 Mb. Pdf көрінісі
|
mustafaev-landshafttar
|
2.2 ТАБИҒИ ЖҮЙЕНІҢ ҚАСИЕТТЕРІ Табиғи жүйе – иерархиялық ұйымның жоғары деңгейлерінде қызметтік құрамдас бөліктерге топтасатын табиғи құрылымдардан құралған және келесі қасиеттері бар жүйе: - ашықтық – жүйенің қоршаған ортамен заттар мен энергияның тұрақты алмасуы бар болғанда ғана өмір сүру мүмкіндігі; - тұтастық – жүйенің жекелеген құрамдас бөліктерінің өзара байланысы мен өзара шарттастығы; - жұмыс істеуі – жүйенің ішіндегі және жақын жүйелердің арасындағы зат және энергия алмасу үдерістері; 22 - серпінділік – жүйенің кезеңді өзгеріп отыратын сыртқы факторлардың әсерінен құрылымын өзгертпей, қайтымды өзгеру, яғни қысқа мерзімді әсерлер кезінде өз қасиеттерін қалпына келтіру қабілеті; - биомасса өндіру – жүйенің бастапқы өндірушілері – өсімдіктердің күн энергиясын пайдаланып, атмосферадан көмір қышқыл газын, топырақтан ерітінді түрінде азотты және микроэлементтерді алуы болып табылатын аса маңызды қасиеті; - топырақ түзу қабілеті – жер ландшафттарының тірі организмдердің және олардың қалдықтарының литосфераның судың, күннің, желдің әсерінен майдаланған сыртқы қабаттарымен өзара әрекеттесуінің нәтижесінде ерекше табиғи дене – топырақты түзу болып табылатын ерекше қасиеті; - құрылымдылық – жүйелер кеңістіктік-уақыттық тәртіптелген (ұйымдасқан), оның бөліктері белгілі тәртіппен орналасқан; - орнықтылық – жүйенің сыртқы жағдайлар өзгерген, оның ішінде антропогендік әсері болған кезде де өз құрылымын сақтау қабілеті; - дамуға қабілеттілігі – жүйелер эволюциялық жолмен өзгереді, яғни құрылымның түпкілікті қайта құрылуына, өзгеру жылдамдығы жүйенің дәрежесіне байланысты болатын жаңа геожүйелердің пайда болуына алып келетін бағытталған қайтымсыз өзгерістер жүреді; - жүйенің құрамдас бөліктері қасиеттерінің кеңістікте өзгергіштігі – ол реттелген және кездейсоқ болуы, яғни қандай да бір қасиет бір нүктеден екінші нүктеге дейін қандай да бір заңдылыққа бағынбай өзгеруі мүмкін; - табиғи үдерістердің сызықтық еместігі – өзгеру және зат пен энергия алмасу әрқашан төмендей беретін жылдамдықпен жүреді, ол жүйенің орнықтылығын жоғарылатады; - эволюция – жүйенің құрылымы мен жекелеген құрамдас бөліктерінің өзгеруіне байланысты қайтымсыз өзгерістер; - жүйенің эмердженттігі (ағылшынша – кенеттен пайда болатын) – жүйенің қасиеттерінің оны құрайтын элементтер қасиеттерімен бірдей болмау дәрежесі; - элементтердің қажетті сан-алуандығының қағидасы – кез келген жүйе бірдей элементтерден құрала алмайды, 23 элементтердің сан-алуандығы жүйенің жұмыс істеуінің қажетті шарты болып табылады; - тепе-теңсіздік қағидасы – тірі организмдердің қатысуымен жұмыс істейтін жүйе ашық болып табылады, сондықтан оған энергия мен заттардың келуі және кетуі тән, оны тепе-теңділік жағдайында жүзеге асыру мүмкін емес. Табиғатты пайдалану мен табиғатты жайластырудың мақсаттары мен міндеттерін дұрыс түсіну үшін құндылықтар жүйесін дәл анықтау және әсер ету нысанын белгілеу керек. Құндылықтар жүйесі – адамдардың табиғи заттар мен құбылыстардың олардың өміріндегі маңызы туралы қалыптасқан ұғымдарының, яғни бағалау және шешім қабылдау кезінде сынақтық өлшем ретінде болатын әлеуметтік бағдарларының жүйесі. жүктеу/скачать 3,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|