Оқулық Алматы, 2014 2 3 ббк о

106
107
15.  Вербицкий  А.А.  Компетентностный  подход  и  теория  кон-
текстного обучения. – М., 2004. 
16. Зеер Э., Сыманюк Э. Компетентностный подход к модерни-
зации профессионального образования // Высшее образование в Рос-
сии. – 2005. №4. – С. 22-28.
17. Зимняя И.А. Компетентностный подход. Каково его место в 
системе  современных  подходов  к  проблемам  образования? (теоре-
тико-методологический  аспект) // Высшее  образование  сегодня. – 
2006. № 4. – С. 20-27.
18. Хуторской А.В. Ключевые компетенции как компонент лич-
ностно-ориентированной  парадигмы // Народное  образование. – 
2003. №2. – С.58-64.
19.  Анисимов  О.С.  Профессионализм  в  воспитании  и  образо-
вании. В кн.: Основы общей и прикладной акмеологии. М.: РАГС, 
1995. – С. 205-219.
20.  Вербицкий  А.А.,  Ларионова  О.  Гуманизация,  компетент-
ность, контекст – поиски оснований интеграции // Вестник высшей 
школы. – 2006. №5. – С. 19-25. 
21. Зимняя И.А. Ключевые компетенции – новая парадигма ре-
зультатов образования // Высшее образование сегодня. – 2003. №5. 
– С. 23-29.
22.  Зимняя  И.А.  Социально-профессиональная  компетентность 
как  целостный  результат  профессионального  образования 
(идеализированная модель) //Проблемы качества образования. Кн. 2. 
М.: Уфа, 2005.
23. Ocпaнoвa  Б.A.  Бəceкeгe  қaбiлeттi  бoлaшaқ  мaмaндapдың 
кpeaтивтiк ic-əpeкeттepiн  бeлceндipy – жahaндaнy  кeңicтiгiндeгi 
бiлiм  бepyдiң  мoдepнизaциялық  жүйeciнiң  көpiнici // A.Яcayи 
aтындaғы XҚТY-2005. №1(9). – C.42-45.
24.  Петров  А.  Профессиональная  компетентность:  понятийно-
терминологические  проблемы // Вестник  высшей  школы. – 2004. 
№10. – С.6-10.
25. Равен Дж. Компетентность в современном обществе: выявле-
ние, развитие и реализация / Пер. с англ. – М.: 2002. – 396 с.
26. Татур Ю.Г. Компетентность в структуре модели качества под-
готовки  специалистов //Высшее  образование  сегодня. – 2004. №3. 
– С.17-24.
27.  Шадриков  В.Д.  Новая  модель  специалиста:  инновационная 
подготовка и Компетентностный подход // Высшее образование се-
годня. – 2004. – №8. 
28. Шишов С.Е. Понятие компетенции в контексте качества об-
разования // Стандарты и мониторинг образования. 1999. – С.15-20.
29. Хмель Н.Д. Жалпы білім беретін мектептегі педагогикалық 
процесс. – Алматы: Ғылым, 2002. – 172 б. 
30.  Бейсенбаева.  А.А.  Теория  и  практика  гуманизации  школь-
ного образования. – Алматы: Ғылым, 1998. –225 с. 
31.  Каргин  С.Т.  Влияние  профессионального  взаймодействия  в 
вузовском педагогическом процессе на качество подготовки будущих 
учителей: дис. ... докт. пед. наук: – Алматы, 2000. – 320 с. 
32.  Рысбаева  А.К.  Успешность  деятельности  как  категория 
педагогики. – Алматы: КазНПУ им. Абая, 2003. – 266 с. 
33. Жампейісова Қ.К. Формирование основ политической куль-
туры старшекласников: дис. ... док. пед. наук: – Алматы: Алем, 2000. 
– 301 с. 
34.  Бейсенбаева  А.А.,  Атемова  Қ.Т.  Жоғарыдан  кейінгі  білім 
беру  мекемелеріндегі  болашақ  маманның  тұлғалық  сапаларын 
қылыптастырудың  маңыздылығы // «Жоғары  оқу  орнынан 
кейінгі  білім  беру  жағдайында  ғылыми-педагогикалық  əлеуетті 
дайындаудың  өзекті  мəселері»:  халықаралық  ғылыми-тəжірибелік 
конференция материалдары. – Алматы, 2012. – С. 24-25. 
35. Caбыpoв  Т.  Кaзaкcтaн  Пeдaгoгикaлык  Ғылымдap Aкa-
дeмияcынын  aкaдeмигi Cepгaзы  Кaлиeв/Т. Caбыpoв // Вecтник 
Aкaдeмии Пeд.Нayк Кaзaxcтaнa, 2005. т.N3. – C.24-28
Xмeль  Н.Д.  Тeopия  и  тexнoлoгия peaлизaции  цeлecтнoгo 
пeдaгoгичecкoгo пpoцecca: Учeбнoе пocoбиe.  Aлмaты, 2002. – 300 c.
36. Ocпaнoвa  Б.A.,  Жолдасбеков  А.А.  Креативті  психология. – 
Алматы, 2013. – 409 б.
37.  Абылкасымова  А.Е.  Формирование  познавательной  само-
стоятельности  білімгеров-математиков  в  системе  методической 
подготовки в университете: дис. ... д-ра пед. наук. – А., 1995. – 312 с.
38.  Мустояпова  А.С.  Қазіргі  кезеңде  жоғары  сынып  оқу-
шыларының  танымдық  белсенділігін  қалыптастырудың  педа-
гогикалық шарттары: пед. ғыл. канд. ... автореф. – А.,  2003. – 28 б
39.  Швайковский  А.С.  Педагогические  условия  развития 
креативного  потенциала  студентов  на  основе  инновационных 
образовательных  технологий:  автореф. ... канд.  пед.  наук: – Шым-
кент, 2009. – 25 с. 

108
109
40.  Нағымжанова  Қ.М.  Университет  студенттерінің  педа-
гогикалық  креативтілігін  инновациялық  білім  беру  ортасында 
қалыптастырудың ғылыми негіздері: пед. ғыл. док. ... дис.: – Алма-
ты, 2010. – 345 б. 
41. Асанов Н. Университеттік білім беру жүйесінің оқу үрдісінде 
басқарудың  педагогикалық  негіздері:  пед.  ғыл.  док. ... автореф.: – 
Алматы, 2004. – 52 б. 
42. Бидайбеков Е.Ы. Развитие методической системы обучения 
информатике специалистов совмещенных с информатикой профилей 
в университетах Республики Казахстан: автореф. ... док. пед. наук: – 
М., 1998. 
43.  Бектұрғанова  Р.Ч.  Формирование  ориентации  студентов 
педагогических  колледжей  на  исследовательскую  деятельность: 
автореф. ... канд. пед. наук: – Алматы, 1997. – 27 с. 
44.  Беркімбаев  К.М.,  Сыдықов  Б.Д.  Информатикалық  пəндерді 
оқытудың педагогикалық технологиясы // Қазақстан мектебі. – 2006. 
- №11. – Б. 33-35. 
45.  Құдайқұлов  М.Ə.  Нарықтық  оқытудың  жүйесі  мен  тех-
нологиясы. – Алматы: ҚазҰПУ, 2010. – 152 б. 
46.  Кенжебеков  Б.  Жоғары  оқу  орны  жүйесінде  болашақ 
мамандардың  кəсіби  құзыреттілігін  қалыптастыру:  пед.  ғыл.  док. 
дис.: – Қарағанды, 2005. – 267 б. 
47. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика 
как теория и практика нововведений в системе образования: науч-
ный фонд и перспективы развития. – Алматы: Ғылым, 2001. Книга 
1. – С. 200. 
47.  Қозыбаев  Е.Ш.  Научно-педагогические  основы  управления 
современной  высшей  школы  на  основе  менеджмента  в  условиях 
многоуровнего образования: дис. ... док. пед. наук. – Южно-Каз.Гос.
ун-т им. М.Ауезова, 2005. – 265 с. 
48.  Сейталиев  Қ.Б.  Қазақстанда  жоғары  педагогикалық  білім 
берудің қалыптасуы мен дамуы (1920-1991 жылдар): пед. ғыл. док. 
... автореф. – Алматы, 1998. – 47 б. 
49.  Бекмағамбетова Р.К. История развития учебных заведений по 
подготовке  учительских  кадров  дляначальной  школы  в  Казахстане 
(1917-1991гг.): автореф. ... док. пед. наук. – Алматы, 2007. – 49 с. 
50.  Кайдарова А.Д. Логика исследования проблем становления 
и  генезиса  развития  содержания  высшего  педагогического 
образования:  учебно-методическое  пособие. - Алматы:  Ғылым, 
1997. – 300 с. 
51.  Нəрікбаева  Л.М.  Развитие  профессиональной  одаренности 
будущего специалиста в высшей педагогической школе: автореф. ... 
док. пед. наук. – Алматы, 2008. – 43 с. 
52. Тұрғынбаева Б.А. Болашақ мұғалімдердің əлеуетін дамыту: 
кəсіби шығармашылық жолында. – Алматы, 2012. – 316 б. 
53.  Баймұхамбетова  Б.Ш.  Теоретико-методологические  осно-
вы  исследовательской  деятельности  (курс  лекций):  учебно-
методическое пособие. – Костанай: КГПИ, 2011. – 108 с. 
54.  Тəжібаев  Т.Т.  Қазақстанда  халыққа  білім  берудің  жəне 
педагогикалық ойлардың тарихы: научное издание. – Алматы: Қазақ 
университеті, 2002. – 377 б. 
55. Мұқанов М. Жас жəне педагогикалық психология. – Алматы, 
2000. – 247 б. 
56.  Жарықбаев  Қ.Ж.  Психология  негіздері:  оқулық. – Алматы, 
2005. – 464 б. 
57.  Бердібаева  С.Қ.  Творчестволық  іс-əрекеттің  этнопсихоло-
гиясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – 216 б. 
58.  Шерьязданова  Х.Т.  Психологические  основы  профессио-
нальной  подготовки  педагогов  и  психологов  дошкольного  обра-
зования: автореф. ... док. психол. наук. – 1999. – 47 б. 
59.  Джакупов  С.М.  Психологическая  структура  процесса  обу-
чения. 2 изд. – Алматы: Қазақ университеті, 2009. – 308 с. 
60. Намазбаева Ж.Ы. Жалпы психология: оқулық ҚР білім жəне 
ғылым министрлігі. – Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ, 2006. – 296 
б. 
61.  Ерментаева  А.Р.  Жоғары  мектеп  психологиясы. – Алматы, 
2014. – 246 б. 
62.  Ерментаева  А.Р.  Психологиялық  даярлықты  жетілдіру. –
Өскемен, 2012. – 412 б. 
63.  Менлибекова  Г.Ж.,  Хмель  Н.Д.  Развитие  педагогической 
науки  в XXI веке:  Теория  целостного  процесса – основа 
профессиональной подготовки будущего учителя // Международная 
научно-практическая  конференция – Алматы:  КазНПУ  им.  Абая, 
2014. – С. 31-33. 
64.  Бейсенбаева  А.А.  Формирование  гуманистической  направ-
ленности  учащихся  с  использованием  межпредметных  связей // 
Вестник высшей школы Казахстана. – 1997. №4. – С. 125-128. 

110
111
65. Жампеисова К.К. Самопознание – педагогика нового времени 
// «Самопознание:  Педагогика  любви  и  творчества».  Материалы 
международных педагогических чтений.– Алматы, 2012. – С. 4-10. 
66. Абдукаримов Б. Теория и практика развития профессиональ-
но-технического  образования:  дис. ... док.  пед.  наук: 13.00.01. – 
Алматы, 1996. – 330 с. 
67. Оспанова Б.А. Приоритетные тенденции в креативной акмео-
логии. – Педагогика  жəне  психология.  №3, 2010. – Алматы, – С. 
39-41
68. Ахметова Г.К. Образовательный идеал в теории и практике 
подготовки педагогических кадров. – Алматы: Қазақ университеті, 
2000 – 124 с. 
69.  Құсайынов  А.К.  Развитие  образование  в  Казахстане  и 
Германии. – Алматы: Ғылым, 1997. – 204 с. 
2-модуль. Студенттердің тұлғасын акмеологиялық 
дамытудағы теориялық тұғырлар
2.1  Акмеология  жəне  даму  психологиясының  өзара  əрекет-
тестігінің əдіснамалық негіздері
Тақырыптың  негізгі  ұғымдары:  əдіснама,  акмеологияның 
əдіснамалық принциптері, акмеологияның əдіснамалық негіздемесі. 
Акмеологияның əдіснамасының ерекшеліктері сонда, ол ХХІ ға-
сырдың  шегінде  адамзаттың  қалыптастырған  жалпы  əдіснамалық 
принциптерді  жəне  тұғырларды  пайдаланады,  бір  мезгілде  өз  пəні 
үшін  мəнін  ашады.  А.А.Деркач  атап  көрсеткендей,  акмеология 
қалыптасқан  белгілі  принциптерді  қазіргі  заманғы  гуманитарлы 
антропологиялық  білімнен  алады.  Бұл  принциптерде  əдіснамалық 
тəжірибе,  басқа  ғылымдардың  даму  нəтижесі,  əлем  туралы  білім 
қамтылған. 
Қазіргі  заманғы  гуманитарлы,  жаратылыстану  жəне  нақты 
білімнің жалпы əдіснамалық принциптерінен басқа, ол арнайы, аса 
нақты əдіснамалық принциптерге жүгінеді, олар өз кезегінде оның 
пəнін анықтаумен жақындасып, метатеорияның рөлін атқарады. 
Акмеологияның  жалпы  əдіснамалық  принциптерінің  қатарына 
жататындар: кешенді тұғыр, жүйелі тұғыр, детерминизм принципі, 
тұлғаның  əлеуметтік  детерминация  принципі,  субъектілі  тұғыр, 
қарама-қайшылықты шешу арқылы даму принципі, гуманизм жəне 
адамзат болмысының құндылығы принципі. 
Осы жалпы принциптерден басқа, акмеология арнайы жəне аса 
нақты  əдіснамалық  принциптердің  негізінде  құрылады.  Олардың 
қатарына  тұлғалық  принцип,  субъектілі-əрекеттік  принцип,  өмір 
сүру  əрекеті  принципі,  имплицитті  жəне  эксплицитті,  əлеуетті 
жəне  өзектінің  арақатынасы  ретіндегі  интенциалдылық  принципі, 
модельдеу,  оңтайландыру,  оперативті-технологиялық  принцип, 
психоəлеуметтік тұғыр, кері байланыс принципі. 
Акмеологияның  əдіснамалық  негіздемесін  құрастыру,  оның 
ғылым  ретінде  қалыптасу  кезінен  басталды.  Акмеология  пəнінің, 
нысаны  мен  мақсаттарының  өзгешелігі,  көптеген  зерттеушілердің 
назарын  танымның  принциптері  мен  тəсілдеріне  шоғырландырды. 
Адамның тұлғалық қасиеттерінің өмірлік жəне əлеуметтік шамасын 

112
113
дамытуда жəне іздеуде, шыңға жетуде кемелденген тұлғаның ілгері 
дамуының  жалпы  ой-пікірімен  біріктірілген  жəне  жүргізілген 
теориялық-əдіснамалық  зерттеулер  нəтижесінде,  акмеологияның 
əдіснамалық принциптерінің жүйесі негізделді. 
Акмеологиялық зерттеулерде қолданылатын əдіснамалық прин-
циптер,  бір  жағынан,  адамтану  кешеніне  енетін  ғылымдар  үшін 
ортақ  болады,  ал  екінші  жағынан  олардың  нақты  акмеологиялық 
мазмұны болады. 
Əдіснамалық  мəселелерді  шешуде  ғылыми  зерттеулерде 
«принцип»  жəне  «тұғыр»  ұғымдары  көп  жағдайда  ажыратылады. 
Мысалы, «жүйелі тұғыр» жəне «жүйелілік принципі» терминдерін 
кездестіруге болады. Осы мəселедегі ұстанымды түсіндірейік: 
•  ғылымда  принцип  деп  жетекші  ой-пікірді,  негізгі  бастапқы 
теориялық қағиданы атайды; 
• тұғыр – бұл белгілі принциптерге негізделетін білімнің ерекше 
синтезі. 
Осылайша, тұғыр мен принциптің арасында тығыз байланыстар 
болатыны  анық.  Бірқатар  танымал  ғалым-психологтар  мен  фило-
софтар  оларды  бір-бірімен  теңестіреді.  Атап  айтсақ,  көрнекті 
психолог К.К. Платонов былай жазады: «Жүйелі тұғыр – бұл əрбір 
адамды  жүйе  ретінде  түсіндіруден  құралатын  психологияның 
принципі». 
А.В. Брушлинский осыған ұқсас көзқарасты ұстанды, ол былай 
жазады: «...субъектілі тұғыр немесе субъектілік принципі...». Аталған 
категориялардың  арақатынасының  ғылымтанушы  мəселелеріне 
үңілмей, біз олардың жақындығы ұстанымына сүйенеміз. 
Жүргізілген  теориялық  жəне  əдіснамалық  зерттеулер,  акмеоло-
гия  үшін  негіз  құраушы  болып  саналатын  жалпы  жəне  жеке 
əдіснамалық  принциптердің  акмеологиялық  мазмұнын  негіздеуге, 
сипаттауға мүмкіндік берді. Бұл бірінші кезекте келесі принциптер: 
• кешенділік;
• жүйелілік; 
• субъектілік; 
• детерминизм; 
• тұлғаның əлеуметтік детерминациясы; 
•  даму, гуманизм принциптері жəне т.б.
Олардың маңыздыларына тоқталайық.
Кешенділік  принципі  немесе  кешенді  тұғыр,  адамның  əртүрлі 
сапалары,  қасиеттері  мен  қалыптары,  туралы  білімді,  өзінің  іс-
əрекетін  жүзеге  асыратын  алуан  түрлі  жүйелерді  біріктіруге 
бағытталған. Кешенді тұғырды құрастыру Б.Г. Ананьевтің есімімен 
тығыз байланысты, ол адамды зерттеудегі жəне адам туралы білімнің 
бірігуіне қатысты біртұтас тұғырды құрастырды. 
Кешенді  тұғырдың  жалпы  сипаттамалары:  онтологиялық 
детерминанттар  мен  оны  құраушылардың  көпаспектілігін,  көп-
факторлығын,  əртектігін  айқындауға  бағыттылық.  Гуманитарлы 
пəндерде  зерттеудің  кешенділігіне  бағдарлану,  жаңа  ғылыми 
саланың – адамтанудың  пайда  болуына  əкелді,  аталған  саланың 
мақсаты ретінде, адамды зерттеудегі біртұтас интегративті тұғырды 
құру алынды. 
Акмеологиядағы  кешенді  тұғыр  адамның  индивид,  іс-
əрекет  субъектісі,  тұлға  жəне  даралық  ретінде  ілгері  дамуының 
заңдылықтары мен механизмдері туралы əртүрлі деңгейдегі білімді 
біріктіруге  бағытталған.  Акмеологиядағы  кешенді  тұғырдың 
өзгешелігі,  адамды  шынайы  жетілдіру  мен  зерттеудің  бірлігіне 
бағдарлануды қамтиды. 
Жүйелі  тұғыр  кешенді  тұғырмен  тығыз  байланысты болса да, 
одан  өзгешелеу.  Оның  негізгі  түпкі  ойы,  объектіні  реттелген  жəне 
күрделі  ұйымдасқан,  əртүрлі  өзара  байланысқан  элементтерден 
құралатын  біртұтас  жүйе  ретінде  зерттеуден  құралады.  Пси-
хологиялық зерттеулерде  жүйелі  тұғыр  А.А.  Бодалев,  В.А.  Ганзен, 
Е.А.  Климов,  А.Н.  Леонтьев,  Б.Ф.  Ломов,  К.К.  Платонов  жəне 
т.б.  ғалымдардың  еңбектерінің  нəтижесінде  қарқынды  дамыды. 
Психологиялық  білімнің,  тұлғаның  құрылымының,  психикалық 
күйлердің,  іс-əрекетінің,  бірқатар  психикалық  функциялардың 
жүйелі сипаттамалары құрастырылды. 
Акмеологияда  жүйелілік  принципі  тұлғаның  ілгері  дамуының 
мазмұнын  жəне  акмеологиялық  жүйе  ретіндегі  оның  тұлғалық-
кəсіби  дамуының  мазмұнын  ашуға  мүмкіндік  береді.  Мынадай 
пікір  қалыптасқан:  акмеологиядағы  жүйелі  тұғырдың  өзгешелігі 
сонда,  оның  объектілерінің  нақты  айқындалған  деңгейлік  жүйелі 
құрылымы  болмайды,  себебі  дамумен  байланысты  динамикалық 
өзгерістер,  осы  үдерістердің  гетерохрондығы  құрылымды  аса 
қозғалмалы жəне ауыспалы етеді, мұнда жүйенің бейне-мақсаттары 
айқын белгіленеді. 
Мұндай  көзқарас  акмеология  ғылымының  қазіргі  деңгейін 

114
115
көрсетеді.  Акмеология  теориясын,  оның  əдіснамалық  негіздерін 
жетілдіру  шамасына  қарай,  жүйелі  ой-пікірлер  аса  жедел  дамиды, 
акмеологиялық  объектілердің  жүйелі  сипаттамалары  аталған 
тұғырдың талаптарына сəйкес келетін болады. 
Отандық  ғалым K.С.  Мусин  болашақ  мұғалімдердің  кəсіби 
дамуын,  Г.К.  Ахметова  педагогикалық  білім  берудің  теориялық 
негіздерін  жасап,  үздіксіз  білім  беруді  заманауи  əрекеттегі  білім 
беру мекемелерінің жүйесі ретінде қарастырып, ондағы білім беру 
мазмұны  мен  технологияларының  сабақтастығын  қамтамасыз 
ету  мəселесін  алға  қояды. Yздіксіз  педагогикалық  білім  беру 
мəселесінің  теориялық  жəне  əдіснамалық  қырлары  мен  əр  елдер-
дегі  үздіксіз  педагогикалық  білім  беру  жүйесінің  даму  жолдарын 
А.К.  Құсайынов,  Б.К.  Момынбаев,  Ш.Т.  Таубаева,  Е.Ш.  Қозыбаев 
жəне т.б. салыстырмалы түрде жан-жақты талдайды. Ғалымдардың 
зерттеулерінде үздіксіз білім беруге келесі сипаттама беріледі: қоғам 
мен  жеке  адамның  қажеттіліктері  мен  тілектерін  ескеретін,  оларға 
жалпы білім беретін, кəсіби даярлаудың мүмкіндіктерін қамтамасыз 
ететін мемлекеттік жəне қоғамдық мекемелердің шынайы əрекеттегі 
жүйесі. Яғни үздіксіз білім беру жүйесі тұлғаның өмір бойы оқуына, 
білімін өздігінен тəжірибемен тиімді ұштастыруға жəне өз өміріндегі 
əрекет субъектісі ретіндегі дамуына мүмкіндік беретін жүйесі болып 
табылады. 
Жүйелі  тұғырдың  негізінде  акмеологияның  теориялық-
əдіснамалық  негіздерін  құрастыру,  оның  өзекті,  перспективті, 
теориялық  ғылыми  бағыты  болып  саналады.  Алайда,  қазіргі  кезде 
акмеологиялық білімнің базасында осы бағыттың жалпы белгілерін 
анықтауға болады. 
Атап  айтсақ,  ілгері  тұлғалық-кəсіби  дамуды  қарастыруда, 
кəсібиліктің  акмеологиялық  жүйесі  туралы  толыққанды  негізде 
айтуға  болады.  Оның  жүйе  құраушы  факторы  ретінде,  өзінің 
дамуында  шыңға  жеткен  тұлғаның  идеалды  бейнесі,  кəсіби, 
əлеуметтік  жəне  жеке  жетістіктерге  жеткен  адамның  тұлғалық 
эталоны болуы мүмкін. 
Сонымен  қатар,  жүйе  құраушы  фактор  ретінде,  тұлғаның 
кəсібилігінің жəне іс-əрекеттің қабылданған стандарты бола алады. 
Ғылыми  зерттеулерде  акмеологиялық  жүйе  құраушы  факторды 
осылай  түсіндіру,  көп  жағдайда  дамыған  тұлғаны  субъект  ретінде 
қарастырумен теңестіріледі (К.А. Абульханова, А.В. Брушлинский, 
А.С. Огнев жəне т.б.).
Тұлғалық-кəсіби  даму  үдерісіндегі  іс-əрекет  субъектісі,  К.К. 
Платоновтың  тұлғаның  функционалдық-динамикалық  құрылымы 
туралы  тұжырымдамасы,  В.С.  Мерлиннің  тұлға  тұжырымдамасы, 
В.А. Ганзен ұсынған жүйелі психологиялық сипаттаулардың көмегі 
арқылы анықталатын күрделі жүйе ретінде көрсетілуі мүмкін. 
Акмеологиялық  жүйедегі  құрылымдық  компоненттер  ретінде, 
іс-əрекет  субъектісінен  басқа,  біліктер  мен  дағдылар  жүйесі, 
мотивтер, эталондар мен АКМЕ идеалдар жүйесі алынады. Аталған 
жүйе  тұлғалық  қасиеттер  мен  кəсібилікті  дамыту  деңгейлерімен 
сипатталатын  көпдеңгейлі  жүйе  болып  саналады.  Акмеологиялық 
жүйеде  əсер  ету  құралдары  алуан  түрлі  болуы  мүмкін – өзіне-өзі 
əсер  етуден  оқытуға  дейін,  алуан  түрлі  болатын  жүйедегі  тікелей 
жəне кері байланыстар алынады. Бұл тек нұсқалы болжам, аталған 
мəселе арнайы теориялық қайта құрастыруды талап етеді. 
Субъектілі тұғыр. Аталған сатыда ол көп жағдайда акмеология 
үшін  парадигмалы  тұғыр  ретінде  болады  (К.А.  Абульханова,       
В.Г.  Асеев,  А.В.  Брушлинский,  А.С.  Огнев  жəне  т.б.),  ол  басты, 
анықтаушы тұғыр ретінде қарастырылады. Аталған принцип адамды 
жетілдіру қабілеті мен қажеттілігі арқылы көрінетін, субъектілік пен 
болмысты ұйымдастыру орталығы ретінде субъект туралы С.Л. Ру-
бинштейннің идеясына негізделген. 
Акмеологияда адам жетілдіру субъектісі ретінде қарастырылады 
(өзін-өзі  жетілдіру  акмеологиялық  технологиялармен  негізделген), 
бұл адамның жоғары, еркін дербестігін, мақсаттар мен эталондарды 
таңдаудағы белсенділігін қамтиды. 
Психологияда  құрастырылған  психологиялық  детерминизм 
жəне  даму  принциптерін  (К.А.  Абульханова,  Л.И.  Анцыферова,                     
В.Г.  Асеев,  А.В.  Брушлинский,  В.С.  Мерлин,  С.Л.  Рубинштейн), 
айқын акмеологиялық мазмұны бар деп атауға болады. 
Осындай принципке сəйкес, сыртқы жағдайлар объектінің мəнін 
жəне оған əсер ету нəтижесін біржақты анықтайды. Бір құбылыстың 
басқа  құблысқа  кез  келген  əсері  С.Л.  Рубинштейн  бойынша,  əсер 
етілетін құбылыстың ішкі қасиеттері арқылы жүзеге асырылады. 
Акмеологияда  детерминизм  принципінің    өзгешелігі  бірнеше 
бағыттар  бойынша  анықталады.  Бірінші  бағыт  бойынша, «ішкі» 
алдымен «сыртқымен» жəне статикалықпен бірлікте қарастырыла-
ды. Акмеология «ішкіні» оңтайлы бағыттағы даму логикасы ретінде 
анықтайды. 

жүктеу/скачать 1,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: