Оқулық Алматы 2011 Пікір жазғандар: Филология ғылымдарының докторы, профессор Т. С. Тебегенов

«Маса қаласы Танакада болып тұрады» әңгімесінде Йеменде «Маса қаласы Танака» бар екендігі, ол жаққа барған бірде бір адамның қайта оралмағандығы туралы айтылады. Жинақ­тағы барлық іс-қимыл нақ осы қалада орын алады. Әңгімелердің көбі йемендік әжелердің немерелеріне ертегі, аңыз-әңгімелерді бастағандағы алғы сөзімен басталады: «Ерте-ерте, ертеде бір... Бір болу тек Аллаһқа тән, ал кімнің күнәсі болса, Аллаһтан жарылқау сұрасын» немесе «Рас-өтірігін кім білсін, бұрынғы заманда, бір елде...».

Жазушы бұл фольклорлық стилистикалық шартты белгілер жүйесін үзіп тастап, мына­дай жолдармен тәмамдайды: «Ал, бұл тұста, қымбатты достар, ғафу етіңіздер, бірақ мен оқиғаны дәстүрлі «осылайша олар ұзақ және бақытты өмір сүрді» деген сөзбен аяқтай алмадым. Егер бұл рас болса, Аллаһ та шыншыл ғой, ал егер өтірік болса, Одан кешірім сұраймын» немесе «Оқиға осылай аяқталды. Бірақ білмеймін, мүмкін бітпеген де шығар. Білмеймін. Өздерің бітіріп алсаңдар да болады. Немесе аяқсыз қалдырсаңдар да өз еріктерің. Егер тәмамдайтын болсаңдар, дәстүрлі соңын жасамаңдаршы».

«Ләббай» әңгімесінде баяндау стилі иронияға толылығымен ерекшеленеді. «Сонда ол күні-түні Алладан үйлену үшін өзіне жар, қандай болмасын жар, ит болсын, тауық болсын, тым құрығанда құрт немесе өзге бір жануар жіберуін жалынып сұрайды, әйтеуір үйленсе болғаны. Аллаһ оны естіп, оған ит-жұбай жібереді. Алғашында ол қаншама сабыр мен азабы үшін ит берді деп қайғырады. Бірақ ол бәрібір де Аллаһқа мадақ айтты, содан соң маңдайына жазылғанға бас иді». Мұндағы фольклорлық баяндауға тән емес ирония мынадан байқалады: адам тіпті құртқада үйленуге әзір, Ал Құдыретті Аллаһ оның дұғаларына жауап ретінде тек итті ғана жібере алды.

Дегенмен бұл жинақтағы әңгімелердің барлығы фольклорлық сипатта емес. Бірқатар әңгімелер соңғы кездегі йемендік қоғамның ашық пародиясын жасайды. Сондай-ақ Йемен­дегі соңғы кездегі Йемендегі саяси-әлеуметтік жағдайды автор «әл-Фихтат әл-Ғауиттің пар­тия­сы», «Қоғамдық иіс түйсігіне зардап тигізу», «Баулар», «Ба-бах құдығынан сусындайтын Танака» гротескке құрылған әңгімелерінде өткір сатира арқылы жеткізеді.

Өзінің шығармашылықтарында ұлттық реңк пен постмодернизмнің түрлі тәсілдерін шебер қолдана білген жазушылардың бірі - Мұхаммад әл-Ғарби Амран. Ол 1958 ж. Дамар­да туылған. Сана универстиетінің тарих-әдебиет бөлімін тәмамдаған соң Саналық «Илмаках» әңгімесі клубының жетекшісі болып қызмет атқарды. Оның алғашқы жинағы «Шаршафалар» (Шаршаф - йемендік әйелдің үстіңгі киімі, 1997) реализм, авангардизм мен ұлттық фольклор­дың бөліктерінен құралған кішігірім әңгімелерден тұрды. Мұнда көшедегі түрлі көріністер, тұрмыстық тарихтың баз бір эпизодтары, драмалық ауыл аңыздарын әңгімелеулер автор шығармашылықтарының сюжеті болып табылады. Амран реалистік бағытты қатаң ұстана отырып, Йемендегі әлеуметтік, мәдени мәселелердің барлығын қозғап шықты. Автордың айтуынша, оның шығармашылығына орыс әдебиеті мен йемендік реалистік прозаның негізін қалаушы Мұхаммед Абд әл-Уәли туындылары айтарлықтай ықпал етсе керек.

Ал кейінгі «Аз-Зылл әл-‘ари» («Жалаңаш көлеңке» 1998), «Харим а‘аззакум Аллаһ» («Әйелдер, Аллаһым кешіре көр!» 2000), «Билкисті сүндетке отырғызу» (2002), «Манара сауда» («Қара мұнара» 2004) әңгімелерінде жазушының (Амран Мұхаммед әл-Ғарби) баян­даушы стратегияға ойысқандығы байқалады Осындай стратегияны автор «Сана мені біледі» және «Хазима» әңгімелерінде кеңінен қолданған.

«Сана мені біледі» әңгімеснің кейіпкері демалыстан кейін Дамардан Санаға бара жатқан жолда, Сананы қаншалықты сағынғандығы туралы ойға кетеді. Сонда оның ойына әдемі мұна­ралар, мешіттердің күмбездері, көпірлер барлығы – оралады. Содан соң оның есіне уни­верситет аудиториясына алғаш аяб басқаны, студенттердің назарының бұған қалай ауған­дығын алады. Автобустың Сана шетіндегі елді мекендерді жүріп өтеді: Хаддар, Уаалян, Хазиз. Әңгіме оның сапар шегуіндегі естеліктер мен көріністерге сүйенген.

Екінші әңгіме «Хазима» баяндаушы кейіпкердің «әс-Сәури» газетінен журналист Хаил әл-‘абиридің Йеменде бірінші автомобиль эстакадасының құрылысы себепті Офицерлер клубына жалғасып жатқан көне Хазима моласының қабырғасын құлату туралы Сана муни­ципалитетінің шешімі туралы мақаласын оқуынан басталады. Осы мақаладағы айтылған жайттардың барлығы шын мәнінде 1990 ж. соңына қарай орын алған оқиға. Кейіпкер ары қарай бұл төңірегінде қала тұрғындарының арасында қызу талас-тартыс, дау-дамай туын­даға­нын айтады. Кейіпкер медициналық факультеттің мәйітхана­сында жұмыс таппай тұрып осы молада түнейтін. Кейіпкер бұрын өзіне баспана болған мәйітханаға барып, онда өліліер әлемін көзімен көреді.

Бұл екі әңгімеде де постмодернистік баяндаушы стратегиясының әдеттегі белгілерін бай­қауға болады. Жазушының көптеген әңгімелері түсті еске түсіреді. Онда реалистік, шы­най өмір бөлшектерінен шынайы емес әрекеттер құралады, оқиға барысы күтпеген жерден өзгеріп отырады, кенет басқа арнаға түсіп жатады. Осылайша, мәтін фрагменттік, децен­тре­зацияланған болып шығады. Бұл әңгімелерде типтік нақтылық болмаған соң оны түрліше, талдап, түсініп, түсіндіруге болады. Ал қорқынышты оқиғаларға толы «Жалаңаш көлеңке», «Туған күнге - саусақтар», «Импотент», «Шөпқоректі қасқыр», «Сана», «Утама» әңгіме­ле­ріндегі іс-қимыл Йемен қалалары мен ауылдарында орын алады. Ал «Әйелдер, Аллаһым кешіре көр!» әңгімесіндегі оқиға болашақ­қа да, өткен шаққа да жатқызуға болатын фантас­тикалық көріністе келеді. Автор «Рухтардың көшуі» әңгімесінде мәтінмен ойын тәсіліне көше­ді, мұнда адамдар мен жануарлардың рухтары ауысады, бірақ баяндаудан кім туралы айтылып жатқандығын түсіну қиын. Амран шығармашылығындағы тағы бір ерекшелік – пародиялылық. Бұған дейінгі жазушылар буыны Йеменнің мәдени, әлеуметтік, саяси өмірін өз шығармашылықтарында реалистік тұрғыда, драмалық сюжетпен жазған болса, Амран мұның барлығын пародиямен жазған. Мысалы билік басындағылардың жемұорлығы, қызме­тін асыра сілтеп пайдаланушылығы алдыңғы буын жазушыларының еңбектерінде реалистік тұрғыда, өткір сынға алынған болса, Амран мұны ирония мен бейтараптылықпен билік мекемелерінің қызметінің симулятивті сипатын ашып көрсетеді. «Махаббатағы қылмыскер» әңгімесінде баяндаушы-контрабандист шекарамен шектес аймақтардан Санаға бару керек болған жағдайда, күндіз баратындығын, бұл уақытта кезекшіліктегі сарбаздардың оны қарақшылардан арашалайтындығын айтады. Ол өзіңнің қандай тауарды, қай жерден, қалай алатындығын баяндап береді. Реалист-жазушыларда трагедиялық сипат алатын кедейшілік тақырыбы Амран шығармашылығында пародия нысанына айналадаы: «Баб-ул-Йемен» әңгі­месін­де ол бүкіл елді кедей қайыршылар тобы ретінде көрсетеді. Йемендіктердің сөз тасу, өсекке үйірсектігін реалист жазушылар адамзаттық трагедия ретінде қозғалса, Амранда бұл да пародия нысаны. Мысалы «Қарға-бала» әңгімесінде кейіпкер өз өмірін баяндап бере­ді. Ол туылғанда әкесінің бәйбішесі, тоқалға деген қызғаныштан жаңа туған сәбидің қара түсті екендігі туралы қауесет таратады. Өсек сол аймақта тез тарап, газетте бала-қарға туралы мақала жарияланады. Кейінірек жас жігіттің қарға туралы оқиғасын білген бойжеткен оған тұр­мысқа шығудан бас тартады.

Амранның сюжеттері ғана емес, баяндауындағы жекелеген бөлшектердің өзі пародия­лы­лыққа ие. Әсіресе, әңгімелерде кездесетін газеттен алынған тұстары қосымша құжат болып көрінгенімен, шындығында, олар мистифика­циядан құралған, я болмаса еш мағы­на­сыз. Мысалы «Кат» әңгімесіндегі кейіп­кер газеттен мынадай тақырыптарды оқиды: «Клин­тон Саддамды орнынан алып тастауға өкілеттілігі жоқ екендігін айтып сендіруде», «Саддам жария түрде Америкамен соңына дейін күресуге уәде берді», «Алжирдегі қақтығыстар ушы­ғып барады», «Йемен Руб-ул-Хали шөліне Қызыл теңізден Аден шығанағына қарай канал тартуда». Алайда бұл тақырыптардың соңғысы ойдан шығарылған, себебі, Йемен ешқандай канал тұрғызған емес, тұрғызып та жатқан жоқ. «Қадыр түні» әңгімесінің кейіпкері «Әл-Жумхурийа» газетінің мейрам күнгі басылымының мәдени қосымшасынан «әдетте болып жатқан жайды мұқият бақылайтын» Абдаллах Алуан жеткізген Хишам Шамсанның хабарла­ма­сын оқиды. Хабарламада Рамазан айының 27-жұлдызында, жексенбі күні кешкі сағат сегіз­де қара бала автомобильде отырған толық кісінің бетіне ақ түсті сілекейімен түкіріп, қашып кететіндігі туралы жазылған. Бала асфальт түстес болғандықтан, қараіғы бұры­лыс­тарға сіңіп жоқ болып кетеді-мыс. Полиция оны іздестіруді жалғастыруда деп келтіреді. Бұл мақаланың еш мәні жоқ, бірақ оның авторлары ретінде екі атақты йемендік журналистері мен әдебиетшілері Абдаллах Алуан мен Хишам Шамсан деп көрсетіледі. Осылайша, жазушы шығармашылығында ойдан шығарылған контекстке шынайы адамдардың атын қолданылуы – автор тәсілдерінің бірі екендігіне көз жеткіземіз.

Постмодернистік баяндаушы стратегиясын йемендік прозада қолдану тұрғысынан ал­ғанда алдыңғы орыннан Уаджди Мұхаммед әл-Ахдальды табамыз. Ол 1973 жылы Худей­да ауы­лында дүниеге келген. Ол – Солтүстік Йемендегі белгілі ислами заң маманы, ғалым, әде­биет­шілер отбасының өкілі, Сана университетінің география бөлімінің түлегі. Ол өзінің ерек­ше таланты, жүйрік қиялы, сөз бен әзіл-оспақтың қаймағын түзуші ретінде оқырмандар, сын­шылар, кәсіпқой әдебиетшілер тарапынан мойындалып, бірнеше әдеби номинация бойынша лауреат атанды, сол сияқты республика президентінің жас автор-новеллистерге тағайындаған сыйақысына ие болды.

Әл-Ахдаль өзін постмодернистік жазушылар қатарына құлшына қоспаса да, оның «Жо­лау­шының гүлі» («Заһрат-уль-‘абир» Сана, 1998) жинағында бұл сипат анық көрінеді. Автор­дың жинаққа алғы сөзінде өзіне деген ирония көрініс тапқан: жазушы өзге бір жазушы Сами әш-Шатыбидің атын жамылады. Бұл да жинаққа ерекше сипат береді. Ол алғысөзде былай деп жазады: «Мен - басында ешқандай жаңа ой тумайтын сәтсіздікке ұшыраған автормын. Өзімнің нағыз жазушы еместігімді секе салатын қарғыс атқыр сезімді басымнан өткерген сайын менің жүйкемді бір залым шайтан тоздыратын». Ары қарай автор бір күні қолына бейтаныс біреудің хаты қолына түсіп, сол жерден жаңа ойларды алып, көптеген әңгімелер мен кішігірім пьеса жазғандығы туралы айтады.

Бұл алғысөзден соң «Полковниктің үйленуі» пьесасы мен түрлі көлемдегі мәтіндер келеді. Олардың жетеуі «Пәленшенің хаты», ал біреуі «Жолаушының гүлі» деп аталады. Бұл мәтіндердің барлығы ерекше, әрі қызық. Бұларды әдебиеттегі жанрлардың ешбіріне жатқызу мүмкін емес, мұнда кейде фантастика араласса, енді бірде ертегіні, сатиралық баяндауды, ғы­лы­ми-қарапайым публицистиканы еске түсіреді. Бұл жинақта адамдар жансыз заттарға ай­налса және керісінше үдеріс жүрсе, енді бірде өткен шақтағы тарихи тұлғалар қазіргі заман­ғы ойдан шығарылған кейіпкелер туралы сөз қозғайды.

Әл-Ахдальдың «Жолаушының гүлі» жинағындағы кейбір мәтіндерінде ғылыми шартты белгілер жүйесін құрайтын автор қиялы мен құжатнама бойынша нақты мәліметтер денін түзетін сілтемелер жиі кездеседі. Оның жарқын мысалы «Нигериялықтың хаты» мен «Бә­дәуи­дің хаты» бола алады. Бұл екі мәтін көлемінен ондағы сілтеме көлемі көбірек. Сондай-ақ әл-Ахдальдың үш хатында ортағасырлық иснад үлгісі қолданылады.

Әл-Ахдальдың екінші жинағы «Оғаш уақыттың мағынасыз сөздері» атты жинағы (1998) 26 мәтінді қамтиды. Бұл мәтіндер көлемі жағынан бір беттен тұрады, ал стилі жағынан анекдоттар мен байкаға келеді және көбіне иснадпен басталады. Мәтіндердің сюжетінде жеңсікқұмарлық бағыты айқын байқалады, пародия мен тілдік екіұштылық оларды анек­дот­тар мен байкалардан ерекшелейді. «Әйелдердің әдеби шығармашылығының адамға ұқсас­тығы» мәтініндегі мына жолдары жоғарыда айтылған сипатына ие: «Менің әжем асқан сақтық­пен бір тілім нанды нұсқап, естелігін айтты, даусынан діріл байқалады: «Бұл нан тілі­мімен ең жүрек жұтқан батыл кісінің өзін қорқынышына нүкте қоюға мәжбүрлейтін қорқы­нышты оқиға байланысты».»

Бес әңгімеден құралған «Жүзіқараның кейпі» («Сурат-ул-баттал», 1998). Амман) атты үшінші жинағында автор сюрреалистік, ал йемендік сыншы Әли Раби’ әл-Хамисидің айтуы бойын­ша «парапсихологиялық» сюжеттерді асқан шеберлікпен қолданған. Бұл жинақтың ал­дыңғы екеуінен ерекшелігі сюжетінің мақсаттылығы мен ұзақ жазылуында. Ал, жалпы алғанда автор бұрынғы өзіне тән стилінен ажырамаған: псевдоиснад, ғылыми тектес пікір, маз­мұндаудың пародиялық түрі, оқырманды баяндаушының кім екендігін көрсету мен баян­дау жағдайында жаңылыстыру тәсілі, жансыз заттарға жан бітуі немесе керісінше.

Автор «Үшінші мыңжылдық газеттері» әңгімесінде баяндаушы кейіпкер арқылы өзінің постмодернизмге деген әуестігін көрсетіп жатқандай әсер қалдырады: «Бірде «әс-Саура» газетінің редакциясындағы жазу үстелінің алдында отырып, өзімді адам төзгісіз пост­модернистік әдебиеттен мәңгіге құтқару үшін бір эфиопиялық сыйлаған уды ішуге аз қалып едім...». Постмодернистік әдебиеттің мәнін талқылау «Жазу үстелінен қашып кеткен автор­дың төрт әңгімесінің тарихы» әңгімесінде кездеседі. Автор мұнда бейнелі түрде өз шығарма­шылығына сын айтады.

Жазушы «Танысу мүмкіндігі» әңгімесінде Йемендегі қоғамдық өмірді ирониялық бағытта сипаттайды. Мұнда бір баланың болашақта өз ата-анасы болатын екі жасты таныс­тыруын баяндауы орын алады: «Сенде оған қатысты мынадай мәселелер туындайды, - дейді бала бойжеткенге, - ол катқа құлша тәуелді. Өзі Отан деп атайтын үлкен жан сақтау бөлімін­де өз өмірін сақтап қалуға әкелетін оттекті мүштек секілді кальяннан темекі түтінін тартып оты­ру­ды қатты ұнатады».

Жазушының бірінші және үшінші жинақтарындағы шығармашылықтарына талдау жасай отырып, Әли Раби’ әл-Хамиси мынадай пікір білдіреді: «Уаджди әл-Ахдальдің әңгіме­лерін оқып отырып сатиралық немесе юморлық мағынасы еріксіз езу тартқызатын сөйлем, сөз тіркемі немесе тіпті бір сөзбен міндетті түрде жолығасың. Меніңше, жазушы фантас­тика­лық сипаттағы юморлық стильді оқырманды сюжеттің еркешелігі немесе иррационалдығы себепті түсініксіздікке ұшыраудан уақытша құтқару мақсатымен осындай сөйлемдер мен тір­кестерді іздету үшін қолданады».

Әл-Ахдальдің тағы бір жинағы «Тірі жан білмеген соғыс» («Харб лам йа‘лам би-уқу’иха ахад», Сана, 2001) әңгімелер, байкалар мен кішігірім пьесадан тұрады. Бұл жинақтың ерек­шелігі – ондағы Йемен қоғамдық-саяси өмірін сатирамен жазылуы. Бұған «Тірі жан білме­ген соғыс» пен «Оғаш түстегі кісі өлтіру» әңгімелерінің сюжеті жарқын мысал бола алады. Бұлардың сюжеті сюрреалистік болғанымен, Йемендегі бейберекетсіздік, саяси қуғын-сүргін, кісі өлтіру, заңсыздықтар, азаматтардың құқықтарының аяққа тапталуы, екі ел бірік­кен­нен кейінгі фундаменталистердің екіжүзділігі түсінікті етіп баяндалады. «Алдыңғы қатардағы күмәнді қозғалыстар», «Жорғалайтын қолдар» байкалары мен «Бір сәт» пьеса­сын­дағы сатира ашық түрде қолданылған.

Уаджди әл-Ахдальдің «Тау қайықтары» («Қауариб жәбәлийа», Сана, 2002) атты постмодернистік романының басып шығаралуы үлкен шу тудырады. Бұл романның алдыңғы жазыл­ған, қысқа тексті 1998 ж. «әл-Жумхурийа әл-Йәмәнийа» журналының мәдени қосым­шасында өзгеше атаумен жарық көрген болатын. Бірақ ол кезде мұндай дау-дамай тумаған болатын. Автор жыл өте өңдеп шығарған романның келесі нұсқасы йемендік ірі әдебиет сыншылары тарапынан тері көзқарастарға ұшырады. Олар әл-Ахдальдің бұл шығармашы­лығы қоғамның барлық моральдық және діни құндылықтарын аяққа таптайды деп бағалады. Бұл сын-пікірлер билікті де жайбарақат қалдырмады: роман жарық көргеннен кейін бір апта­дан соң мәдениет министрі барлық тиражды кәмпескелеу, роман басылып шыққан баспаны жауып, авторға қарсы қылмыстық қозғау туралы жарлық шығарды. Ал министрдің орын­басары, жазушы Хашим Әли бұл жарлыққы қол қоюдан бас тартып, қызметінен кетуге мәжбүр боды. Йемен жазушылар одағынан құралған топ бұл шешімді шығармашылық еркін­дік құқығын аяққа таптау деп тауып, автор жағына шығып, ел президенті мен премьер минис­трі­нен мәдениет министрін орнынан босатуды талап етті. Дегенмен премьер-министр мәдениет министрінің шешімімен келіседі. Осылайша, діни, саяси, әдеби, заң ортасында үлкен дау-дамай туады. 2002 ж. Сана мешітінің бас имамы радио мен телевидениеде сөйле­ген сөздерінде әл-Ахдальді дінсіз деп айыптағаннан кейін, өзге де дін өкілдері жаппай жазу­шыға наразылықтарын жаудыра бастады. Билік пен дін өкілдері тарапынан төнген қауіптен соң әл-Ахдаль сол жылы жазда Сирияға сауғалауға мәжбүр болды.

Романнан туындаған дау-дамай бүкіл Еуропада, араб әлемінде тарап кетеді. Нәтиже­сінде бейруттік баспа «Рияд-ур-Райис» романды қайта басып шығарады, ал 2003 жылғы Каирдегі кітап жәрмеңкесінде ең қажетті кітапқа айналады. Еуропалық постмодернизм өкілі, Нобель сыйлығының әдебиет саласындағы лауреаты, неміс жазушысы Гюнтер Грасс Йемен президентіне тікелей барып, әл-Ахдальді жарылқауды өтінеді. Бұл жағдайдан соң президент ресми түрде кешіріледі.

«Тау қайығы» романы - жүзден астам беттен құралған күрделі компазициялы, салыс­тыр­малы түрде қысқаша туынды. Роман мәтіндері жеті бөлімнен тұрады, олар «миждаф» (ес­кек) деп аталды. Роман төңірегінде дау тудырған негізгі сипаты автордың сексуалды-физио­логиялық саладағы барлық табуларды бұзып-жарып, «лас» лексиканы қолдануы. Романдағы табуларды бұзу – автор тарапынан арандатушылықты көрсетеді. Француз зерттеушісі Л.В. Деовелдің пікірінше, «Тау қайығы» романы жалпыарабтық деңгейден шығып, Йемен араб әдебиетінің дамуындағы периферийлікті жоя білген алғашқы йемендік прозалық ілгерілеу нышаны болып табылады. «Тау қайығы» романынан соң туындаған дау-дамай әл-Ахдальдің келесі бір «Әндер арасындағы есек» романында өткір, ирониялық стилін сақтап қалуына бөгет бола алмады («Химар байна-л-ағани», Бейрут, 2004). Бұл романында автор «Тау қайығындағындай» әлеуметтік, мәдени кеңістік құрады, тарихи-саяси реалияларға көбірек мән береді, атап айтқанда парламентке сайлау, бағаның өсуі мен 1994 ж. азаматтық соғысқа қатысты халық толқулары қозғалады. Роман кейіпкерлері тағы да карикатуралық қуыршақ кейіпкерлер болып табылады. Роман «Тау қайығы» романындағыдай Йемен қоғамының отбасылық, діни, саяси орталарында орын алатын құбылыстарға иронияны қолдануды арқау етеді.

Әл-Ахдальдің үшінші романы «Философ әл-Карантины» («Фәйләсуф әл-Карантины», Сана, 2007) алдыңғы екі романның тақырыптарын сабақтайды. Роман сатиралық өсиет әңгімелер, травестилендірілген антиутопиялар мен саяси романның сипатына ие. Романның алғысөзінде автор былай деп түсініктеме береді: «Бұл романдағы әрекет Зейм моласында жүреді. Мен ондағы жерленген адамдар жайлы сөз қозғамаймын, сіздерге мүлдем бейтаныс әлем туралы қызықты оқиғасымен шектелемін. Сіздердің бәтеңкелеріңіздің бауларынан бірнеше метр жер ғана жырақтағы кішкентай тіршілік иелері турал, мола құрттары жайлы әңгімелеймін». Ары қарай романның бірінші бөлімі басталады. Романның басы постмо­дер­нис­тік екіұштылыққа ие. Бұл роман сюжетінің мәні мынаған саяды: өз уақытында дін өкілдері Зейм моласына жіберген Муш’иль әл-Хижазиді Лондон мүрдесінде тұратын эмиг­ранттарға рамлийлік мазхабты үйретуге жібереді. әл-Хижази өз тапсырмасын орындап болған соң, шетелде философиялық білім алып, отанына оралады. Оның ойында үнемі «құрт­тарды адамдарға айналдыру» тұрады. Философты бұл «құрттарды адамға айналдыру» әдісі­нің мәні: адамға айналғысы келген құрт осы өмірде өз ісінің маманы болуға тырысу керек. Осы­лайша, автордың айтқысы келген ойы «араб қоғамының өкілдері әлі де толыққанды адам емес, әлі де олар адамға айналу қажет» болса керек. Роман 2008 ж. араб романистеріне та­ғайын­далған Букерлік сыйақыға лайық деп таныл­ды, бұл өз кезегінде, араб оқырмандарының постмодернистік сипаттағы әдебиетке де­ген тал­ға­мын тынытады.

1990 жылдары Йемен прозасында пайда болған жазудың жаңа түрін талқылауды түйіндей келе, сыншы Мұхаммед әш-Шайбанидің берген бағасын келтіруге болады: «Бұл буын өкілдерінің басым көпшілігінің шығармаларында жарқын болашаққа ертерек дәмелену туралы тосын ойлар болмады, революция рухы олардың шабыттарын шақырмады... басты кейіпкер ендігі жерде пайғамбар емес... Студенттер, жұмысшы тап, шаруалар тобының өкілдері баяндаудың арқауын құрамады, өзінің карикатуралық бейнесіндегі имам өткен шақтың адамы емес. Ауыл енді ол жақтан қоныс аударғандар кейіпкерлерді тебірентпейді, қиырға қоныс аудару «Жат Отан» екіжақты сипаттағы баяндау тақырыбын құрамады... 1990 жылдардағы прозадағы жаңаша жазу үлгісі... заттарға ұлттық мәселелерді шешу жолдарын ұсынбайтын бейтарап, шеткері көзқарасты білдірді, байсалды, бірге уайымдау міндетті емес, кейде Уаджди әл-Ахдаль шығармаларындағыдай өз мақсатына қоршаған реалиялардағы күлдіргі парадокстарды бейнелеу арқылы жететін, жай ирониялық көзқарас... 1990 жылдардағы проза туындыларындағы мұндай жазу үлгісі олардың маргиналды және күнделікті тақырыптарға, интимді, саяси және діни саладағы «тыйым салынған» мәселелерді басқаша айтудың өзге қандай да бір түрін қолданбастан бейнелеген даулы ашықтыққа жүгінуіне жағдай жасады».